Trans vrouwen in de publieke ruimte
Jij hoort hier niet
Door Veronika Bajnokova
By Veronika Bajnokova
Veronika Bajnokova
De wereld is niet gebouwd voor mensen zoals zij.
Die boodschap krijgt Jody Holland constant: bij een bezoek aan openbare toiletten die zelden genderneutraal zijn; tijdens het shoppen in winkels die een afdeling voor mannen hebben en een afdeling voor vrouwen, maar niets ertussenin; en op straat, als ze uitgescholden wordt om haar uiterlijk.
De wereld waarin zij en andere trans personen leven is gebouwd voor heteroseksuelen en cisgender mensen – wier genderidentiteit overeenkomt met het gender dat aan hen toegeschreven werd bij hun geboorte. ‘Het is doodvermoeiend om er constant aan herinnerd te worden dat je er niet bij hoort’, zegt de 24-jarige student ruimtelijke wetenschappen (zij/hen).
Dat gebeurt bijna overal, zelfs in steden als Groningen die inclusiviteit vieren, maar de problemen tegelijkertijd gewoon laten voortbestaan. ‘Je wilt niet weten hoe vaak ik geklaagd heb over het feit dat er alleen maar mannen- en vrouwenafdelingen zijn in kledingwinkels, of hoe vaak er raar naar me gekeken werd als ik naar de vrouwenafdeling ging.’
Maar er was nog maar heel weinig onderzoek gedaan naar de behoeften van transgender personen vanuit een ruimtelijk perspectief. En dus besloot ze, samen met een andere transgender student, Sam Ďurkáč (zij/hij/hen), en de cisgender Dana Pokojná (zij/haar) en Angelo Galindo (hij/hem), om zich voor hun onderzoeksmaster aan de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen in ruimtelijke transmisogynie te verdiepen. Ze keken naar de manier waarop trans vrouwen van bepaalde plekken in het stadscentrum van Groningen worden uitgesloten.
Zines
De studenten besloten een compleet nieuwe manier van datavergaring toe te passen. Ze lieten deelnemers communiceren via zines, een underground kunstvorm die in gemarginaliseerde gemeenschappen gebruikt wordt om informatie te delen. Ze konden zelf bepalen hoe ze hun ervaringen uitlegden door middel van tekeningen, collages en tekst.
Mensen schreeuwen om gehoord te worden
‘Vandaag spuugde er een vent op me. Ik droeg mijn VEILIGE kleren. Kunnen ze me zien?’ staat bij een van de kunstwerken te lezen. Er zijn muren te zien die dichterbij komen, met daarop de woorden ‘WIJ ZIEN ALLES’, een beeld dat je doet voelen welke stress dit bij de maker oproept. Een andere zine staat vol donkere vegen met op het midden van het papier de tekst ‘Ik zal nooit veilig zijn’.
‘Deze zines tonen duidelijk dat mensen schreeuwen om gehoord te worden’, zegt Jody. ‘Het verhult hun stemmen niet, het is rauw.’
En dat is volgens haar een goede zaak. Traditionele onderzoeksmethoden halen vaak het emotionele element uit de verhalen van mensen, maar als iemand het over een trauma heeft, zegt ze, kun je de emoties daar niet los van zien.
Regenboogkapitalisme
De studenten analyseerden en vergeleken de zines met elkaar en stelden terugkerende thema’s vast. Op basis daarvan formuleerden ze een aantal van de belangrijkste kenmerken van ruimtelijke transmisogynie.
Een daarvan is zogenoemd ‘regenboogkapitalisme’, waarbij bedrijven en overheden zichzelf als LHBT-vriendelijk presenteren door bijvoorbeeld regenboogvlaggen op te hangen, terwijl ze geen moeite doen om inclusieve ruimtes te creëren. ‘Een klassiek voorbeeld is dat van een winkel die regenboogvlaggen verkoopt, maar waar ze nog strikt gescheiden afdelingen voor mannen en vrouwen hebben’, legt Jody uit.
Het zou niet doodeng moeten zijn om kleren te kopen
De deelnemers aan haar onderzoek zouden niet naar zo’n winkel gaan, zegt ze. Die shoppen liever online, of ze gaan samen met een cisgender vriendin naar vrouwenkleren kijken. ‘Het zou niet doodeng moeten zijn om kleren te kopen.’
Een ander probleem is wat de studenten spatial deprivation noemen. Hierbij worden trans vrouwen uitgesloten van bepaalde plekken, ofwel door een strikte man-vrouwscheiding, ofwel omdat ze zich onveilig voelen. ‘Elke trans vrouw die ik ken is wel eens uitgejouwd of lastiggevallen op straat’, zegt Jody.
Het centrum van Groningen heeft heel wat terrassen en dat kan intimiderend zijn voor trans vrouwen. ‘Als ik een jurk draag en veel make-up op heb en ik ben in m’n eentje, dan vermijd ik dat soort plekken. Dat is inmiddels bijna een automatisme.’
Inspraak
Wat een oplossing zou kunnen zijn, is het creëren van een veilige plek. De gemeenschap in z’n kracht zetten, inspraak geven bij ruimtelijke planning, stedelijke ontwerpen bij de burgers vandaan halen: dat zijn dingen waar het in Groningen aan ontbreekt, volgens Jody, maar daarmee zou de queer gemeenschap direct betrokken worden bij het gesprek over de inrichting van de stad.
Dan moet je plassen en ga je bij jezelf na: zie ik er vandaag vrouwelijk genoeg uit?
Het gebrek aan genderneutrale toiletten in Groningen is een serieus probleem. ‘Dan moet je plassen en zie je een mannen- en een vrouwentoilet en dan ga je bij jezelf na: zie ik er vandaag vrouwelijk genoeg uit? En wat als dat niet zo is?’
Op Jody’s faculteit zijn geen genderneutrale wc’s, en ze heeft tussen de colleges door maar een kwartier om naar een ander gebouw te lopen. Mede daarom bracht ze in kaart welke toiletten in Groningen het veiligst voelen. Die in het Forum zijn te open, maar die boven de Jumbo op de Grote Markt zijn wat meer weggestopt.
‘En breek me de bek niet open over sportscholen of zwembaden. Het idee om een verkleedruimte te gebruiken – ik geloof niet dat ik dat zou kunnen’, zegt ze. Voor Jody als trans uit de kast kwam, zwom ze veel, maar in Nederland kent ze geen zwemevenementen voor trans personen. ‘Dat is jammer, want ik was vroeger dol op zwemmen. Dus dat doet pijn.’
Identificatie
Deelnemers aan de studie gaven ook aan dat ze negatieve connotaties hebben met overijverige politie en surveillance. Een ID-kaart moeten laten zien kan traumatisch zijn voor trans personen als daar hun deadname, hun geboortenaam, op staat. ‘Als ik mijn ID zou moeten laten zien, als is het maar bij de grens, dan zou ik me vernederd voelen’, zegt Jody.
Als trans mensen door de politie gevraagd wordt om zich te identificeren, worden ze in feite gedwongen uit de kast te komen. ‘Ze hebben de macht om ons onze identiteiten te ontzeggen, om al die moeite die we ‘s ochtends doen om onszelf te presenteren ongedaan te maken.’
Volgens Jody wordt de West-Europese politiek vaak als progressief beschouwd, maar moeten trans personen nog elke dag voor hun rechten opkomen. ‘Als je gemarginaliseerd bent, moet je constant activistisch zijn, omdat je rechten je kunnen worden afgenomen’, waarschuwt ze. ‘Als er onrecht is in het stadscentrum, laten we dan niet doen alsof dat niet bestaat.’
Maar ze hoopt dat zij voor verandering kan zorgen. Veel trans personen besluiten, net als Jody, om hun vaderland te verruilen voor een betere plek. ‘Je hebt dan zoiets van: waar zal ik naartoe gaan? Waar is het veilig voor mij in deze wereld? En dan maakt je gepassioneerd om ervoor te zorgen dat deze stad een betere plek wordt.’
Door haar diploma te halen, door dit onderzoek te doen, kan ze een stap in de juiste richting zetten. ‘Het geeft me heel veel kracht dat ik leer hoe ik iets kan onderzoeken en hoe ik rechteloze stemmen kan verheffen.’