‘Ik weet niet of de naam professor De Waard je nog iets zegt?’ vraagt emeritus hoogleraar biofysica Doekele Stavenga. ‘Hij was een absolute grootheid binnen de natuurkunde. Er wordt ter ere van hem nog jaarlijks een lezing gehouden in de aula van het academiegebouw.’ Toen De Waard mentaal al sterk achteruit ging, zocht Stavenga hem nog geregeld op. 

‘Als ik dat nu zeg, dan krijg ik nog pijn in het hart’, zegt Stavenga. ‘Je ziet zulke geweldige capaciteiten vernietigd worden.’ Wat dat betreft is hij zelf een geluksvogel, beseft de emeritus hoogleraar. ‘Dat je op je tachtigste nog een laboratorium hebt en continu onderzoek kunt doen, is vrij uitzonderlijk.’

Een tijdje belangrijk zijn is best leuk, maar na een bepaald moment heb je alle trucs en ruzies wel gezien

In zijn onderzoek is Stavenga volledig vrij, dankzij een Amerikaanse beurs, die hij deelt met een vijf andere onderzoeksgroepen in Europa. Hijzelf wordt er overigens niet van betaald. ‘Ik heb genoeg aan mijn pensioen.’ Met een grote set aan microscopen en spectrofotometers onderzoekt hij de kleuren en reflectie van vlindervleugels en vogelveren, maar ook hoe vlinders en vliegen bloemen zien.

Stoppen

Naast dat onderzoek, dat gedurende zijn bijna zestigjarige loopbaan altijd doorliep, was hij ook voorzitter van de afdeling natuurkunde en actief in allerlei commissies en in het onderwijs. Maar vanaf zijn zestigste besloot hij daar allemaal grotendeels mee te stoppen. 

En dat vindt hij wel prettig. ‘Op een gegeven moment is ook het onderwijs ontzettend belast geworden met besturen en het in de rails houden van mensen. Een tijdje belangrijk zijn is best leuk, maar na een bepaald moment heb je alle trucs en ruzies wel gezien. En college geven is heel inspannend. Daarin kun je niet je eigen tempo bepalen. Als je onderzoek doet, kan dat wel.’

Je ziet hoe studenten veranderen in creatieve onderzoekers, daar blijf ik jong bij

Hij ziet onderzoek doen zelfs als zijn plicht. ‘We leven in een tijd dat mensen gestimuleerd worden om aan zichzelf te denken. Maar ik denk dat we ook een bijdrage aan de samenleving moeten leveren. Dat doe ik door uitgebreid te publiceren, maar ook door nog vrijwel wekelijks artikelen en grant proposals te beoordelen, onder meer in Nature en Science.’ De universitaire staf is namelijk zwaar belast, ziet hij. ‘En als ik die beoordelingen kan afhalen van hun last, dan scheelt dat weer.’

Promotierecht

Wel heeft hij nog regelmatig promovendi begeleid, al laat hij de promoties nu doen door collega’s. Sinds zijn zeventigste is hij immers gastonderzoeker en heeft hij dus geen promotierecht meer.

‘Dat vind ik prima. Het gaat om de promovendus en niet om de hoogleraar. Ik vind het vooral leuk om met studenten en promovendi samen te werken en samen nieuwe ontdekkingen te doen. Je ziet langzamerhand hoe studenten met twee linkerhanden veranderen in creatieve onderzoekers. Daar blijf ik jong bij.’

Stavenga is niet de enige pensioengerechtigde op de afdeling. Zijn technisch assistent, Hein Leertouwer, sinds de jaren zeventig werkzaam bij de universiteit, is 84. Zijn vrouw is inmiddels overleden, vertelt Leertouwer. ‘Maar door mijn baan heb ik toch nog veel sociaal contact op een academisch niveau.’

Lummelen

Veel is het misschien niet, maar Leertouwer is zeker nog drie halve dagen per week in het lab. Stavenga was daar de eerste acht jaar na zijn pensioen nog dagelijks te vinden en nu nog altijd drie dagen per week. Eerst bij natuurkunde, nu bij de biologen in de Linnaeusborg.

‘Of het twee dagen gaan worden, hangt vooral af van mijn vrouw’ zegt Stavenga. ‘Zij weet dat ik dit leuk vind, maar ze heeft weleens de neiging om te zeggen: Ga eens een dagje lummelen. Maar dat kan ik niet.’

Hij gaat door zolang hij nog geaccepteerd wordt, zegt hij. ‘Binnen mijn discipline word ik nog steeds gewaardeerd, maar zodra men mij vraagt of het niet eens tijd wordt, ben ik weg.’