Corona als wake-upcall
Mensen kunnen onzekerheid prima begrijpen
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Achtergrondcoördinator en wetenschapsredacteur Volledig bio » Background coordinator and science editor Full bio »Hoe ernstig is dat coronavirus nu eigenlijk? Het doodt minder dan één op de honderd geïnfecteerden, zeggen sommige wetenschappers. Het doodt misschien wel dríe op de honderd patiënten, zegt een ander. Maar feit is: we weten het – nog – niet.
En hoe gemakkelijk verspreidt het zich? Wel mondkapjes? Geen mondkapjes? Alleen maar heel goede mondkapjes? En hoe lang gaat dit eigenlijk duren? Twee maanden? Een half jaar? Twee jaar? Zijn we immuun na besmetting? Of niet? Of alleen maar even?
Prognoses
Als er één ding duidelijk is in de berichtgeving over het coronavirus, is dat wetenschappers het gewoon niet weten. ‘Onwijs interessant’, vindt sociaal-psycholoog Anne Marthe van der Bles, die zich bezighoudt met het communiceren van onzekerheid.
‘Vooral om te zien dat in Nederland heel duidelijk naar voren wordt gebracht dat het beleid stoelt op wetenschap, maar ook dat – zoals Rutte dat zei – 100 procent van de beslissingen gemaakt moeten worden met 50 procent van de kennis.’
Er is nooit onderzocht of weifelende wetenschappers minder betrouwbaar worden gevonden
Er is ook weinig keus, beseft ze. We hebben nu eenmaal te maken met een heel nieuw virus waar nog veel niet over bekend is. Maar de manier waarop dat naar buiten wordt gebracht, waarop Jaap van Dissel van het RIVM de Tweede Kamer bijpraat met zijn grafiekjes en prognoses met enorme onzekerheidsmarges, terwijl het hele land kan meekijken via de livestream, dat is ‘heel erg spannend’, vindt Van der Bles.
Klimaat
Waarom?
Omdat heel lang gedacht is dat burgers dat niet aankonden. Dat je als wetenschapper niet al te weifelend moest overkomen, omdat dat zou afdoen aan je rol als expert, aan hoe betrouwbaar je als wetenschapper overkomt. En niet helemaal zonder reden, natuurlijk. Wetenschappelijke onzekerheid werd ‘gekaapt’ in belangrijke debatten als die over het klimaat.
‘Het grappige alleen is dat nooit echt onderzocht was of wetenschappers werkelijk minder betrouwbaar werden gevonden als ze vertelden over de onzekerheidsmarges in hun onderzoek’, vertelt Van der Bles. En dat heeft zij dus gedaan in een onderzoek bij het Winton Centre for Risk and Evidence Communication van Cambridge University en nu bij sociale psychologie aan de RUG.
Eerder onderzoek laat zien dat mensen ongemakkelijk worden van ‘aleatorische’ onzekerheid, oftewel onzekerheid die voortkomt uit kans of toeval. ‘Maar onzekerheid die voortkomt uit gebrek aan data, kennis dus die kan worden ingevuld als je maar meer onderzoek doet en meer informatie verzamelt, daarover kun je mensen prima vertellen zonder dat het afdoet aan het vertrouwen dat ze hebben in de cijfers óf in jou als wetenschapper.’
Terughoudend
Zelfs met belangrijke medische informatie – ze deed een klein onderzoek naar prognoses bij borstkanker en in hoeverre patiënten die willen kennen, mét onzekerheidsmarges – lijken veel mensen prima te kunnen en wíllen omgaan, ‘terwijl de artsen daar vaak erg terughoudend in zijn’. Maar, zegt ze, die conclusie is nog heel voorzichtig.
De onzekerheid over je vondst is óók relevante informatie
Maar als wetenschappers en beleidsmakers zwijgen over dergelijke onzekerheden – denk aan Trump die maar blijft volhouden dat hydrochloroquine een werkzaam medicijn is tegen Covid-19 – zet je mensen totaal op het verkeerde been. ‘De onzekerheid over je vondst is óók relevante informatie’, benadrukt Van der Bles. ‘Laat je dat weg, dan laat je belangrijke informatie weg.’
Wat er nu gebeurt, zegt Van der Bles, is één grote wake-upcall voor het communiceren van onzekerheid. Want nu wetenschappers en overheden geen keus hebben dan laten zien hoeveel aannames ze eigenlijk moeten doen, wordt ook duidelijk hoe het publiek reageert.
Ingewikkeld
‘De NRC maakte een goed artikel, waarin ze lieten zien hoe kleine verschuivingen in de modellen enorme effecten opleverden over het aantal IC-bedden dat nodig is. Maar ik vind het heel interessant dat men dit nu steeds beter gaat uitleggen aan mensen, zodat ze begrijpen hoe ingewikkeld het is.’
De pandemie, hoopt Van der Bles, laat zien hoeveel onzekerheid er is en dat die een plaats heeft in de wetenschap. Juist de wereldleiders die dat niet accepteerden – Trump, Bolsonaro – zijn degenen die laat reageerden op de dreiging. En het publiek blijkt prima te kunnen omgaan met het feit dat noch de regering, noch de wetenschap alles al weet.
‘De crux is dat je door te communiceren wat je niet weet, ook kunt vertelllen wat je wél weet’, zegt Van der Bles. ‘Er zijn experts die kunnen helpen met het beleid te bepalen: de beste schatting die we kunnen maken is deze. En daar kunnen mensen best voor gaan staan. Je kunt confident zijn terwijl er ook onzekerheid is.’