Ontmoetingen leiden tot ideeën
Zo bouw je de ideale campus
Door Rouèl Gnodde
By Rouèl Gnodde
De wetenschapper stapt naar buiten, waar de koude herfstwind in haar gezicht waait. Ze springt op het natte zadel van haar fiets en peddelt zo snel ze kan langs de dichte cafés en bars. Ze maakt oogcontact met een paar vreemden, maar groet ze niet. Wanneer ze op haar bestemming is aangekomen, zet ze haar fiets neer en vlucht snel het lab in, haar rug nog nat van het zweet.
Dit is haar dagelijkse routine: ze beweegt zich constant over de campus, op weg naar het volgende college en het volgende onderzoek. Zo snel en efficiënt mogelijk.
Klinkt dit je bekend in de oren?
Dat zou niet moeten, zegt planoloog Isabelle Soares. Het zijn juist de ruimtes buiten de laboratoria en collegezalen waar je je inspiratie zou moeten opdoen en waar je nieuwe mensen hoort te ontmoeten. De stoep tussen de gebouwen in hoort een ‘interface voor creativiteit’ te zijn, stelt ze. Niet de plek waar je naartoe gaat om te roken. ‘Actieve mobiliteit, zoals lopen en fietsen, is niet simpelweg een verplaatsing van A naar B. Het is een ervaring, eentje waarvan de publieke ruimtes een fundamenteel onderdeel zijn.’
Ideale campus
Haar ideale campus is een combinatie van ontmoetingsplekken en meanderende paden, met zitmogelijkheden her en der en bomen en vijvers verspreid over het terrein. Een publieke ruimte waar bewoners, studenten en docenten hun kennis en vaardigheden kunnen delen, of gewoon op hun gemak kunnen rondhangen.
Iedereen is creatief, maar soms heb je wat hulp nodig
En dan zijn er nog de semi-publieke ruimtes waar mensen samenkomen buiten hun huis of werkplek, zoals cafés, sportcomplexen en restaurants. Op Soares’ ideale campus zijn dat soort plekken overal te vinden, omdat het belangrijk is dat mensen op elk gewenst moment een goed gesprek kunnen voeren onder het genot van een kop koffie.
Zij kan het weten, want ze verdiept zich nu al langere tijd in het fenomeen universiteitscampus. Ze wil weten hoe de bebouwing op een campus ervoor kan zorgen dat de mensen die er gebruik van maken gestimuleerd worden in hun creativiteit. ‘Je kunt ontmoetingen alleen bevorderen door ze een geschikte plek te bieden waar ze hun kennis en ideeën kunnen uitwisselen’, zegt ze. ‘Iedereen is creatief, maar soms heb je gewoon wat hulp nodig.’
Modernistisch masterplan
Een weloverwogen ruimtelijke ordening en optimaal gebruik van verkeersstromen kunnen daarbij van nut zijn. Het is voor Soares’ onderzoek natuurlijk handig dat ze zelf op een campus werkt, ‘maar wat me drijft is de reële problematiek op Zernike en het gebruik van de openbare ruimtes hier’, zegt ze.
Soars publiceerde onlangs een artikel over het bevorderen van creatieve ontmoetingen op de campussen en science parks in Amsterdam en Utrecht. Maar eerder was ze benieuwd waar mensen nou de meeste interactie met elkaar hebben: in de binnensteden, waar kleinere gebouwen verspreid door het centrum staan, of in de bijna industriële science parks aan de randen van de stad?
De oude Nederlandse universiteitsterreinen zijn op een organische manier ontstaan, zag Soares. ‘Ze zijn als het ware met de binnenstad verweven. Alle gebouwen zijn op loopafstand van elkaar.’
Science parks, daarentegen, ‘zijn doorgaans op basis van een modernistisch masterplan gebouwd, met de auto als uitgangspunt’. Er zijn brede wegen die veel grondoppervlakte beslaan. Onderwijsgebouwen, bedrijven en lokale bewoners zijn allemaal van elkaar gescheiden.
Klein kringetje
Soares analyseerde hoe vaak er ‘creatieve ontmoetingen’ plaatsvonden in de openbare ruimtes van campussen, en ze vergeleek daarbij de universiteitsterreinen in de binnenstad met de science parks.
Toen ik op de universiteit rondliep werd ik raar aangekeken
Ze had verwacht dat mensen het meeste contact met elkaar zouden hebben in de binnenstad, maar dat bleek niet te kloppen. Mensen waren geneigd om in hun eigen omgeving te blijven, zegt ze, en gingen alleen om met hun kleine kringetje bekenden. ‘Toen ik voor mijn onderzoek rondliep bij die universiteitsgebouwen, keken mensen me raar aan.’
De science parks beslaan juist grote gebieden die heel geschikt zijn voor creatieve ontmoetingen. Door de ruime opzet is er plek voor parken en zitjes buiten de campusgebouwen. ‘En de gebouwen hebben vaak een heel open begane grond, waar mensen van verschillende faculteiten elkaar kunnen tegenkomen’, zegt Soares.
Creatieve ontmoetingen
Dat is vrijwel onmogelijk in de binnensteden die ze bestudeert. ‘Gebouwen daar zijn anders. Als je er naar binnen gaat is het net of je iemands huis binnen valt. Maar als er wél een plek was waar je je kennis kon delen met anderen, zou iedereen daar veel baat bij hebben.’
Dus hoe doet Groningen het? Is de RUG een geschikte plek voor die zo vurig gewenste creatieve ontmoetingen?
‘De nabijheid van de gebouwen is gunstig’, zegt Soares. ‘In het centrum heb je bijvoorbeeld de bibliotheek en meerdere andere universiteitsgebouwen op loopafstand van elkaar, en dat maakt het makkelijk om colleges te volgen of te geven in verschillende panden.’ Voor Zernike geldt hetzelfde.
Het terrein heeft niet veel verschillende toepassingen en dat is een probleem
Maar het ontbreekt op het Groningse universiteitsterrein in de binnenstad aan iets anders: plekken waar je kunt zitten. ‘Dat is een probleem dat in het algemeen speelt in de dichtbebouwde Europese steden. Studenten hier gaan vaak op de trappen van het Academiegebouw zitten, omdat ze eigenlijk alleen daar terecht kunnen.’ Op Zernike is dat anders: daar kun je bijvoorbeeld in het foodcourt gaan zitten, of in het gebied rond het Duisenberggebouw.
Geen huisvesting
Toch is Zernike ook niet perfect, zegt Soares. ‘Andere delen van het terrein zijn heel erg ingericht op auto’s en fietsen en de gebouwen zijn niet echt publiek toegankelijk.’ En dan is er nog het feit dat de campus alleen gebruikt wordt voor onderwijs en onderzoek: er is geen huisvesting. ‘Het terrein heeft niet veel verschillende toepassingen en dat is een probleem.’
Heeft ze nog meer wensen voor Zernike? Jazeker: die brede wegen moeten heringericht worden, vindt ze. ‘De weg op een campus zou een verblijfplaats moeten zijn, een plek waar je elkaar ontmoet.’