Zeilen tegen klimaatverandering
‘We moeten nu iets doen’
In een stille Amsterdamse haven laveert een rode kat voorzichtig over een tien meter lange zeilboot, op zoek naar een plek om af te monsteren.
Dat zit er niet in. Hij is aangelijnd, om te voorkomen dat hij overboord springt. Een jonge vrouw in een wijde groene jurk en een wit vestje met ruches verschijnt aan dek en lacht als ze het beestje ziet dat ze zeven jaar geleden in haar thuisland Italië van straat redde. Hem achterlaten was geen optie, dus toen ze per boot naar Nederland voer om in Groningen de master cultural leadership te gaan doen, werden ze onafscheidelijk: een kapitein en haar bemanning.
‘We moeten hem in bedwang houden’, zegt Gloria Maria Cavalieri. ‘Mosé is al zeven keer in het water gevallen. Hij heeft nog maar twee levens over.’
Gloria en Mosé zijn nu twee dagen in Amsterdam. Zestien dagen geleden vertrokken ze van hun vaste ligplek in Reitdiephaven. Ze zijn naar Dokkum, Harlingen en Enkhuizen gevaren, en bezochten Brugge en Brussel per trein. En voor ze weer huiswaarts keren zullen ze ook nog Den Haag en de Beemsterpolder bezocht hebben.
Waarom ze die reis maken? ‘Om de effecten van klimaatverandering op ons cultureel erfgoed te onderzoeken.’
Waterwegen en sluizen
Een van de vakken die Gloria voor haar master volgde ging over de verwoestende effecten die de klimaatverandering heeft op cultureel erfgoed. Mensen denken misschien aan de stijgende zeespiegel, stervende ijsberen of ernstige droogtes, maar wat gebeurt er met de waterwegen, zoals de Nederlandse kanalen, en de sluizen zoals het Woudagemaal? Wat zijn de gevolgen voor de oude gebouwen en infrastructuren die zo bepalend zijn voor het karakter van een stad, zoals het oude stadscentrum van Brugge of de Stelling van Amsterdam? ‘Deze erfgoedlocaties zijn echt in groot gevaar en daar is niet genoeg aandacht voor.’
Doordat Gloria op een schip woont, de Tetide, voelt ze een speciale band met zowel de natuur als plaatsen aan het water. Maar nu realiseerde ze zich dat die op het spel stond, en niet alleen voor haar. ‘Ik vond dat ik die band moest verdedigen’, zegt ze. ‘Ik wil mensen ertoe aanzetten in actie te komen tegen klimaatverandering.’
En dus bedacht ze dat ze door Nederland en België wilde zeilen, met stops bij erfgoedlocaties waar ze in gesprek zou gaan met mensen en instituties die de boel in beweging kunnen brengen.
Ziek
Haar goede vriendin Elena Pompilio was al net zo gemotiveerd, dus meldden ze zich samen aan voor de Young Travelling Scholarship van de Organization of World Heritage Cities om hun reis te financieren. Hun plan, dat ze Navigandum per hereditatem noemden, werd uit 800 voorstellen gekozen.
Maar de reis verliep niet helemaal volgens plan. Nadat ze begin september uit Reitdiephaven vertrokken werd Elena al snel ziek. ‘Ze moest van boord gaan’, vertelt Gloria. ‘Ik was bang dat daarmee het hele project zou mislukken, omdat ik nog niet alleen durf te zeilen.’
Een noodoproep via sociale media bleek de oplossing. Allegra Grillo, een oude vriendin die rechten studeert in Milaan, vloog naar Nederland om aan te monsteren. En nu, een week later, liggen de twee studenten en kat Mosé met hun boot in een Amsterdamse haven en bereiden ze zich voor op het laatste stuk van hun reis.
‘Op een boot kom je op een hele andere manier de stad binnen. Het is alsof je teruggaat in de tijd’, vertelt Allegra. ‘Het geeft je een ander perspectief, dat is geweldig.’ Ze staan zo dichter bij de lokale bewoners en hun gewoonten, vinden ze.
Getijdenstromen
Maar zeilen heeft ze ook een ander, meer verontrustend inzicht gegeven: de klimaatverandering is nu al merkbaar op het water. Gloria moest de haven van Harlingen eerder dan gepland weer verlaten, omdat de getijdenstromen erg sterk waren. Als ze niet op tijd wegging, liep ze het risico vast te komen liggen.
Aanvankelijk maakte ze zich geen zorgen. ‘Sterke stromingen zijn immers normaal in de Noordzee.’ Maar nu werd ze vijf dagen achter elkaar geconfronteerd met abnormaal hoge en lage waterstanden, die elkaar ook nog eens vaak afwisselden. ‘Dat hadden we niet verwacht’, zegt ze. ‘Dat is heel uitzonderlijk.’
De oorzaak: de grote temperatuurverschillen van het water in de afgelopen maanden. Door zulke sterke getijdenstromingen kalft uiteindelijk de kustlijn af, dus moeten de waterwegen worden aangepast die zo’n integraal onderdeel van het Nederlandse en Belgische erfgoed zijn.
Droogte
Een ander probleem van klimaatverandering zijn periodes van extreme droogte. Als de kanalen opdrogen, ontdekte Gloria, stromen ze vol met zout zeewater, en dat heeft invloed op de flora en fauna. Daarnaast drogen de oevers uit en verkruimelt de aarde daar, waardoor gebouwen en wegen hun stabiliteit verliezen. ‘Als we niet snel iets doen, kan de infrastructuur van hele steden in elkaar storten’, zegt ze.
Om deze problemen het hoofd te bieden, zijn de sluizen al minder vaak open dan normaal. Voor Gloria en Elena betekende dit dat ze twee uur langer onderweg waren van Groningen naar Dokkum.
Hulpeloos
‘We zien de effecten van klimaatverandering van dichtbij, al is het maar voor een paar weken, en we voelen ons zo hulpeloos’, zegt Gloria. Europa heeft in zekere zin geluk, stelt ze, omdat het continent de komende tien jaar nog geen grote gevolgen van de klimaatverandering gaat merken. ‘Maar als we nu niet iets doen, is het over zeven jaar te laat.’
‘In Italië zien we die wil niet echt bij de volksvertegenwoordigers’, zegt Gloria. Maar in Nederland en België is dat volgens haar anders. ‘Mensen hier hebben een sterke band met hun cultureel erfgoed.’ In Brugge, vertelt ze, hebben musea en historische gebouwen nu bijvoorbeeld luchtontvochtigers en wordt in elke kamer de temperatuur gemeten. ‘Dat is nodig omdat deze panden niet zijn gebouwd met sterk fluctuerende temperaturen in gedachten.’
Maar om zulke gebouwen ook te isoleren, of zonnepanelen op het dak te plaatsen, dat ligt ingewikkeld. Monumenten mogen vanwege hun culturele waarde niet aangepast worden.
Duurzaamheid
Gloria en Allegra hebben veel nagedacht over duurzaamheid sinds ze hun reis begonnen. ‘Je bent je er heel bewust van hoeveel water en elektriciteit je verbruikt, omdat de tanks nu eenmaal een beperkte grootte hebben’, zegt Gloria.
‘Leven op een zeilboot heeft ons geleerd om na te denken over onze levensstijl en welke invloed die heeft op de plekken die zo belangrijk zijn voor de Nederlandse en Belgische identiteit’, zegt Allegra. En dat is ook wat ze wilden bereiken met hun reis. ‘Nu ik nog een aspect zie van de werkelijke impact die klimaatverandering heeft, ben ik meer gemotiveerd om ertegen te vechten’, zegt Gloria. ‘Ik kan mijn steentje bijdragen, maar ik denk dat er nog meer ruimte is voor actie. Van mijn kant en die van andere mensen.’
De zon gaat onder in de haven. Mosé is nu los van zijn lijn, maar hij maakt geen aanstalten om in het donker te verdwijnen. Hij blijft liever dicht tegen Gloria aanliggen, om uit te rusten voor ze morgenochtend weer de zeilen hijsen.