De debat-app van Jan Albert van Laar
Discussiëren
moet je leren
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.Nee, hij wil niet pessimistisch zijn. En hij wil ook niet zeggen dat de samenleving nu zoveel verder uiteengedreven is dan in – pak ‘m beet – de jaren zeventig. ‘Ik weet dat niet,’ zegt hij. ‘En we hebben nu onze eigen problemen met publieke debatten.’
Maar dat wil niet zeggen dat er niets aan de hand is. Want ook Jan Albert van Laar ziet de polarisatie om zich heen toenemen. Hij ziet de effecten van een gebrek aan vertrouwen in instituties, journalistiek en wetenschap. ‘Dat is echt een gigantisch probleem voor de manier waarop onze publieke discussies verlopen’, zegt hij. ‘Mensen die niet meer in staat zijn om te luisteren, omdat ze denken dat ze met de duivel van doen hebben.’
Als filosoof die zich gespecialiseerd heeft in argumentatie en onderhandeling, weet hij als geen ander hoe belangrijk het is om een goed gesprek te voeren op de juiste manier. Doe je het verkeerd, dan voelen mensen zich niet gehoord, zegt hij. Ze graven zich nog dieper in en keren zich nog verder van elkaar af.
Als samenleving heb je dan een probleem, want of we het nu leuk vinden of niet, we moeten complexe kwesties – van een dreigende klimaatramp tot de omgang met vluchtelingen – met elkaar aanpakken. ‘Daarom is het zo verschrikkelijk belangrijk dat dit wordt onderwezen’, zegt hij. ‘Dat kinderen al op school leren debatteren en discussiëren.’
Trainingsprogramma
Het is ook de reden dat Van Laar een programma ontwikkelde waarmee studenten worden getraind in het voeren van een goede discussie. Ze moeten ontdekken wat er nodig is om een open gesprek te voeren. Ze mogen competitief zijn – ze moeten hun punt kunnen maken – maar ook samenwerken; luisteren dus en concessies doen. Een essentiële component als je tot een gezamenlijke oplossing wilt komen.
Door polarisatie zijn mensen niet meer in staat om te luisteren
Een eerste versie lanceerde hij al een paar jaar geleden. ‘Middle Ground’ heette de app, die voornamelijk was gericht op het werken naar een compromis en ontwikkeld werd door mensen van het CIT van de RUG.
Een nieuwe versie – gemaakt met een Comeniusbeurs van 100.000 euro die hij in 2019 binnenhaalde – verscheen meer recent en heet ‘Deliberative Debate’. ‘Die app heeft meer mogelijkheden’, vertelt hij. ‘Je kunt als docent, of discussieleider, aangeven hoe je het gesprek wilt laten verlopen en waar het uiteindelijk heen moet. Moet er overeenstemming worden bereikt? Is het juist de bedoeling om zo scherp mogelijk te debatteren? Of gaat het meer om het begrijpen van elkaars positie?’
Oproep
Wil jij ‘Deliberative Debate’ uitproberen en ontdekken hoe je een open discussie zou kunnen voeren over een lastig onderwerp?
UKrant en Jan Albert van der Laar organiseren een discussie over het eten van dierlijke producten. De vraag: de RUG startte onlangs een proef met een vegetarische kantine op Zernike. Doorgeschoten moralisme? Of gaat dit juist niet ver genoeg? Moet de RUG voortaan enkel nog vegetarisch of veganistisch voedsel aanbieden?
Deelnemen betekent dat je van maandag 20 november tot en met donderdag 24 november zowel in de ochtend als in de middag of avond een bijdrage levert. Je discussieert met één medewerker of student van de RUG en de bijdragen zijn alleen zichtbaar voor jou, je discussiepartner, en de organisatie. Iedere bijdrage is online, en hoeft niet meer dan een half uur te kosten.
Je kunt je tot en met vrijdag 17 november aanmelden via [email protected]. De beschikbaarheid is beperkt.
Winst
Niet dat zijn studenten elkaar de hersens insloegen tijdens de discussies die er tijdens colleges worden gevoerd. ‘Ze zijn juist heel nieuwsgierig en respectvol’, zegt hij. Ook als het gaat om gevoelige discussies, zoals bijvoorbeeld over Zwarte Piet.
Maar toch was hij ervan overtuigd dat er winst te behalen viel. ‘Ik wilde scherper krijgen wat voor soort discussies je nu eigenlijk kunt voeren’, legt hij uit. ‘En dat wilde ik dan niet op een top-down manier doen, zoals toch vaak het geval is geweest. In deze app kunnen studenten zelf de regels van de discussie opstellen en nagaan of het werkt.’
Is het de bedoeling zo scherp mogelijk te debatteren of elkaar te begrijpen?
Natuurlijk, studenten voorzien van lijsten met drogredenen en typische voorbeelden daarvan, is nuttig. Maar je leert ze daarmee geen discussie voeren en onderhandelen. ‘Het toepassen van de kennis doe je beter in het wild.’
Hij is er bovendien van overtuigd dat vooral onderhandelen een ondergewaardeerde gespreksvorm is. ‘Mensen krijgen er soms een wat vieze smaak van en ja, onderhandelen met Poetin bijvoorbeeld zal een gruwel zijn. Maar onderhandelen is ook heel belangrijk en uitdagend.’
Autonomie
In de app ontbreekt de ‘normatieve en vaak belerende blik’ van de docent, of moderator, zegt hij. Een goede zaak, want die kan mensen al heel gemakkelijk laten voelen dat ze – in diens ogen – de verkeerde kant op gaan en daarmee de discussie of onderhandeling sturen. ‘Dus ik wilde volledige autonomie geven aan de deelnemers, maar dan binnen de regels van de discussie.’
Om goede argumenten te geven, moet ik investeren in jouw gezichtspunt
Hij probeerde de app uit op eigen studenten en die van faculteiten waar hij gastcolleges gaf. In Middle Ground hoefden studenten het niet eens te worden, maar moesten ze wel tot een onderhandelingsresultaat komen. En dat leverde interessante inzichten op, zegt Van Laar, en vaak levendige discussies. ‘Mensen moesten al aan het begin hun eigen standpunten beter onderzoeken. Ze moesten nadenken over de voor- en nadelen van het sluiten van compromissen en het doen van concessies, die moreel of politiek pijn doen.’
Naarmate de tijd vorderde, merkten Van Laar en zijn studenten ook hoe ‘bijzaken’ een rol gingen spelen. ‘Eergevoel bijvoorbeeld. Dat was echt schitterend om te zien.’
En dan kwam de nabespreking, waarbij hij naging waarom mensen bepaalde concessies niet hadden willen doen. ‘Was het nou écht zo belangrijk? Of hadden ze zich laten leiden door een behoefte aan erkenning?’
Brug slaan
Maar het allerbelangrijkste in alle vormen van discussie is dat beide partijen moeten luisteren en zich goed moeten inleven in de ander. ‘Om goede argumenten te geven, waarmee ik jou probeer te overtuigen, moet ik investeren in jouw gezichtspunt. Een brug slaan tussen jouw perspectief en dat van de ander.’
Het is een inzicht dat ook goed van pas zou komen bij de talloze online discussies die nu zo gemakkelijk van de rails lopen, erkent Van Laar. Maar hij maakt zich geen illusies over het oplossen van de maatschappelijke problemen.
‘Ik ben maar een argumentatiefilosoof. En wat er nu gebeurt is een enorme machtsstrijd. Mijn app is een tool op microniveau.’
En toch. Het zou mooi zijn als hij – al is het dan maar indirect – mensen helpt om betere discussies te voeren. Zo niet, dan zijn álle partijen slechter af. ‘Het is essentieel dat mensen hun zegje kunnen doen, dat ze zich gehoord voelen.’