Wetenschap
Illustatie René Lapoutre

Rooftijdschriften en nepcongressen

Hoe wetenschappers worden opgelicht

Illustatie René Lapoutre
Katerina Giatagana betaalde 300 euro voor een oncologiecongres dat er nooit zou komen. En ze is niet de enige. ‘Dat ik zó misleid kon worden.’
6 september om 19:36 uur.
Laatst gewijzigd op 24 oktober 2022
om 10:33 uur.
september 6 at 19:36 PM.
Last modified on oktober 24, 2022
at 10:33 AM.
Avatar photo

Door Lydwine Huizinga

6 september om 19:36 uur.
Laatst gewijzigd op 24 oktober 2022
om 10:33 uur.
Avatar photo

By Lydwine Huizinga

september 6 at 19:36 PM.
Last modified on oktober 24, 2022
at 10:33 AM.
Avatar photo

Lydwine Huizinga

De spamboxen van academici zitten er vol mee: uitnodigingen van nepcongressen en dito tijdschriften. Er wil nog weleens zo’n mail door de filters van de overvolle spambox glippen en dan is het goed opletten geblazen. Ze zijn soms haast niet van echt te onderscheiden, ervoer ook derdejaars geneeskundestudente Katerina Giatagana. 

‘Het verloren geld vond ik nog niet eens het allerergste’, vertelt de geneeskundestudente. Dat ze allerlei informatie heeft uitgewisseld, vindt ze griezelig. En het is niet meer terug te draaien. ‘De organisatie heeft persoonlijke informatie van mij. Wie weet wat ze er nog mee gaan doen.’

Het begon afgelopen november, toen Giatagana een uitnodiging ontving voor een oncologiecongres. Gewoon in haar inbox, niet bij de spam. ‘De uitnodiging verwees heel specifiek naar het onderzoek dat ik had gedaan, bij welke afdeling ik werkte en waarom ze me benaderden.’ Doordat er zulke gedetailleerde gegevens werden gebruikt, kwam het niet in haar op dat het wel eens een nepcongres kon zijn.

Fake

Sinds de publicatie van een artikel waar Giatagana aan meewerkte, zat haar spambox al vol met verzoeken om te publiceren in tijdschriften of deel te nemen aan congressen. Daar keek ze niet van op. ´Mijn naam stond immers onder de publicatie vermeld.’ Maar ze waren overduidelijk fake. ‘Ik las ze niet eens.’

Het was natuurlijk supervreemd, zo belangrijk ben ik niet

Maar dit mailtje, dat door het spamfilter was geglipt, las Giatagana wél. ‘Ik was enthousiast, ze vroegen mij of ik wilde spreken over het onderwerp waar ik erg gepassioneerd over ben.’ 

En dus reageerde ze.

Intensief mailcontact met de organisatie volgde. ‘We hadden vergaand inhoudelijk contact over mijn onderzoek en de presentatie die ik zou geven. Hierdoor had ik geen enkele reden om argwanend te zijn. Vijftig mails gingen uiteindelijk over en weer. Achteraf gezien is het bijna bewonderenswaardig hoeveel tijd “de organisatie” in dit mailcontact stak’, vindt ze.

Ambassadrice

Ze zou als studentambassadrice deelnemen aan het congres en kreeg hiervoor korting en voordelen aangeboden. In ruil daarvoor werd haar gevraagd promotie te maken voor het congres binnen haar netwerk. Dat deed ze: ‘Ik voelde me verantwoordelijk en was bevlogen’.

Ik zat in mijn nette kleren klaar achter mijn computer, maar er gebeurde niks

Ze vroeg medestudenten en begeleiders of zij ook aan het congres mee wilden doen. ‘Gelukkig was er niemand anders geïnteresseerd. Dan had ik me nog rotter gevoeld’.

Pas achteraf herkent ze de kleine signalen die aangaven dat er iets niet in de haak was. ‘Mijn ouders en vrienden vroegen zich vanwege de coronapandemie af of het congres wel echt door zou gaan in Londen. Het was natuurlijk best een groot risico: in november 2020 een congres organiseren in Londen voor mei 2021. Maar in mijn enthousiasme dacht ik dat dat wel goed zou komen.’

Krijg je mails van een tijdschrift waar je nog nooit van gehoord hebt?

  • Vraag rond bij collega’s of zij het kennen
  • Check het tijdschrift bij ThinkCheckSubmit
  • Vraag Trentacosti en haar team voor advies, ook als je al opgelicht bent: ze bieden ook juridische ondersteuning.

Vreemd

Het feit dat de organisatie zo enthousiast was over haar deelname was ook wel wat vreemd, blikt Giatagana terug. ‘Ik zocht er niks achter, omdat ik mij vroeg aangemeld had en dacht dat ze nog bezig waren met het zoeken van meer deelnemers.’

De alarmbellen gingen pas rinkelen toen ze gevraagd werd als moderator het congres te leiden. Het was toen al duidelijk dat het congres online zou plaats vinden. ‘Dat was natuurlijk supervreemd. Ik ben een geneeskundestudente, zo belangrijk ben ik helemaal niet. Toen realiseerde ik me pas dat er iets niet klopte.’ Ze gaf aan dat ze het niet ging doen en de organisatie bevestigde dat dat prima was. 

Dat was meteen het laatste teken van leven, en enkele dagen voor het congres had de studente nog steeds geen informatie of inloggegevens ontvangen. ‘Tegen beter weten in zat ik op de dag van het congres in mijn nette kleren klaar achter mijn computer. Maar er gebeurde niks.’

Bedonderd

De eerste dagen erna durft Giatagana er met niemand over te praten. ‘Ik voelde me zo bedonderd en teleurgesteld. Mijn vertrouwen was helemaal weg; ik twijfelde echt aan alles. En ik schaamde me enorm.’  

Nu realiseert ze zich dat ze toch iets wil en moet doen. Ze is immers niet de enige die dit soort dingen overkomt. ‘Ik vind het écht belangrijk dat er aandacht voor dit onderwerp is om te voorkomen dat anderen dit ook overkomt.’

Ook ervaren onderzoekers worden slachtoffer van een rooftijdschrift

Deze vorm van oplichterij is inderdaad een probleem dat de laatste maanden steeds vaker opduikt, zegt open access-specialiste van de Universiteitsbibliotheek Giulia Trentacosti. ‘En niet alleen studenten, maar ook ervaren onderzoekers kunnen het slachtoffer worden van een nepcongres of rooftijdschrift’, waarschuwt ze.

Roofpraktijken

‘Rooftijdschriften en nepcongressen gaan heel sluw te werk’, zegt ze. ‘Zo kunnen rooftijdschriften er heel legitiem uitzien, met een goede website en een plausibele redactie.’ En dan nog iets: dat een tijdschrift geen publicatiekosten vermeldt op zijn website, betekent  niet dat ze achteraf geen factuur zullen sturen’, waarschuwt Trentacosti. ‘Het verbergen van de kosten tot het allerlaatste moment is een van de meest voorkomende roofpraktijken.’

Zo kent ze het verhaal van twee Groningse onderzoekers die dáchten een uitnodiging te hebben gekregen voor een publicatie in het prestigieuze tijdschrift Trends in Immunology. Pas nadat ze een artikel hadden geschreven, er niet in waren geslaagd het te uploaden en belden met de editors, bleek dat ze helemaal niet gevraagd wáren. 

Onbekend

De mail bleek afkomstig van het als twijfelachtig bekend staande Medical Research Archives en de editor had gemeld een themanummer te maken over het ónderwerp Trends in Immunology, in de hoop dat de auteurs het verschil niet zagen en ze een fiks publication fee konden binnenhalen.

Andere Groningse onderzoekers betaalden een fors bedrag voor een artikel in Trauma Cases and Reviews. Pas toen de peerreview niets opleverde en de spelfouten in de mails van de editor begonnen op te vallen, namen ze contact op met de UB. Die hielp hen uit de droom: ze waren erin getuind; het was een rooftijdschrift.

Engels