Staren, fluiten en achtervolgen
Voor hem een geintje, voor haar doodeng
Door Lyanne Levy
By Lyanne Levy
Lyanne Levy
Floor van der Wijk weet het nog precies. In haar eerste jaar van orthopedagogiek fietste ze rond middernacht over de Vismarkt toen ze werd tegengehouden door een groep van zes jongens. Ze zagen haar aankomen en gingen in een rijtje staan.
De jongens trokken aan haar fiets en één sprong op haar bagagedrager. Floor probeerde om hen heen te fietsen, maar kon geen kant op. Pas toen ze ging gillen en huilen lieten ze haar gaan. ‘Ik denk dat ze daarvan schrokken. De jongen die op mijn bagagedrager zat zei “oh fuck” en stapte van mijn fiets af’, vertelt ze.
Ze fietste snel weg. Eenmaal aangekomen bij haar vrienden moest ze overgeven. ‘Die avond was ik erg in paniek. Die jongens waren dronken, denk ik, en zagen het misschien als een geintje, maar voor mij was het doodeng.’
Handtastelijkheden
Het verhaal van Floor is niet uniek. Uit een online enquête van UKrant onder 256 Groningse studenten – 216 vrouwen en 40 mannen – blijkt dat seksuele intimidatie op straat aan de orde van de dag is. Vrouwen worden regelmatig nagefloten, nagestaard, krijgen ongewenste opmerkingen over hun uiterlijk of hebben last van regelrechte handtastelijkheden.
Er zijn blijkbaar mannen die zich de straat toe-eigenen
Meestal – in 80 procent van de gevallen – gaat het om staren. 69 procent van de ondervraagde studenten had ervaring met fluiten en 67 procent krijgt opmerkingen over het uiterlijk. 28 procent vertelt achtervolgd te zijn. De daders zijn vrijwel altijd man en de studenten zijn bijna altijd alleen als het gebeurt.
Ook mannelijke studenten hebben overigens ervaring met seksuele intimidatie. Bij hen gaat het om staren (45 procent) of opmerkingen over het uiterlijk (32 procent), maar omdat veel minder mannen de enquête invulden, is het moeilijk om conclusies te trekken.
Dreiging
Dat straatintimidatie bij vrouwen veel vaker voorkomt dan bij mannen verbaast hoogleraar sociologie René Veenstra niet. ‘De dreiging van mannen naar vrouwen is veel groter vanwege het machtsverschil. Vrouwen vallen mannen niet snel lastig in de openbare ruimte. Als ze een opmerking maken die verkeerd valt, komt die man misschien wel op ze af. Er zijn blijkbaar mannen die zich de straat toe-eigenen omdat ze sterker of met meer zijn.’
Toch zijn lang niet alle vormen van wat ook wel ‘catcalling’ genoemd wordt intimiderend, vertellen de studenten. Toen Fleur op straat liep en een jongen zei dat ze er leuk uitzag, vond ze dat fijn om te horen. ‘Hij liep aan de andere kant van de straat en deed verder niets’, zegt ze. ‘Anders is het als iemand je ongevraagd van top tot teen bekijkt en vies glimlacht. Dat is geen compliment, dat is raar.’
Een 23-jarige studente antwoordde dat ze de opmerkingen van bouwvakkers die ze op straat kreeg als compliment zag. ‘Ze lachten en waren helemaal niet bedreigend. Ze hadden een rustige vibe en wensten me daarna een fijne middag.’ Maar toen een man naast haar ging fietsen, vond ze dat niet prettig. ‘Hij zei dat ik heel mooi ben, vroeg waar ik heen ging en bleef naast me rijden. Ik zei tegen hem dat als hij dat bleef doen, ik hem van zijn fiets zou slaan.’
Seksuele gebaren
Iets vergelijkbaars maakte een 22-jarige studente international business mee. Ze liep ’s middags naar de sportschool toen naast haar een auto met twee mannen erin stopte. Ze riepen dingen in het Nederlands, maar ze verstaat de taal niet. ‘Ik dacht dat ze misschien de weg wilden weten, maar ze vroegen om mijn Snapchat en zeiden nog meer dingen die ik niet kon verstaan.’ Toen ze snel doorliep, bleven de mannen naast haar rijden. ‘Ik voelde me onveilig, was geïrriteerd en gefrustreerd en vond het naïef van mezelf dat ik dacht dat ik ze kon helpen.’
Ik voelde me onveilig, geïrriteerd, gefrustreerd
Een 24-jarige studente vertelt over de buschauffeur die seksuele gebaren naar haar maakte. Dit soort ervaringen zijn niet grappig en niet leuk, vinden de betrokken studenten. ‘Onprettig’, noemen ze het in de meeste gevallen. Anderen voelen zich beledigd of worden bang.
Beangstigend
Niet zo gek ook, legt Veenstra uit. ‘In de publieke ruimte verwacht je dat anderen rekening met je houden. Het zou al een enorme stap zijn als mannen die het oprecht bedoelen beseffen dat een vrouw naroepen of nafluiten overdag al niet leuk is, maar dat dit ’s avonds zelfs beangstigend is. Het is ongepast en heeft niets met flirten te maken.’
Toen Floor door de jongens werd tegengehouden, bevestigde dat voor haar dat de angst die ze al had terecht is. ‘Wanneer je als jonge vrouw ’s nachts door de stad fietst, ben je al op je hoede. Maar als je dan echt zulke dingen meemaakt, dan weet je dat je reden hebt om bang te zijn.’
Pas je je gedrag aan om straatintimidatie te voorkomen?
En omdat parken en uitgaansgebieden de plekken zijn waar de seksuele intimidatie het meeste voorkomt, gaan studenten die plekken bovendien vermijden. Studente international relations Samara Jetta (20) wordt vaak lastiggevallen in de Peperstraat. ‘Ik liep daar laatst met niet-Aziatische vrienden’, zegt ze. ‘En toen werd ik door een onbekende man uitgemaakt voor “Asian hottie”.’ Hij bleef maar kijken en het duurde lang voor hij doorliep.
Het feit dat de opmerkingen niet alleen maar over haar sekse gaan, maar ook over haar etniciteit, vindt ze extra vervelend. ‘Het maakt me onzeker. Ik voel me anders en buitengesloten, omdat ik er anders uit zie dan de rest.’
Vermijden
Ze vermijdt straten als de Peperstraat en Poelestraat daarom als het even kan. ‘Ik loop bijna nooit alleen over straat en zeker niet op plekken waar dit soort dingen zijn voorgevallen. Als het al gebeurt wanneer ik met anderen ben, wat kan er dan wel niet gebeuren als ik alleen ben?’
Wat kan er wel niet gebeuren als ik alleen ben?
Maar liefst 35 procent van de ondervraagde vrouwen geeft aan het uitgaansgebied ’s avonds te mijden. Voor het Noorderplantsoen geldt dat zelfs nog sterker. 63 procent komt daar liever niet ’s avonds.
Ook daarin komt het machtsverschil tussen mannen en vrouwen naar boven. ‘Het zijn typische aanpassingen die vrouwen doen omdat ze angstig zijn en die mannen veel minder hoeven te doen. Studenten hebben een ritme waarin de avond belangrijk is. Dan kun je vrienden zien, naar de kroeg, van alles beleven. Het is triest dat in een veilige stad als Groningen een belangrijk deel van de studenten iets te vrezen heeft’, zegt Veenstra.
Oogcontact
Veel studentes nemen ook aanvullende maatregelen om straatintimidatie te voorkomen. Bijna 95 procent maakt geen oogcontact of vermijdt groepen mannen. Een kleine 64 procent belt met iemand als ze naar huis fietsen of lopen of doet alsof. Slechts 14 procent zegt haar gedrag nooit aan te passen.
Floor voelt zich minder vrij door straatintimidatie. ‘Het zou heerlijk zijn als dat niet bestond’, zegt ze. ‘Dan hoef je niet bang te zijn als je ’s avonds alleen naar huis gaat en kun je doen wat je wilt. Je zou meer vrijheid hebben.’
Mannen lijken simpelweg niet te begrijpen wat het met een vrouw kan doen, denkt Samara.
‘Het hoeft maar een keer te gebeuren om je blik op de samenleving te veranderen. Een incident kan mij een jaar bijblijven en verandert mijn gevoel van veiligheid.’
‘Man, neem je verantwoordelijkheid’
Waar is de verantwoordelijkheid van de man, dacht student Europese taal en cultuur Hugo van den Heiligenberg (23) toen hij de enquête wilde invullen. Met straatintimidatie was hij nooit bezig, tot hij tijdens een avond stappen meemaakte hoe een vrouwelijk lid van zijn studievereniging meerdere malen door een jongen werd lastiggevallen.
De jongen drong zich op, al maakte zij meerdere keren duidelijk dat ze dat niet fijn vond. Hugo liep aan het einde van de nacht met zijn studiegenoot mee. De jongen die haar lastigviel dook opnieuw op en probeerde haar aan te raken. Pas nadat Hugo hem drie keer had gewaarschuwd ging hij weg.
Hij is ervan geschrokken. ‘Ik had eerst totaal geen idee van het probleem. Ik bagatelliseerde het een beetje. Pas toen ik zag hoe mijn studiegenoot werd lastiggevallen had ik het door’, zegt Hugo. Die ervaring en gesprekken met medestudentes en zijn zusje openden zijn ogen.
Hij vindt dat er meer aandacht moet komen voor wat mannen kunnen doen. ‘Het is niet alleen een probleem waar vrouwen mee te maken krijgen, het is een maatschappelijk probleem.’
Een oplossing heeft hij niet, maar hij denkt er wel over na. ‘Mannen moeten weten wat er gebeurt en wat dat met anderen doet. Als je ziet dat een vrouw wordt lastiggevallen moet je ingrijpen. Wat je in ieder geval kan doen is degene die het overkomt bijstaan.’
VERANTWOORDING
UKrant stelde een online enquête op over seksuele straatintimidatie. Die is via onze website en socialemediakanalen verspreid. In totaal vulden 246 studenten die aan de Rijksuniversiteit Groningen of de Hanzehogeschool Groningen studeren de vragenlijst in.
Wij houden hier rekening met een participation bias, omdat online respondenten vaak vrijwillig reageren juist omdat zij iets meegemaakt hebben.