Vastgelijmd voor je overtuigingen
Hoe ver ben jij bereid te gaan?
‘Normale demonstraties werkten niet meer, dus we moesten iets anders verzinnen’, zegt Marinus Jongman. Als voorzitter van de Groninger Studentenbond organiseerde hij samen met Shelter Our Students de bezetting van het Academiegebouw in september 2021. De actie was misschien wat extreem, maar nodig, volgens Marinus.
‘Bij een bezetting zeggen mensen al snel, joh, wat gaat dat ver, daar zit je andere mensen mee in de weg’, zegt hij. ‘Sommigen keurden onze manier van demonstreren af, maar onze boodschap werd wel breed gedragen en iedereen begreep waarom we het deden.’
Groninger studenten demonstreren wel vaker. In 2022 kwamen ze in actie tegen het aanhoudende kamertekort, de weigering om studenten de energietoeslag toe te kennen, de klimaatcrisis en het feit dat de eigenaren van de Sugar Homes bewoners hun borg niet terug wilden geven. Maar hoe meer je ergens om geeft, hoe moeilijker het soms wordt om onderscheid te maken tussen wat wel en niet moreel acceptabel gedrag is. Wanneer ga je over de schreef?
Politie
Veel activisten willen niets doen waardoor ze met de politie te maken krijgen. ‘Ik word een beetje zenuwachtig van de politie. Ik vertrouw ze niet echt’, zegt Bart Reed, een masterstudent geschiedenis die demonstraties bijwoont en speeches schrijft voor Extinction Rebellion in Groningen. ‘Als je ook maar een beetje moeilijk doet, zien ze je gelijk als een bedreiging.’
De politie mag zogenoemde gewrichtsklemmen inzetten – en doet dat ook vaak – om demonstranten in bedwang te houden als ze dingen doen die onder burgerlijke ongehoorzaamheid vallen, zoals het blokkeren van een weg. ‘Tijdens blokkades tillen ze je ofwel op, of je wordt ruw behandeld.’ Dat is een van de redenen dat Bart eerder besloot om niet aan dit soort acties mee te doen.
Je moet bij elke stap nadenken hoeveel verder je wilt gaan
‘Je moet bij elke stap nadenken hoeveel verder je wilt gaan’, zegt Mariska van Hattum, een vierdejaars wiskundestudent die afgelopen november meedeed aan een legaal protest op Schiphol met Extinction Rebellion.
Diezelfde dag werden zo’n tweehonderd demonstranten gearresteerd omdat ze privévliegtuigen blokkeerden op een afgeschermd gedeelte van de luchthaven. ‘Ik deed daar bewust niet aan mee’, zegt ze. ‘Dat was uit mijn comfortzone, om over obstakels heen te klimmen en echt de regels te breken.’
De actie zelf overschreed niet de grens van wat acceptabel is voor het activisme, vindt ze. ‘Het was moreel rechtvaardig, maar het ging voor mij persoonlijk te ver. Ik vind het voor nu wel prima om aan normale demonstraties mee te doen. Maar misschien dat ik het op een andere plek dan Schiphol wel zou proberen, waar het risico lager is.’
Onderhandeling
Volgens Martijn van Zomeren, universitair hoofddocent sociale psychologie en gespecialiseerd in onderwerpen als gezamenlijke actie, sociale verandering en demonstraties, is er geen permanente maatschappelijke morele grens voor protesten. ‘Ik zie het liever als een voortdurende onderhandeling waarbij mensen besluiten over wat ze wel en niet tolereren’, zegt hij. ‘Dat kan betekenen dat die grens over tien jaar ergens anders ligt dan nu.’
Wat de maatschappij als acceptabel ziet kan natuurlijk verschillen van waar individuen de grens trekken. Kristin McGee, universitair docent muziek en lid van het activistische Boomwachters Groningen, vindt het lastig waar je de lijn trekt tussen acceptabel en crimineel gedrag als het om demonstreren gaat.
De grens ligt over tien jaar misschien ergens anders
‘Ik denk dat iedereen zijn eigen grenzen heeft’, zegt ze. ‘Voor studenten is het vaak een wat meer hachelijke zaak, omdat ze zich bewust moeten zijn van de gevolgen voor hun carrière en hun leven als ze demonstreren. Het kan lastig zijn voor ze als ze een strafblad krijgen, dus het is goed om eerst onderzoek te doen.’
McGee zelf heeft altijd voor vreedzame protesten gekozen, ‘ook al kwam ik misschien fel over’, zegt ze. ‘Ik ben nooit een grens overgegaan en ik heb nooit dingen gedaan die dubieus of controversieel waren.’
Dat betekent niet dat ze het afkeurt als andere activisten wel ver gaan. Ze is er een sterke voorstander van dat studenten activistisch worden en kiezen voor ongevaarlijke, maar effectieve en verregaande maatregelen, benadrukt ze. ‘Ik denk dat meer jongeren activist moeten worden, aangezien de jongere generaties het meest getroffen worden door bijvoorbeeld klimaatverandering.
Veranderend perspectief
Dus hoe bepalen mensen dan waar ze de grens trekken? Dat is een combinatie van hun persoonlijke psyche en hun sociale omgeving, legt Van Zomeren uit. Dit betekent ook dat wanneer hun omgeving verandert, hun perspectief ook kan wijzigen.
Wanneer mensen beginnen met demonstreren, komen ze andere activisten tegen en worden ze onderdeel van een netwerk. ‘Als je de morele overtuigingen van mensen mengt met een groepsgevoel, krijg je een hele sterke mix. Dan kunnen mensen meer geneigd zijn hun persoonlijke grenzen te overschrijden en dingen te doen die ze anders niet zouden doen’, zegt Van Zomeren. ‘Je hebt een infrastructuur om je heen die maakt dat je je dat soort acties veel beter voor kunt stellen en dat ze haalbaarder lijken.’
Als mensen gedeelde overtuigingen hebben, vinden ze dat ze meer in hun recht staan dan anderen. ‘En dan is het waarschijnlijker dat ze hun morele grens verleggen om radicalere acties goed te praten.’
Guillotine
Marinus zag een voorbeeld daarvan tijdens het protest tegen de kamernood dat hij organiseerde op de Vismarkt. Daar hield iemand een bord omhoog met een boodschap over ‘slechte’ huisbazen met daarbij een plaatje van een guillotine. ‘Dat gaat echt te ver en ik voelde me daar niet prettig bij, omdat het mijn grenzen overschrijdt. Dat doe je gewoon niet.’
Je moet de actie aanpassen op degenen die iets aan het probleem kunnen doen
Wanneer hij moet besluiten hoe ver een actie moet gaan, stelt hij zichzelf een paar vragen. Wie heeft de macht? Hoe kan ik hun belangen veranderen zodat ze doen wat ik wil? ‘Hersenloze verstoring is niet goed, je moet de actie aanpassen op degenen die werkelijk iets aan het probleem kunnen doen. Gedoe veroorzaken voor gewone mensen is niet moreel verkeerd, maar je moet het wel vermijden als het even kan.’
Van Zomeren is optimistisch over de effecten van dit soort maatwerkprotesten. ‘Sommige bewegingen kiezen nu voor acties die niemand schaden. Ze gooien bijvoorbeeld soep of verf naar een schilderij. Met dat soort protesten trek je de aandacht, maar je doet er niemand pijn mee.’
Vreedzaam
McGee vindt ook dat activisme altijd vreedzaam moet zijn. ‘Ik vind dat agressie geen goede strategie is om je punt te maken. Het is mooi dat veel studenten zulke sterke, vreedzame strategieën voor activisme hebben ontwikkeld’, zegt ze, verwijzend naar de wegblokkades van Extinction Rebellion en de protesten waarbij ze zichzelf aan objecten vastlijmen.
‘De grens ligt altijd bij geweld en vernieling’, zegt Bart.
‘Je mag nooit naar geweld in wat voor vorm dan ook grijpen’, vindt ook Marinus. ‘Los daarvan, elke vreedzame demonstratie die past bij de ernst van de zaak – ik zie geen reden waarom dat verkeerd zou zijn.’
Binnen de grenzen die hij voor zichzelf bepaald heeft, weet Marinus een ding zeker: hij zal met trots blijven demonstreren. ‘De enige manier waarop er ooit iets verandert in de maatschappij is als mensen opstaan en demonstreren voor de dingen die ze belangrijk vinden. Voor gratis onderwijs en onderdak voor iedereen, voor de wereld die ze willen zien in de toekomst. Als niemand opstaat, blijft alles hetzelfde.’