Studenten
Illustratie Kalle Wolters

Extra scherm, WhatsApp, Wikipedia

Fraude alom, maar hoe toon je dat aan?

Illustratie Kalle Wolters
Honderden studenten werden de afgelopen twee jaar betrapt op tentamenfraude. Maar nog veel meer kwamen ermee weg, tot onvrede van docenten. ‘Ik was onderdeel van een frauduleus proces.’
Door Christien Boomsma en René Hoogschagen
7 maart om 10:32 uur.
Laatst gewijzigd op 7 maart 2022
om 15:14 uur.
maart 7 at 10:32 AM.
Last modified on maart 7, 2022
at 15:14 PM.

Ja, hij voelde zich een ‘sulletje’. Dan keek hij het tentamen na van zijn vak accountancy en zag hij steeds dezelfde antwoordstructuren terugkomen en steeds dezelfde bewoordingen. Hij wist dat er gefraudeerd was. Maar meldde hij het aan de examencommissie?

Docent docent accountancy & internal control Jeroen Kuper schudt het hoofd. Nee. 

Zo’n melding zou kansloos zijn immers. Die antwoorden waren steeds net voldoende afwijkend om te zorgen dat de plagiaatscanners geen alarm sloegen. Maar dat wil niet zeggen dat er niets gebeurd is. ‘Je ziet dat die oogjes tijdens zo’n tentamen overal heen gaan’, merkte Kuper bij het online surveilleren. ‘Maar niet naar het scherm waarop het tentamen moet worden gemaakt. Dan weet je dat ze met elkaar in gesprek zijn.’

Extra schermen

Het is maar een van de vele vormen van fraude waarmee hij te maken kreeg in de twee jaar dat tentamens vanwege de coronapandemie online gemaakt werden. Studenten zetten extra schermen naast die waarop ze hun tentamen maakten. Die andere kan de universiteit immers niet zien, ook niet als de webcam verplicht aan moet. Op die schermen? WhatsApp, Wikipedia, of de samenvattingen van Studeersnel. 

Je ziet dat die oogjes tijdens zo’n tentamen overal heen gaan

Hij zag het ook aan het dalende aantal studenten dat kwam opdagen op de nabespreking. ‘Waarom ook? De slagingspercentages waren hoog.’ Soms vroeg hij het aan een student die toch gezakt was. Hoe ze dat voor elkaar had gekregen? ‘Dan zegt zo’n studente – het zijn meestal dames: “Ik wil daar niet aan meewerken.”’

Uit een inventarisatie door UKrant blijkt dat het aantal bij examencommissies gemelde gevallen van tentamenfraude tijdens de coronapandemie explodeerde van 241 in 2018/2019 naar 749 in 2020/2021. 

Bij de Faculteit Ruimtelijke Wetenschappen ging het aantal meldingen van vier in 2018/2019 naar acht in 2019/2020 en schoot omhoog naar 64 in 2020/2021. Rechten zag een verdriedubbeling van twintig gegronde gevallen in 2018/19 – het aantal meldingen is onbekend. In de coronajaren werden er 63 en 41 gevallen gemeld. De Faculteit Economie en Bedrijfskunde ging van rond de 37 gevallen naar 191. Alle faculteiten hadden hiermee te maken. 

Ongeldig verklaard

Het vak microeconomics bij de Faculteit Economie en Bedrijfskunde werd in zijn geheel ongeldig verklaard wegens grootschalig appcontact van studenten onderling. 47 studenten werden daadwerkelijk aangepakt door de examencommissie. Twee andere grote tentamens in hetzelfde blok volgden. Statistiek bij psychologie zag grootschalige WhatsAppfraudes, net als strafrecht van rechten. 

Maar de cijfers laten maar het topje van de ijsberg zien. Een – heel sterk – vermoeden hebben van tentamenfraude is één ding. Dat hard maken bij de examencommissie is heel iets anders. Denk aan Kuper die de gevallen die hij tegenkwam niet eenmaal meldde. Denk aan rechten waarbij het college van beroep voor de examens de examencommissie een paar maal terugfloot: denkt de docent dat hij een student ziet sjoemelen, of kan hij het bewijzen? 

De cijfers laten maar het topje van de ijsberg zien

Niet voor niets werden van de 811 zaken uit 2020/2021 slechts 475 gegrond verklaard. Een verspringend lettertype is immers niet voldoende. Een student die op een andere vraag lijkt in te gaan dan die gesteld is ook niet. En dus klopt voorzitter van de examencommissie van sociologie Rudi Wielers zich niet op de borst over het feit dat hij nul gevallen van fraude zag in de afgelopen twee jaar. ‘We leven niet in de illusie dat er geen fraude heeft plaatsgevonden’, zegt hij. ‘Er zal zeker zijn samengewerkt, maar we hebben geen idee van de schaal.’

Al in een vroeg stadium besloot de examencommissie daarom dat nadruk op fraudedetectie het probleem niet zou oplossen. ‘De apparatuur is onvoldoende ontwikkeld en heeft nadelige effecten voor studenten die wel gewoon hun tentamen willen maken. En het was duidelijk dat juridisch waterdicht aantonen dat bij een online tentamen fraude was gepleegd weinig kansrijk zou zijn.’

Niet voor niets gaf de Centrale Examencommissie onlangs aan geen online tentamens meer te willen, vanwege de frauderisico’s. Ondanks het feit dat volgens RUG-woordvoerder Anja Hulshof de fraudegevoeligheid verminderd zou zijn na de eerste periode door ‘technische hulpmiddelen’. ‘Zo is er door logging te zien dat er bijvoorbeeld een grote hoeveelheid woorden in een keer in een tekst wordt geplakt, dat is verdacht’, geeft ze aan. 

Drama

Ook economiedocent docent Marco Haan, wiens complete tentamen ongeldig verklaard werd, deed er alles aan om herhaling van dat drama te voorkomen: alleen nog maar multiplechoicevragen bijvoorbeeld. En de tijd zo krap maken dat er nauwelijks ruimte kon zijn voor frauduleus overleg. 

Maar die oplossingen maakten de tentamens niet beter. Logische opbouw ontbrak. Tijdsdruk helpt een student niet goed te presteren. En ze waren niet waterdicht ook.

Als veel woorden in een keer in een tekst worden geplakt, is dat verdacht

En dus moesten er collegekaarten worden gefotografeerd naast de met de hand geschreven antwoorden om niet alleen zeker te weten dat de student ze zelf geschreven had, maar ook dat het de juiste student was. Er waren controlevragen door een surveillant achteraf. ‘Maar wat nou als een student het antwoord niet weet? Heb je dan fraude bewezen?’ vraagt Haan zich af. 

En ondertussen verzonnen studenten nieuwe listen. Kupers studenten – de integere – vertelden hem hoe studiegenoten groepjes vormden van vijf of zes studenten, klein genoeg om te voorkomen dat iemand uit de school klapt en melding maakt. Samen bereidden ze een tentamen voor.

‘Ze leren elk een deel van de stof. En als het zover is, dan zeggen ze: “André, deze vraag gaat over hoofdstuk zeven. Deze is voor jou. Yvonne? Dit is hoofdstuk twee. Maak jij die?” Ze maken met zijn vijven een ideale uitwerking, hoeven zich maar op één vraag te richten en en dan passen ze net voldoende aan. En de scan ziet het niet, maar ik dus wel.’

Uniek tentamen

Docent statistiek Edith van Krimpen-Stoop van psychologie kreeg ook te maken met grootschalige fraude bij haar tentamen. Of haar studenten er veel aan gehad hebben, betwijfelt ze. Ze had op voorhand de sommen al aangepast, zodat spieken weinig zin had.

Het kostte haar complete vakanties. Maar nog kan ze niet garanderen dat er niets is gebeurd. ‘Eerlijk?’ zegt de docent: ‘Ik heb geprobeerd het los te laten, want ik kan hier totaal niets aan doen. Wat ik kan doen is voor iedereen een uniek tentamen proberen te maken.’

Tegelijk maken veel docenten zich zorgen. Want wat betekent het dat je weet dat fraude zo veel voorkomt? Kuper schreef er een bezorgde brief over naar de vicedecaan van zijn faculteit, Manda Broekhuizen.

Ja, hij voelde zich bedonderd, schreef hij haar, omdat hij geen individueel product zag bij het nakijken van een tentamen. ‘Maar veel erger vind ik het dat ik onderdeel ben van een frauduleus proces dat uiteindelijk leidt tot het op ongeautoriseerde wijze verkrijgen van een mastertitel’, schreef hij. 

Veel erger vind ik het dat ik onderdeel ben van een frauduleus proces

Bovendien geeft hij accountancy. En een accountant is ‘de vertrouwenspersoon van de financiële wereld, met een zuiver moreel kompas en die ethiek hoog in het vaandel heeft staan. Ik kan het slecht verteren dat er straks een lichting accountants de markt betreedt, die op frauduleuze wijze een beroepstitel heeft behaald, waarbij ik als docent heb meegewerkt aan dit proces.’

Degradatie

‘Veel docenten zijn bezorgd over het risico van een degradatie van de diploma’s vanwege de online toetsing, omdat de fraudegevoeligheid hoger is dan bij fysieke toetsing’, bevestigt ook RUG-woordvoerder Anja Hulshof. 

Probleem is alleen: wat doen we eraan? Dat lijkt vooralsnog vooral een snelle terugkeer naar de Aletta Jacobshal. Dat was de oplossing afgelopen december – hoewel Van Krimpen-Stoop alsnog haar kerstvakantie moest opofferen toen dat door oplopende besmettingscijfers niet mogelijk bleek.

Ook Haan ziet dat als de beste optie. Ja, fraude is van alle tijden, maar de kans daarop is toch een heel stuk kleiner tussen de muren van de Aletta Jacobshal, denkt hij.

Maar Kuper denkt dat dat ouderwets is. En nog een tikje kortzichtig ook. Meer surveillance, proctoring, tijdsdruk, dat werkt allemaal niet. ‘Wij denken te klassiek en in gebaande paden’, vindt hij. ‘De universiteit moet zich voorbereiden op een wereld waarin digitaal toetsen wel veilig kan.’ 

Bakstenen

Want wie zegt dat er na omikron niet een agressievere sigmavariant komt? Of tau? We dachten eerder ook al eens dat het ‘nu klaar’ is. En de know-how, zegt hij, is er allang. ‘Kijk naar de online universiteiten’, zegt hij. ‘Daar hebben ze wel de tools om dat te doen, want daar moeten ze allang op universitair niveau online toetsen.’

Bijkomend voordeel: een student kan daar het tentamen doen wanneer hij of zij zelf aangeeft eraan toe te zijn. Voor zijn studenten lijkt het Kuper ook fantastisch. ‘Dat ik gewoon na ieder college vragen beschikbaar kan stellen in zo’n platform. En dat die student zegt van: nou, ik hoef niet al die colleges te volgen, ik maak nu een tentamen. Nou prima, maak jij nu het tentamen. Moet jij weten.’

Maar gaat de universiteit zich daarin verdiepen? Hij vreest van niet. ‘Wij willen ook zo snel mogelijk weer terug naar een bakstenen universiteit en wij lossen de problemen op een bakstenen wijze op.’

Engels