Academische loopbaan heeft een prijs
Succesvol,
maar single
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
‘Dus je wilt gaan promoveren?’ vroeg de hoogleraar aan Lisa.
‘Ja!’ antwoordde Lisa, die haar masterscriptie verdedigde tegenover een panel van drie mannelijke hoogleraren.
‘Oké’, concludeerde de man met een frons. ‘Dus je bent niet van plan om te trouwen.’
Lisa was even met stomheid geslagen. ‘Gelukkig schoot mijn supervisor me te hulp’, blikt ze terug. ‘Zij zei dat ze vond dat ik me daar nu niet druk over moest maken. Dat ik nog jong was en moest doen wat ik zelf wilde.’
En dat deed ze ook. Lisa verhuisde naar Groningen, haalde haar PhD en is nu een early career researcher. ‘Ik hou van de wetenschap’, zegt ze. ‘Ik wil geweldig onderzoek doen, dus ik heb gewoon doorgezet.’
Maar ze is ook nog steeds single. ‘In mijn land is het de harde werkelijkheid dat je geen man kunt krijgen als je te hoogopgeleid bent. Dus ik wist dat het waarschijnlijk consequenties zou hebben voor mijn persoonlijke relaties, en vooral mijn romantische relaties, als ik dit pad zou volgen.’
Worsteling
Lisa is een van de vele vrouwelijke academici die vanwege hun carrière worstelen met relaties. Binnen de wetenschap wordt internationale mobiliteit als cruciaal beschouwd voor een succesvolle loopbaan. Dan kun je een internationaal netwerk opbouwen en ervaring opdoen in gerenommeerde labs over de hele wereld. Maar romantische relaties hebben eronder te lijden en het is moeilijk om vriendschappen in stand te houden.
In mijn land kun je geen man krijgen als je te hoogopgeleid bent
Dat geldt vooral voor vrouwen, concluderen onderzoekers van de Radboud Universiteit Nijmegen, Aarhus University en Northumbria University in een recente publicatie over de manier waarop internationale mobiliteit de levens van alleenstaande academici beïnvloedt. Vrouwen hebben meer last van de vooroordelen tegen vrijgezelle mensen dan mannen, en als er voor een baan verhuisd moet worden, gaan mannen minder vaak met hun partner mee. En dan is er nog de biologische klok: de periode waarin je veel verhuist, valt samen met de periode waarin je aan een gezin zou beginnen.
Veel vrouwen in de wetenschap zijn daar ambivalent over. Aan de ene kant houden ze van hun werk en willen ze doen wat nodig is, maar aan de andere kant is al dat verhuizen behoorlijk eenzaam en is het moeilijk een partner te vinden die jouw leven begrijpt.
Traditioneel
Lisa merkt nu dat ze klem zit tussen twee werelden. In haar vaderland in Azië hoor je te trouwen zodra je een stabiele relatie hebt. De man is dominant en vrouwen krijgen niet veel kansen. ‘De klassenvertegenwoordiger is bijvoorbeeld altijd een jongen. Daar heb ik altijd vraagtekens bij gezet.’
Dus toen ze de kans kreeg om te promoveren, greep ze die met beide handen aan. ‘Hier zag ik een grotere toekomst voor mezelf weggelegd, waarbij ik niet beperkt werd door het feit dat ik een vrouw ben. Ik zag vrouwelijke collega’s die een onderzoeksgroep leiden. Er zijn zoveel rolmodellen.’
Maar ze is ook religieus en opgegroeid in een erg conservatieve cultuur, en dus is de Nederlandse datingcultuur met z’n vrije seks bijvoorbeeld niets voor haar. ‘Mijn idee van een relatie is heel traditioneel, maar als je het daarover hebt met mannen uit Nederland, hebben die heel andere ideeën over wat wel en niet acceptabel is. Dat kan heel ingewikkeld worden.’
En dus concentreerde Lisa zich op haar carrière en ging ze niet actief op zoek naar een relatie. ‘Ik geloof dat als het voorbestemd is dat ik iemand vind, dat ook zal gebeuren.’
Potentieel
Ook veel andere vrouwen betalen een tol voor hun leven als academicus. Neem Adriana, die uit Kroatië komt. Ze studeerde in het buitenland, ging toen terug en werkte een tijdje aan een Kroatische universiteit. Ze had daar kunnen blijven, zegt ze: een veilige plek waar ze misschien niet zoveel financiering kon krijgen, maar waar haar positie zeker was. ‘Maar het was een heel traditionele stad en ik voelde me geïsoleerd. Ik kon daar mijn potentieel niet ten volle benutten.’
Ze besloot aan een andere Europese universiteit te promoveren, vertrok daar om in weer een ander Europees land aan twee verschillende universiteiten te werken en kwam toen naar Groningen voor een baan als universitair hoofddocent.
Je denkt: ik ga hier waarschijnlijk toch weer weg
Dat was een zware tijd, zegt ze. Nadat ze was gepromoveerd had ze allemaal tijdelijke contracten. ‘Dat was mentaal slopend, maar ik hoopte constant dat er een vastere baan voorbij zou komen.’
Haar relatie van acht jaar kwam ten einde. ‘We waren samen verhuisd’, vertelt ze. ‘Hij was niet heel blij met de baan die hij in zijn land had, dus hij besloot het erop te wagen.’ Maar het viel hem tegen. ‘Dus uiteindelijk is hij vertrokken omdat het te moeilijk was. Hij kon thuis veel makkelijker een baan krijgen.’
Daarna heeft ze nooit meer een lange relatie gehad. Adriana heeft goede vrienden die aan haar behoeften voldoen. Ze verhuisde ook zo vaak dat ze niet echt op zoek was naar iemand. ‘Je denkt: ik ga hier waarschijnlijk toch weer weg. Maar ik zou nog steeds wel een relatie willen, denk ik, vanwege de saamhorigheid, de loyaliteit en de privacy die dat biedt.’
Langeafstandsrelatie
Ook Louise betaalde de prijs voor haar voortdurende verhuizen. Ze vertrok uit haar land om in Groot-Brittannië te studeren, viel voor de taalwetenschap en deed een PhD. Vervolgens werkte ze bij diverse universiteiten voor ze naar Groningen kwam.
Haar eerste serieuze relatie liep stuk aan het einde van haar promotietraject, toen ze erover na ging denken om weer te verhuizen. Ze had daarna een andere relatie die al snel een langeafstandsrelatie werd. ‘Ik moest werk en liefde zien te combineren en ik kon me nergens vestigen.’ Ook die relatie kwam ten einde, toen ze besloot te solliciteren op een baan in Groningen. ‘Hij steunde me daarin. Misschien dacht hij dat ik het niet zou worden, maar ik werd het wel.’
Toen ze de baan eenmaal had, werd haar partner opeens afstandelijk en kon ze niet meer met hem praten. Uiteindelijk had ze geen andere keuze dan het uit te maken. ‘Het zou kunnen dat hij me niet wilde laten kiezen, omdat ik de baan gekozen zou hebben. Dus op een bepaalde manier accepteerde hij dat hij verslagen was.’
Vragen
En dan is er nog het oordeel van de mensen om je heen. De Griekse Sophia was al ‘heel vaak’ verhuisd toen ze aan een double-degree promotietraject begon in Groningen. Het is spannend om elke keer op een nieuwe plek te wonen, zegt ze, maar ook verdrietig. Vooral als het om relaties gaat, want je kunt een potentiële partner geen enkele zekerheid geven. ‘Ik heb in mijn hoofd dat ik terug ga, maar je weet niet hoe het loopt.’
Misschien wilde hij me niet laten kiezen, omdat ik de baan gekozen zou hebben
De meeste van haar vrienden van thuis zijn inmiddels getrouwd, zegt ze. ‘Ik krijg altijd veel vragen waarom ik nog niet getrouwd ben.’ Ze heeft het gevoel dat ze zich moet verantwoorden omdat anderen in een stabielere situatie zitten.
Ook Lisa moet zich verdedigen tegenover haar familie. Ze probeert uit te leggen dat ze ervoor kiest om single te zijn in plaats van een ongelijkwaardige relatie aan te gaan. ‘Ik begrijp ze ergens wel’, zegt ze. ‘Ze maken zich zorgen om me. Ik woon in het buitenland en de gebruikelijke manier van denken is dat een vrouw die zonder man woont, onveilig is.’
Kinderen
Terwijl ze gestaag aan hun carrière bouwen, worden ze ouder. ‘Volgens de Aziatische normen ben ik nu al oud’, zegt Lisa, een dertiger.
Ze zou graag kinderen willen, maar dat ligt moeilijk. Mannen zijn vaak geïntimideerd door haar baan, heeft ze gemerkt. En een relatie is iets serieus en zou voor altijd moeten zijn, vindt ze, dus ze wil geen water bij de wijn doen.
Sophia, die 37 is, zou ook wel een gezin willen op een gegeven moment. Maar eerst heeft ze meer stabiliteit nodig en een vast inkomen. ‘Veel vrouwen in mijn omgeving hebben nog laat kinderen gekregen, soms zelfs op hun 48ste’, zegt ze optimistisch. En misschien gaat ze niet wachten op een partner, heeft ze besloten.
Maar Louise zegt dat het er voor haar niet meer van gaat komen. ‘Als ik een andere baan had, wie weet? Als ik op een vaste plek was gebleven, was het misschien anders geweest. Ik denk ook dat mijn relaties misschien niet sterk genoeg waren.’
Ze is er niet verbitterd onder. ‘Het voelde voor mij niet als een offer. Het is gewoon zo gelopen. Maar natuurlijk vraag je jezelf wel eens af: wat als?’
Mannelijke academici
In academische kringen accepteren mensen veel, zo is het ook. De lange uren, het gebrek aan vastigheid, het verhuizen: dat kan zwaar zijn. ‘Een vriendin werkte parttime aan drie verschillende universiteiten. Ze reed de hele tijd van de ene plek naar de andere, vastbesloten om carrière te maken’, zegt Louise. ‘Ze had geen relatie. Ik denk dat ze gewoon nergens bij hoorde.’ Een andere vriendin woonde in Belfast, terwijl haar gezin in Londen zat. Voor hen is ze uiteindelijk vertrokken uit de wetenschap.
Het is anders voor mannen. Die worden niet lastig gevallen met vragen als ze een bepaalde leeftijd bereikt hebben. Die krijgen niet constant van hun familie te horen dat het tijd is om aan een gezin te beginnen; ze hoeven zich niet te verantwoorden. En hun leven wordt ook sneller stabiel.
Een man zal je altijd vragen om net iets achter hem te blijven
Louise zag dat haar mannelijke collega’s veel makkelijker een vast contract kregen dan de vrouwen. ‘Zij hoefden niet zo vaak te verhuizen’, zegt ze. ‘Niet dat ze het niet verdienden, maar het was wel makkelijker voor ze.’
Partners van mannelijke academici lijken hen vaker te volgen dan andersom. Sophia stopte ooit met haar studie wiskunde om haar partner te helpen, die geneeskunde studeerde. ‘Een man zal je altijd vragen om net iets achter hem te blijven’, denkt ze. En dat gaat haar niet meer gebeuren.
‘Misschien dat sommige vrouwen nog altijd meer bereid zijn om zich aan te passen aan een partner, of om hun relatie op de eerste plek te zetten’, zegt Louise. ‘Ze vinden het oké om telkens te verhuizen of om die ander met hun steun te laten stralen.’
Wat als
Toch hadden ze het achteraf niet anders gedaan. Sophia zou soms willen dat ze zich niet zo geschikt had aan het begin van haar carrière, omdat ze dan sneller was beland waar ze nu is. ‘Maar dat is het ook.’
Adriana is veel te gedreven om haar academische loopbaan in te ruilen voor een partner. ‘Al het andere is van ondergeschikt belang’, zegt ze. ‘Een relatie is een toevoeging, maar niet datgene wat je leven betekenis geeft.’
Maar zo nu en dan denken ze er toch aan. ‘Dan vraag je jezelf af: wat als ik mijn baan niet voorrang had gegeven?’ geeft Louise toe.
‘Ik ben ook maar een mens’, zegt ook Lisa. ‘Soms loopt alles moeilijk en als international kun je je dan erg alleen voelen. Dan vraag ik me wel af of ik de juiste keuzes gemaakt heb. Ik denk dat het makkelijker was geweest als ik in mijn eigen land was gebleven.’
Maar die gedachtes vervliegen ook gauw weer, zegt ze. ‘Ik zou niet meer kunnen werken in die omgeving van vroeger. En ik accepteer echt niet dat een man mij in een relatie vertelt wat ik moet doen, alleen maar omdat hij een man is.’
De namen van de geïnterviewde academici zijn gefingeerd met het oog op hun privacy. Hun identiteit is bekend bij de redactie.