Hoe leg je de relativiteitstheorie in een notendop uit? Hoe vat je de verkiezingsplannen van Joe Biden samen? Of: hoe werkt het parasympathisch zenuwstelsel? En welke wetenschappelijke bronnen bevestigen dit?

Wie de afgelopen tentamenperiode langs de ijverig tikkende studenten in de UB liep, kreeg het idee dat tientallen van hen in gesprek waren met dezelfde klantenservice. Waar ze voorheen Google en Smartcat – de online bibliotheek van de universiteit – afstroopten in hun zoektocht naar antwoorden op hun vragen, is er tegenwoordig iets nieuws: ChatGPT. 

Het programma, dat in november 2022 gelanceerd werd door OpenAI, een Amerikaans onderzoekslaboratorium voor kunstmatige intelligentie, vindt in een mum van tijd antwoord op ieder denkbare vraag. En het kan nog een mooi essay schrijven ook.

Oefententamens

Vrijwel iedereen heeft het programma intussen al eens uitgeprobeerd, of kent mensen die het gebruiken, blijkt uit een rondgang. ‘Ik gebruik ChatGPT vooral voor het maken van verslagen of oefententamens’, vertelt bachelorstudent Noah. ‘Voor verslagen laat ik het telkens kleine stukjes schrijven. Daardoor blijft de uitkomst het meest accuraat.’ 

Oefententamens maakt hij door het programma veel informatie te geven en vervolgens te vragen of het er een tentamen uit kan destilleren. ‘De vorige keer dat ik dit probeerde, produceerde ChatGPT zelfs vragen die terugkwamen in het echte tentamen.’ 

ChatGPT produceerde zelfs vragen die terugkwamen in het echte tentamen

Ook masterstudent Thijs schakelt het programma in bij het schrijven van papers. ‘Ik moest bijvoorbeeld laatst zelf een theoretisch model opstellen en aan de hand van eerder geschreven wetenschappelijke artikelen verbanden leggen. De uitleg die Chat GPT gaf was heel overtuigend.’

Jesse, die de bachelor internationale betrekkingen doet, is al even enthousiast. ‘Ik gebruik het vooral om inspiratie op te doen voor papers. Het levert snel nieuwe argumenten of perspectieven en ik vind het ideaal dat het veel informatie in weinig woorden kan uitleggen.’

Creatief

Promovendus biomedische technologie Ari Rolando Ortiz Morena heeft de impact van ChatGPT ook opgemerkt in zijn vriendengroep. Hij maakte in de kerstvakantie kennis met het programma, toen de broer van een van zijn vrienden beweerde dé oplossing te hebben gevonden voor het schrijven van een scriptie. ‘Door de vakantie stond mijn onderzoek even op pauze, dus probeerde ik ChatGPT voor de grap. Ik had al snel door hoe goed het programma was’, zegt hij. ‘En het bleek ook heel creatief in het verzinnen van rapteksten.’

Eenmaal terug in Groningen probeerde Ari ook om te coderen met het programma. ‘Het snapte precies wat ik vroeg over mijn data. Het werkte gewoon echt’, vertelt hij enthousiast.  

Dat ontdekte ook bachelorstudent informatica Marc Zhou Toneu, die het gebruikt om te coderen en bronnen samen te vatten. ‘ChatGPT is baanbrekend,’ zegt hij. ‘Een paar jaar geleden was dit nog ondenkbaar. Soortgelijke modellen hadden weken nodig om een vraag te beantwoorden die het huidige model nu in een paar seconden oplost.’ 

Zwakke plekken

Maar baanbrekend of niet, het programma heeft ook zwakke plekken. ‘Voor wetenschappelijke doeleinden is het gewoon troep’, merkte masterstudent internationale bedrijfskunde & management Annike Steffen. ‘Hoe dieper je op een onderwerp ingaat, hoe minder het erover weet. Ik durf het niet te gebruiken voor mijn studie.’

Medestudent Sophia heeft ook zo haar twijfels. Toen ze zag dat een vriend een opdracht voor een econometrievak volledig had laten schrijven door ChatGPT, werd ze nieuwsgierig. ‘Het verwerkte al zijn wiskundige formules vlekkeloos. Nadat hij het hier en daar een beetje had aangepast, scoorde hij een 8.’

Maar toen ze het voor zichzelf probeerde, bleken de uitkomsten veel te algemeen. ‘Ik dacht: als ik dit inlever, krijg ik gegarandeerd een 1’, zegt ze.

Schrijfhulp

Hoogleraar computationele semantiek Johan Bos noemt Chat GPT dan ook het liefst een ‘schrijfhulp’. ‘Het programma is goed in teksten herschrijven, samenvatten of zelfs de toon ervan aanpassen.’ 

Het blijkt ook een interessante inspiratiebron en kan schrijfdrempels helpen overwinnen. ‘Je kunt gewoon het taalmodel vragen om een beginnetje te schrijven’, zegt Bos. ‘Mijn collega’s en ik verbazen ons over hoe creatief het programma is. Het voelt haast paradoxaal: een creatieve computer.’

Hoe dieper je op een onderwerp ingaat, hoe minder het erover weet

Wat ChatGPT anders maakt dan andere zoekmachines, is dat het iets kan zeggen over de tekst waar het uit is opgebouwd. ‘Het bestaat niet uit één, maar uit twee lagen. De eerste laag vormt de basis van het programma en de tweede is het interactieve gedeelte: die kan iets zeggen over de tekst die het binnenkrijgt van de eerste laag.’ 

De vragen en verzoeken die gebruikers aan het programma voorleggen, worden achter de schermen door mensen van OpenAI beoordeeld. ‘Het programma leert dus niet uit zichzelf’, benadrukt Bos. De beoordelingen worden teruggekoppeld naar de tweede laag van het taalmodel, waardoor het ‘leert’.

Losse eindjes

Dat betekent ook dat het potentieel onbetrouwbaar is. ‘Het staat los van het internet en leert indirect via mensen achter ChatGPT. Het kan antwoorden niet zelf controleren’, legt Bos uit. ‘Het taalmodel heeft daardoor niet op alles een kloppend antwoord. Het probeert de losse eindjes aan elkaar te knopen zodat er een mooie tekst uitrolt, maar het kent de betekenis van de woorden niet.’

Daarnaast werkt het programma vrijwel alleen echt goed in het Engels en weet ChatGPT niets over gebeurtenissen die na 2021 plaatsvonden. ‘De eerste laag van het taalmodel is namelijk opgebouwd uit data van voor 2021’, zegt Bos. Vraag je bijvoorbeeld wanneer in 2022 Poetin Oekraïne binnenviel, dan krijg je de volgende reactie: ‘Het spijt me, ik heb geen informatie over een inval van Poetin in Oekraïne in 2022, omdat dat toekomstige gebeurtenissen zouden zijn en mijn trainingsgegevens slechts tot 2021 gaan.’ 

Ook Annike benadrukt de valkuilen van ChatGPT en vergelijkbare AI-programma’s. ‘Het is belangrijk dat we onthouden dat het niet wetenschappelijk voor ons kan denken. Het programma snapt namelijk niet wat een goede of betrouwbare bron is. Dat gaat zelfs zo ver dat ChatGPT soms bronnen presenteert terwijl die in werkelijkheid helemaal niet bestaan.’ 

Simpel geschreven

Marc waagt zich daarom niet aan het overnemen van de antwoorden. ‘Ik zie het meer als mijn assistent’, vertelt hij. ‘Maar als het programma beter wordt – wat zal gebeuren – en in staat is om echte en geldige bronnen te geven, dan kan het dus een scriptie schrijven. Dan kun je het belangrijkste onderdeel van een bachelordiploma halen zonder dat je er zelf iets voor doet.’ 

Is ChatGPT de coauteur, is het fraude of heb je het toch gewoon zelf geschreven?

‘Ik kopieer nooit letterlijk van ChatGPT’, zegt ook Jesse. ‘Deels omdat de teksten die het produceert vrij simpel geschreven zijn. Er zitten ook vaak fouten in die je eerst niet opmerkt. Het programma kan bestaande wetenschappelijke artikelen vinden, maar verzint de paginanummers, omdat het niet daadwerkelijk toegang heeft tot de academische bron.’

Thijs kopieert de data uit het programma wel ‘vrij rechtstreeks’. ‘Mocht de universiteit regels maken over het gebruik van het programma, dan zoek ik andere alternatieven die detectie van kunstmatige intelligentie tegengaan’, zegt hij. ‘Ik zou bijvoorbeeld eerst ChatGPT iets vragen en het antwoord laten herschrijven door het parafraseerprogramma QuillBot.’

Beleid

‘Het lijkt me goed dat er vanuit de universiteit beleid op komt, zodat er een uniforme aanpak wordt gehanteerd voor het gebruik van het model’, stelt Bos. Want hoe zit het eigenlijk met het auteursrecht als je gebruik maakt van kunstmatige intelligentie? ‘Is ChatGPT dan de coauteur, is het fraude of heb je het toch gewoon zelf geschreven?’ vraagt Bos zich af. ‘Door middel van watermerken zou er in ieder geval aangegeven kunnen worden of het programma heeft meegewerkt aan een tekst.’

Annike denkt ook dat er wat moet veranderen. ‘Volgens het huidige beleid van de universiteit moet je je scriptie zelf schrijven. Daaruit maak ik op dat ChatGPT dus niet is toegestaan. Maar waarom zou het niet mogen als een student het zelf checkt en met wetenschappelijke bronnen kan ondersteunen? Bovendien denk ik wel dat het programma potentie heeft om betrouwbaarder te worden.’

Dat ChatGPT een blijvertje is, staat volgens de studenten in ieder geval vast. ‘En er zullen steeds meer bedrijven komen die zulke programma’s bouwen’, denkt Marc.  

Bos verwacht dat ook. ‘Maar simpelweg alles overnemen van ChatGPT is natuurlijk niet de bedoeling. Zolang je zelf de content levert en het controleert, kan het taalmodel je een goed eind op weg helpen. Het programma kan heel mooi zijn, als je het maar goed gebruikt.’

De namen van Noah, Thijs, Jesse en Sophia in dit artikel zijn gefingeerd.

Engels