Stijlgids inclusieve taal
Het belang van hij, zij of hen
Door Finn Oltmann
By Finn Oltmann
Finn Oltmann
Als trans man is student language and cognition Max Reuvers al vaak met het verkeerde geslacht aangesproken. ‘Dat is heel pijnlijk, omdat je dan de kans wordt ontzegd om te zijn wie je bent. Het ontneemt je je vreugde’, zegt hij.
De taal waarmee je wordt aangeduid zegt iets over hoe mensen je zien. En als dat niet is hoe je jezelf ziet, is dat ronduit pijnlijk, beaamt Mariia Abdurashitova. Die is non-binair en gebruikt de voornaamwoorden they/them. Als docenten weigeren de juiste voornaamwoorden te gebruiken – ook wel pronouns genoemd – creëert dat ‘een omgeving waarin je je niet op je gemak voelt als je een klaslokaal binnenloopt of zeven weken lang lessen van twee uur moet volgen’.
En wat het nog frustrerender maakt, zegt Mariia, is dat het zo gemakkelijk kan worden vermeden. ‘Het gebruik van de juiste voornaamwoorden maakt jouw leven niet moeilijker, maar het betekent wel heel veel voor je studenten.’
Sturing
Trans studenten krijgen voortdurend te maken met dit soort dingen, beaamt communicatiemedewerker Emi Howard van het Diversity and Inclusion Office (DNI) van de RUG, die zelf de pronouns they/them gebruikt. Die krijgt vaak e-mails van studenten die hun bezorgdheid uiten over welke namen hun docenten gebruiken. ‘Oude namen bijvoorbeeld, die niet meer gebruikt worden. Of ze schrijven over docenten die niet de juiste voornaamwoorden gebruiken.’
De juiste voornaamwoorden gebruiken maakt je leven niet moeilijker
Bij veel docenten is het niet omdat ze iemand willen kwetsen, denkt Howard. Ze weten gewoon niet altijd wat ze moeten doen. ‘Ook docenten mailen vaak om te vragen om sturing bij dit soort zaken. Ik denk dat veel mensen doorhebben dat er ontwikkelingen gaande zijn op taalgebied en willen weten hoe ze daarop moeten reageren. En als universiteit moeten we daarin voorop lopen.’
En dus organiseerden Howard en diens collega’s workshops om de bewustwording te vergroten en docenten te leren over het juiste gebruik van inclusieve taal. ‘Maar er zit een grens aan hoeveel je in een uur of twee kunt overbrengen. Je ziet dat mensen alles verwoed opschrijven zodat ze het kunnen onthouden voor de volgende keer.’
Woordenboek
Nu hebben ze een meer permanente oplossing bedacht. Vorige maand werd een nieuwe stijlgids gepubliceerd die docenten helpt om bepaalde situaties te navigeren. ‘We hadden echt behoefte aan een papieren of digitale bron waar mensen naar terug kunnen grijpen’, zegt Howard.
De gids is een ‘resource document’ met tips om geschreven teksten inclusiever te maken, en beperkt zich niet tot genderinclusief taalgebruik. ‘Het behandelt allerlei verschillende onderwerpen, waaronder genderbewust taalgebruik en taalgebruik rond handicaps, neurodiversiteit, etniciteit en achtergrond. Het kan worden gebruikt als een woordenboek of grammaticatool: je zoekt in de inhoudsopgave naar het vraagstuk waarmee je worstelt.’
Veel van deze onderwerpen worden gepresenteerd met een lijst van deelonderwerpen. Binnen de sectie over genderbewust taalgebruik, bijvoorbeeld, kun je advies vinden over het verschil tussen gender en geslacht. Andere categorieën zijn het vermijden van ableist slurs – scheldwoorden voor handicaps – of in welke situatie je de termen vluchteling, immigrant of asielzoeker moet gebruiken.
Levend document
Het is echter veel werk om zulke taalkwesties uit te zoeken. Niet alleen is er veel te behandelen, veel onderwerpen liggen ook gevoelig. Howard en diens collega’s konden dit niet alleen en stuurden gids voor feedback naar enkele relevante partijen aan de universiteit, zoals de commissie voor studenten met een functiebeperking en de afdeling academisch schrijven.
Er was iemand die ons inschreef voor updates van Fox News
Je moet het zien als een ‘levend document’, zegt Howard. ‘Als we iets gemist hebben en er feedback op krijgen, zullen we het opnemen in de gids. Zo blijft hij altijd in ontwikkeling.’
Een Nederlandse versie ontbreekt nog. Dat komt doordat de terminologie die wordt gebruikt per taal erg verschilt, wat een rechtstreekse vertaling onmogelijk maakt. In het Nederlands kun je bijvoorbeeld niet de derde persoon meervoud ‘zij’ gebruiken, zoals je in het Engels wel ‘they’ gebruikt. En dus zoekt het DNI Office iemand met kennis op dit gebied om daar over na te denken.
Tegenstand
De gids heeft veel positieve reacties opgeleverd, aldus Howard. ‘Mensen waren echt blij dat hij is gepubliceerd en dat hij beknopt is.’
Maar er was ook tegenstand. Het DNI Office ontving zelfs nare mailtjes. ‘Er kwamen hatelijke anti-transmails binnen van anonieme accounts’, zegt Howard. ‘En er was iemand die ons inschreef voor updates van Fox News, die we elke paar minuten binnenkregen op ons algemene mailadres.’
Programmacoördinator Michaela Carrière had dat wel verwacht. ‘Ik ben niet naïef genoeg om verrast te zijn’, zegt ze. Ze ziet de reacties als een bevestiging van wat ze al wist. ‘Stel je voor dat je tot de doelgroep behoort en dat je weet dat je omgeving er zulke overtuigingen op na houdt. Het is nu weer volkomen duidelijk waarom we dit doen.’
Serieus
Toch is er nog veel werk aan de winkel. Student Engelse taal en cultuur Aurora Dravniece – ook trans – maakte herhaaldelijk mee dat mensen onder het mom van ‘advocaat van de duivel spelen’ vraagtekens stelden bij de legitimiteit van trans personen. ‘Je vraagt je dan toch een beetje af: nemen ze het echt serieus? Of proberen ze er een debat van te maken terwijl het eigenlijk geen debat is?’
Dat je niet weet hoe het moet, ontslaat je niet van de verplichting het goed te doen
Mariia had een soortgelijke ervaring, waarbij leraren bijna nooit diens voornaamwoorden gebruikten. ‘Ook al heb ik het openbaar gemaakt op mijn Brightspace, heel weinig mensen spreken me zo aan. Studenten kun je wel een beetje corrigeren. Je kunt het gewoon benadrukken met een vriendelijk gesprek. Maar hoe verbeter je de hoogleraar tijdens een college?’
Toch denkt ook Mariia dat diens negatieve ervaringen niet allemaal kwade wil waren van docenten, maar veelal een kwestie van slecht geïnformeerd zijn.
‘Ik denk niet dat docenten nu de handvaten hiervoor hebben’, zegt ook Max. ‘En ik denk ook niet dat ze de tijd hebben om zelf onderzoek te doen. Dus daarom zijn de nieuwe richtlijnen belangrijk.’
Mariia vindt echter wel dat docenten de verantwoordelijkheid hebben om het goed te doen. ‘Dat je niet weet hoe het moet, ontslaat je niet van die verplichting.’
Steun
Dat is ook waarom de studenten zich nog steeds zorgen maken. Want de nieuwe richtlijnen zijn er nu wel, maar zijn ze wel zichtbaar genoeg? En zal de docent ze ook echt gebruiken?
‘Je kunt wel een moersleutel vasthouden’, legt Aurora uit, ‘maar als je daar alleen maar een beetje mee blijft staan, wie gaat er dan daadwerkelijk dingen repareren?’
Momenteel zijn het meestal nog steeds de trans studenten die voortdurend moeite moeten doen als ze correct aangesproken willen worden. Het zou het leven zoveel makkelijker maken als anderen hen meer zouden steunen, zegt Max. ‘Leraren zouden het goede voorbeeld moeten geven door hun voornaamwoorden te noemen als ze zich voorstellen, want zij hebben de meeste autoriteit in de klas.’
Aurora wil optimistisch blijven. ‘Voor mij ben je een goed mens totdat het tegendeel is bewezen. Je mag fouten maken, want van die fouten kun je leren. Uiteindelijk gaat het om de keuzes die mensen maken. Ik kies ervoor om te geloven dat mensen goed zijn, en dat ze kunnen veranderen.’