Stapel op het Songfestival
Superfan kijkt voorbij de gekte
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Ja, het Songfestival is over the top. Het is luid en muzikaal weinig vernieuwend. En dan is er nog het terugkerende gekibbel over wie er niet mee mag doen en de klachten over vriendjespolitiek.
‘Maar weet je? Het is ook het enige waar iedereen een mening over heeft, meer nog dan het EK voetbal. Wat je er ook van vindt, het is jouw land dat wordt gerepresenteerd. Dus waar je ook bent in Europa, je kunt altijd beginnen over het Songfestival.’
Sociaal geograaf Felix Pot is fan. Ieder jaar zit hij met zijn partner en vrienden klaar om kaarten te bemachtigen voor de show. Niet met één laptop, maar met vier of vijf. Niet dat dat lukt, overigens. ‘In principe is het kansloos, zo snel zijn die kaarten weg.’ De enige keer dat hij wel slaagde, was twee jaar geleden in Rotterdam en dat was alleen omdat vanwege corona alleen Nederlanders mochten komen.
Hij checkt alle liedjes en soms ook nog de voorrondes in andere landen. Hij houdt de winstkansen bij de bookmakers in de gaten en is er als de kippen bij als de eerste beelden van de dress rehearsals online komen. De avond zelf zit hij geconcentreerd voor de tv. Commentaar leveren mag, maar alleen voor of na de act. ‘Maar er mag wel meegedanst of gezongen worden!’ lacht hij.
Trends
En daarna? Dan begint het grote verwerken. Want Pot verzamelt alle data over de acts die hij kan bemachtigen. Welk land stemde op welk land? Wat deden de vakjury’s? Hoe ging het met de publieksstemmen? Welk liedje was het beste als je corrigeert voor sympathy votes, zoals die tussen Nederland en België of Griekenland en Cyprus?
Daaruit destilleert hij dan trends en inzichten. Zo kan hij vertellen dat – gecorrigeerd voor die sympathy votes – het Britse Save all your kisses for me uit 1976 het succesvolste nummer ooit was.
Ook verdiepte hij zich in de eeuwige klachten over politiek gekonkel. Zijn constatering? ‘Ja, er zijn stemblokken. Albanië, Montenegro en Noord-Macedonië profiteren het meest van sympathiestemmen uit de Balkan. Georgië en Armenië geven stemmen aan elkaar en krijgen veel stemmen vanuit de diaspora elders in Europa. Maar hoewel deze landen het meest profiteren, hebben ze nog nooit gewonnen.’
Hij betwijfelt daarom of er werkelijk sprake is van vriendjespolitiek. Eerder denkt hij aan een gedeelde muziekcultuur. ‘Servië en Kroatië stemmen ook op elkaar, ondanks hun oorlogsgeschiedenis’, zegt hij. ‘Sowieso bepaalt vriendjespolitiek nooit het winnende liedje. Daar heb je echt heel Europa voor nodig. Zoals Oekraïne twee jaar geleden.’
In de toekomst hoopt hij zijn analyses zelfs te gebruiken voor onderzoek naar Europese verbondenheid. ‘Maar zover ben ik nog niet.’ Hij grinnikt. ‘Dit onderzoek doe ik in mijn vrije tijd.’
Nationale identiteit
Toch biedt het Songfestival talloze links met zijn andere liefde: sociale geografie. Eurovisie heet dan apolitiek te zijn, maar is en blijft een wedstrijd tussen landen. ‘Dat maakt het per definitie een politieke arena, waarin landen elkaar proberen te overstemmen. En ja, dan wordt het soms wat hysterisch.’
Soms doen ze dat door de eigen nationale identiteit te marketen. Nederland stuurde in 2010 de Nijmeegse zangeres Sieneke met een oud-Hollands draaiorgel op de achtergrond.
Op andere momenten wordt er een spel mee gespeeld. Denk aan Polen in 2014. Iedereen buitelde over elkaar heen over de act waarin rondborstige zangeressen in dirndlpakjes het liedje My Słowianie – We Are Slavic ten gehore brachten.
‘Iedereen trapte daarin’, zegt Pot. ‘Maar het was een parodie. Ze waren een beetje klaar met de clichés over Poolse vrouwen, het platteland en grote borsten en zo, en dachten: oké, dan gaan we laten zien hoe idioot dat is. Maar iedereen nam dat serieus.’
Tegelijk is het Songfestival ook een spiegel van Europese normen en waarden. Soms oprecht. De inzending van Joost Klein van dit jaar bijvoorbeeld, waarin hij een ‘wereld zonder grenzen’ bezingt.
Het is waarschijnlijk ook de reden dat het festival zo enthousiast omarmd wordt door de LGBTQI+ gemeenschap. De boodschap van vrijheid en diversiteit slaat juist daar aan.
Strategie
Maar landen gebruiken het festijn ook strategisch, weet Pot. Denk aan West-Duitsland dat in 1956, de allereerste uitzending van het Songfestival, twee liedjes instuurde. De ene was van een overlever van de Holocaust, het andere van een rock-’n-roll-artiest in Amerikaanse stijl. ‘Het was voor Duitsland een manier om te laten zien: we nemen afstand van ons verleden.’
Recenter is er Cleopatra van Azerbeidzjan uit 2020. ‘De zangeres zingt daar Cleopatra was a queen like me, gay, straight, or in between’. Maar als jij gay of in between bent in Azerbeidzjan, dan heb je iets uit te leggen op de kringverjaardag. Maar op het Songfestivalpodium komt het goed over.’
Elk jaar zijn er weer ‘dingetjes’ en dat blijft Pot eindeloos fascineren. Op geen plek is zo goed te zien hoe ‘we’ bepalen wie nu eigenlijk bij Europa hoort. Rusland? Dat is out, gezien de haast waarmee het land vorig jaar werd uitgesloten. Officieel vanwege de oorlog met Oekraïne. ‘Maar in feite omdat een aantal landen zei: wij doen niet mee als Rusland meedoet.’
Oorlog was immers nooit eerder een reden om een land uit te sluiten. Het slepende conflict tussen Azerbeidzjan en Armenië vormde geen probleem. En Israël mag dit jaar meedoen, ondanks protesten vanuit vooral Scandinavische landen.
Politiek
Hetzelfde zie je rond het uitsluiten van liedjes omdat ze te ‘politiek’ zouden zijn. Belarus werd geweigerd in 2021. ‘Het liedje I will teach you verwees volgens de organisatie duidelijk naar de protesten die waren neergeslagen na de herverkiezing van Loekasjenko en werd uitgesloten.’
Maar Oekraïne mocht in 2016 wél meedoen met 1944 van Jamala, over de verdrijving van de Krim-Tataren door de Russen in 1944 – een overduidelijke verwijzing naar de invasie van de Krim door Rusland twee jaar daarvoor. Rusland probeerde het tegen te houden, maar, oordeelde de organisatie, het liedje bevatte geen politieke teksten.
Israëls verwijzing naar de aanval van Hamas met October Rain was te heftig. Maar aangepast naar Hurricane kon het wel. ‘Al is de link met het vorige nummer duidelijk.’
Ondertussen zag je dat Rusland zelf steeds minder stemmen kreeg van het publiek. Ook van de omliggende landen, met verwante culturen.
Teruggetrokken
Maar weer anderen wenden zich bewust af van de Europese ‘familie’ door niet meer mee te doen. Alweer is Rusland een duidelijk voorbeeld, net als Belarus. Maar ook het feit dat Turkije en Hongarije zich terugtrokken is tekenend. ‘Maar soms is het ook gewoon om geld’, weet Pot. ‘Voor Roemenië was dat de belangrijkste reden.’
Het blijft voor Pot eindeloos fascinerend. En dus zit hij deze week vastgeplakt aan zijn tv. ‘Je kunt het Songfestival leuk vinden om zoveel redenen’, zegt hij. ‘Je kunt de muziek leuk vinden, want er zitten altijd weer oprecht leuke nummers bij. Je kunt gaan zitten voor de show, of voor de techniek. Maar je kunt ook de politieke bewegingen bestuderen.’
Het is, stelt hij, de enige culturele ervaring die we als Europa echt delen. ‘Aan de oppervlakte is het een hysterische toestand natuurlijk, maar er zit zoveel gelaagdheid onder!’