‘Ik kwam uit de kast tegen mijn zus en zij zei: “Je kunt het beter niet aan onze ouders vertellen.”‘ 

Student human geography and planning Sam Ďurkáč (21) had eindelijk de moed verzameld om haar in vertrouwen te nemen, maar werd teleurgesteld. ‘Ik stelde mezelf open en zij bagatelliseerde het gewoon.’ Toen besefte Sam dat ze zich niet veilig voelde om haar ware ik te tonen aan familie. ‘Het was gewoon geen optie om mezelf te zijn in die omgeving.’

Maar Sam kan niet leven met een leugen. ‘Ik denk, voel en gedraag me op manieren die niet passen binnen het construct van gender’, legt ze uit, rondjes draaiend in de stoel in haar kamer bij het Noorderplantsoen. De muren zijn versierd met spiegels, anarchistische posters en vlaggen: de regenboogvlag, de transvlag en de vlag van de Kerk van Satan, die voor de Slowaakse de afwijzing van God als top van een hiërarchie vertegenwoordigt.

Sam is een identity abolitionist, wat betekent dat ze zich verzet tegen de hokjes die de maatschappij bedacht heeft. Sam omarmde haar queer geaardheid als een manier om aan deze hokjes te ontsnappen. ‘Als ik een rok draag, heeft dat niets te maken met vrouwelijkheid. Dat ben ik gewoon.’

Maar labels zijn niet helemaal nutteloos, vindt ze: Sam gebruikt termen als non-binair en transgender om te verwijzen naar de gedeelde ervaringen in de queer gemeenschap. ‘Als ik zeg dat ik trans ben, betekent dit dat ik me identificeer met de trans ervaring dat ik me niet houd aan het geslacht dat de maatschappij me bij mijn geboorte heeft toegewezen.’

Verkeerd

Toen Sam haar ouderlijk huis verliet om in Groningen te gaan studeren, besefte ze nog niet hoe ingrijpend dat zou zijn. 

Als kind voldeed Sam al niet aan de maatschappelijke normen: ze trok graag de kleren van haar zus aan en was geobsedeerd door My Little Pony. Stiekem was ze blij als ze door haar lange, blonde haar werd aangezien voor een meisje.

Maar Sams moeder wilde dat haar afknippen en Sams broer pestte haar omdat ze van ‘wijvenprogramma’s’ hield. ‘Ik voelde me niet op mijn plek, alsof ik iets verkeerd deed.’

Sam werd altijd gezien als een weirdo en probeerde daarom op de middelbare school een tijd lang ‘gewoon’ te zijn: met kort haar, een vriendin en mannelijk gedrag. ‘Ik voldeed aan het stereotype van een knappe jongen en daardoor voelde ik me een echte man.’ 

In de war

Lange tijd wilde Sam niet toegeven dat ze verliefd was op een mannelijke klasgenoot. ‘Het voelde als onbekend terrein, ik was in de war.’ Maar toen die eerste relatie met een meisje uitging, voelde het als een soort onafhankelijkheidsverklaring dat ze toegaf biseksueel te zijn.

Hoewel Sams geaardheid nooit een probleem was voor haar vrienden, voelde ze zich toch niet vrij haar queer identiteit te verkennen en kende ze niemand die hetzelfde was om mee te praten. Tegelijkertijd voelde Sam zich thuis onveilig. ‘Ze zeiden altijd: “We houden van je, wie je ook bent”, maar waren tegelijkertijd openlijk queerfobisch.’

Tijdens de middelbare school werd Sam depressief: ‘Ik wist niet meer wie ik probeerde te zijn en wie ik wilde zijn.’

Geaccepteerd

Dat veranderde allemaal toen Sam naar Nederland kwam en zich eindelijk geaccepteerd voelde om wie ze was. Hier verkende ze haar identiteit en werd ze ook gediagnosticeerd met ADHD. ‘Ik denk anders en ik ben anders. Authenticiteit is de kernwaarde die me drijft.’

Maar jezelf zijn is makkelijker gezegd dan gedaan. Sam kan zich die eerste keer in een gaybar nog goed herinneren. Door haar afkomst uit een klein Slowaaks stadje vond ze het eng om een rok te dragen. Ze was bang voor wat mensen zouden zeggen. ‘Maar mijn zorgen bleken onterecht.’ 

In Groningen vond Sam begrip en acceptatie. Nu heeft ze goede vrienden om haar ervaringen mee te delen: ‘We kunnen onze gekte gezamenlijk ontwikkelen.’

Maar Nederland is ook niet perfect. Na haar coming-out als non-binair en trans is Sam lastiggevallen op straat. ‘Ik ben nooit fysiek mishandeld, maar het scheelde niet veel.’ Het is niet uitzonderlijk om in Groningen uitgescholden of nageroepen te worden, zegt ze.

Trots

In de drie jaar dat Sam hier woont, is ze maar twee keer op familiebezoek gegaan, beide keren gemaskeerd als hetero. Maar toen haar ouders eerder dit jaar naar Groningen kwamen en haar moeder vroeg naar de regenboogvlag aan de muur, wilde ze niet langer liegen.

‘Ik zei dat ik trots ben op wie ik ben’, herinnert Sam zich. Toen haar moeder zei dat queer mensen geestesziek zijn, maakte ze een einde aan het gesprek. ‘Je kunt respectvol zijn of mijn huis uit gaan’, zei Sam. Haar moeder stond op en vertrok.

Sams zus was er kapot van en kon niet stoppen met huilen. Ze troostten elkaar: ‘Dat gaf me het gevoel dat ik, als persoon, belangrijker voor haar was dan welke traditie dan ook.’ 

Sam was boos op haar moeder, maar nog meer teleurgesteld in haar vader, die zei dat Sam de mening van haar moeder moest tolereren. ‘Als we intolerantie tolereren, dan zijn we intolerant. Dat is de paradox.’ 

De situatie kwam tot bedaren, maar daarna sprak Sam er nooit meer over met haar ouders. ‘Wat heeft het voor zin als ze niet naar je willen luisteren?’

Niet veilig

Deze zomer is Sam niet teruggekeerd naar Slowakije. Niet alleen omdat ze haar ouders niet wil zien, maar ook omdat het daar niet meer veilig voelt. ‘Ik hoor steeds over mensen die gediscrimineerd, mishandeld en zelfs vermoord worden. Mensen willen je vermoorden alleen maar omdat je bent wie je bent.’

Slowakije heeft nog altijd een negatieve houding ten opzichte van de queer gemeenschap en daar kan Sam niet tegen. ‘Het is slopend als mensen zo openlijk hatelijk over je zijn, als ze zo uitgesproken en standvastig zijn terwijl ze niets weten over hoe het is om trans te zijn.’ 

Teruggaan naar Slowakije, zegt Sam, zou slecht zijn voor zowel haar geestelijke als lichamelijke gezondheid. ‘Dat is niet mijn thuis. Ik heb daar niets meer.’ Sam zou alleen haar zus graag weer eens willen zien. ‘Het is niet zo dat ik niet wil gaan, maar ik heb zelf gewoon geen keuze.’