Groningen ontgroeid

Leestijd: 23 min. (4548 woorden)

English version >

Daar zaten ze, netjes met hun zelfgemaakte kartonnen protestbord, achterin de mintgroene vergaderzaal van het bestuursgebouw. De jonge socialisten van ROOD wilden tijdens de universiteitsraadvergadering eind februari hun steun uitspreken voor de demonstrerende studenten van de Universiteit van Amsterdam, die sinds een paar weken enkele universiteitsgebouwen bezet houden. De Groningse actievoerders willen, net zoals zij, meer transparantie in de besluitvorming aan de universiteit.

Eén maand eerder maakten RUG-voorzitter Sibrand Poppema, Friese PvdA-leider Jannewietske de Vries en Jouke de Vries – huidige decaan van de campus Den Haag van de Universiteit Leiden – een aankondiging die volgens sommigen illustreert hoe ondoorzichtig die besluitvorming kan zijn: de RUG gaat een tweede University College beginnen in Friesland als onderdeel van het bestaande University Campus Fryslân. Samen vormen ze straks de elfde RUG-faculteit. .

On-Nederlands optimisme

De oprichters zijn erg on-Nederlands in hun optimisme over de totstandkoming van het tweede University College. Alles komt goed, zeggen ze. Niet dat er direct redenen zijn om daaraan te twijfelen. Friesland verlangt al jaren naar universitair onderwijs, en in het bijzonder naar een University College. Er wordt al lang over gesproken in gemeente en provincie. Maar die gesprekken worden pas sinds kort serieus genomen.

De aankondiging van het University College en de oprichting van een elfde faculteit in Friesland kwamen daarom voor velen als een verrassing. Onder meer voor het al bestaande University College in Groningen, de Universiteitsraad en ten minste één oppositiepartij in Friesland.

Margreet Mulder, D66-partijleider in Friesland, zegt dat zij en haar partijgenoten niet zo goed wisten wat ze aan moesten met het nieuws. In het begin van 2015 werden de resultaten van de eerste fase van het UCF gepubliceerd, inclusief aanbevelingen voor het UCF om meer studenten aan te trekken en beter aansluiting te zoeken op thema’s van de lokale hogescholen en bedrijven. Tegelijkertijd verscheen het nieuws dat de RUG een University College in Friesland wil. ‘Als dit aanbod uit Groningen ook plotseling op tafel ligt, dan is de eerste vraag die bij mij opkomt of dit wel de beste oplossing is om het UCF te verbeteren.’

De aankondiging dat Jouke de Vries als decaan was aangewezen leek wat voorbarig. ‘Voor ons was het gewoon helemaal de tegenovergestelde volgorde van hoe het zou moeten zijn gegaan’, zegt Mulder. ‘Het doet je vermoeden dat er andere motieven meespelen, en ik denk dat je dat dan ook moet toegeven.’

Het tweede UC moet uiteindelijk 600 studenten aantrekken die in Leeuwarden wonen en studeren. Op het UCF en het tweede University College zullen dan in totaal duizend RUG-studenten studeren, zo zijn de plannen.

‘Het is een proces’

Rijksuniversiteit Groningen / Campus Fryslân rolt niet bepaald van de tong. ‘Het is een proces’, zegt Jouke de Vries over de naam. ‘Ik ben iets aan het ontwikkelen.’ In mei van dit jaar wordt hij de decaan van de nieuwe faculteit in Leeuwarden. De verbaasde reacties van universiteitsmedewerkers en politici zijn volgens hem te wijten aan de langzame manier waarop dit soort projecten gewoonlijk worden aangepakt. De Vries wil zo snel mogelijk aan de slag. Zaken zoals financiering en accreditatie voor het curriculum zijn voor hem details. Hij vertrouwt er volledig op dat ze wel geregeld worden. ‘Het is een sprong in het diepe zo’n onderneming, je hebt gelijk’, zegt hij, terwijl hij met zijn hand op de tafel voor hem tikt. Hij gaat er helemaal voor, dat is duidelijk. Maar hij geeft ook toe dat er nog veel geregeld moet worden. Het is nog niet duidelijk waar de studenten gaan wonen, waar de lessen zullen plaatsvinden, of waarover de lessen zullen gaan. En ook waar de financiering vandaan moet komen, is nog niet helder.

Het kantoor van Jouke de Vries is op de tweede verdieping van het witte herenhuis waar het UCF momenteel is gevestigd, slechts een paar stappen verwijderd van het centraal station in Leeuwarden. Tegenover het pand zit het VVV-kantoor dat van alles en nog wat verkoopt met de Friese vlag er op.

Leeuwarden is één van de elf steden van de legendarische Elfstedentocht – en Jouke de Vries laat dan ook geen kans onbenut om te onderstrepen dat de UCF ook de elfde faculteit zal worden. Maar de stad worstelt met z’n reputatie als plek waar nooit iets gebeurt. ‘It is nooit wat weest en het sal nooit wat wudde’ is een pessimistische maar bekende uitspraak over Leeuwarden, die tot ver buiten de stadsgrenzen bekend is.

Maar daar is Jouke de Vries, een geboren Fries, net als vele anderen bij het UCF, het niet mee eens. Hij denkt dat Leeuwarden absoluut iets kan worden – hij heeft er veel vertrouwen in en de hele stad met hem. Er staat ook veel op het spel: in 2018 is Leeuwarden de Culturele Hoofdstad van Europa.

De bal aan het rollen krijgen

Hoewel de UCF-plannen al een tijdje bekend zijn, is het University College een relatief recente ontwikkeling, blijkt uit een gereconstrueerde tijdlijn gemaakt door politiek verslaggever Atze Jan de Vries van de Leeuwarder Courant. Veel mensen in Friesland hoopten al jaren op een University College, maar het balletje ging pas rollen toen de RUG er kracht achter zette.

In april 2014 belde Frans Zwarts met de huidige RUG-rector, Elmer Sterken, over een tweede UC. Een paar maanden later, in september, sprak hij publiekelijk over de mogelijkheid om een University College te starten – een dag nadat minister van Onderwijs Jet Bussemaker (ook PvdA-lid) diverse academische instellingen bezocht in Leeuwarden en Groningen. In januari 2015 vertelde PvdA-partijleider Jannewietske de Vries aan de Leeuwarder Courant dat minister Bussemaker ook positief was over de plannen.

Maar volgens Jouke de Vries – tot enkele jaren terug ook een prominent lid binnen de PvdA – ging de universiteit niet over één nacht ijs. ‘Frans Zwarts liet me op een gegeven moment weten dat er in Groningen een plan was om zoiets als Philosophy, Politics and Economics op te richten – net zoals de programma’s in Oxford en Cambridge.’ Dat was in 2013 toen in Groningen plannen in ontwikkeling waren voor het eerste University College De Vries heeft dat idee overgenomen voor de Friese variant en Psychology eraan toegevoegd.

Jouke de Vries is een politiek wetenschapper en erg geïnteresseerd in deze wetenschapsgebieden – maar of het onderwijsprogramma er ook komt, is nog niet zeker. Het moet eerst nog worden goedgekeurd door de NVAO, de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie.

Een inhaalslag

‘Dingen veranderen heel snel vandaag de dag en ik denk de houding van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) ook zal veranderen. Ze wennen steeds meer aan nieuwe structuren binnen het onderwijs’, meent De Vries. ‘We zijn nu meer gewend aan het idee van University Colleges. We waren de eerste in Utrecht en destijds zei iedereen in Leiden: ‘Wat gaan ze doen? Wat is dit?’ Iedereen weet nu wat een Liberal Arts and Sciences Program is, en het is populair onder studenten.’

Hans van Ees, decaan van het University College in Groningen, onderschrijft dat. ‘We denken dat er een groeiende markt is voor studenten die een brede bachelor willen doen,’ zegt hij. Studenten die zich willen onderscheiden van anderen en meer zelfstandigheid willen krijgen over de keuze van hun vakken worden aangetrokken door het kleinschalige, exclusieve onderwijs dat wordt aangeboden op een UC. ‘Ze zijn bereid daarvoor iets meer te betalen.’

Toch waren velen aan de RUG verbaasd dat het UCG niet geraadpleegd werd voordat de plannen voor het tweede UC openbaar werden gemaakt. Rob van Ouwerkerk, werkzaam bij het UCG, las het voor het eerst in het Dagblad van het Noorden, het Groninger zusje van de Leeuwarder Courant. Poppema zegt nu dat dat een vergissing is geweest en heeft zijn excuses aangeboden voor het niet tijdig informeren van de faculteit.

De leden van de universiteitsraad kwamen op dezelfde manier achter de plannen. Voorzitter Hilly Mast vindt dat onaanvaardbaar. ‘Dat is niet hoe je wilt dat het gebeurt. Je hebt niet voor niets een medezeggenschapsraad namens het personeel en de studenten.’

‘Als we iets nieuws willen opzetten betekent dat meer kosten. En dat kan ten koste gaan van het University College Groningen en eventueel ten koste van het gewone onderwijs. Om die reden wilden we echt eerder geïnformeerd worden over dit alles’, zegt Mast.

Poppema zegt op zijn beurt dat de universiteitsraad wel betrokken was bij de discussies over de geplande aanpak van het UCF, maar dat de daadwerkelijke besluitvorming bij de faculteiten ligt. Elke faculteit moet zelf de beslissing nemen om al dan niet deel te nemen aan het UCF-programma in Friesland.

Maar waar komt het geld vandaan voor dit tweede University College? Jouke de Vries: ‘De betrokken partijen willen een soort fonds ontwikkelen met een hoop geld van organisaties in Friesland. Ik wil een fundraising campagne – ik zal eerlijk zijn, we moeten nog beginnen.’ De Vries kent een crowdfunding whizzkid in Drachten. Volgens Poppema zullen de provincie Friesland en RUG’s eigen Ubbo Emmius Fonds onderdeel uitmaken van dat fonds. ‘En misschien doneren een aantal zeer rijke Friezen wat geld’, voegt Jouke de Vries toe.

Voor Mast is dat niet voldoende. ‘Het zou geweldig zijn als Friesland alles zou betalen, maar ik wil dat zwart op wit zien. Wat is de financiële basis voor dit alles? Alles is mogelijk. Tot nu toe hebben we alleen een aankondiging kunnen lezen.’

De kosten

Tijdens bespreking van de plannen in de universiteitsraadsvergadering van januari bleef voorzitter Poppema er bij dat Friesland de rekening betaald – maar volgens Jouke de Vries moet iedereen iets bijdragen. ‘Er is een samenwerking tussen de provincie en de gemeente. Ze steunen dit idee. En de RUG moet bijdragen – in natura, natuurlijk’, zegt Jouke de Vries. Volgens wethouder Thea Koster (CDA) zal de gemeente niet bijdragen aan het fonds – ze zal enkel meebetalen aan de infrastructuur, oftewel de huisvesting.

Volgens Poppema zal een ‘zeer belangrijke’ bijdrage de beginkosten voor het tweede University College dekken. De tweede fase van UCF zal binnenkort beginnen en verdere financiering is slechts ruwweg in kaart gebracht.

‘We hebben een bedrag van 3,5 miljoen euro om te beginnen en dat is afkomstig van de NUON-gelden’, legt gedeputeerde Jannewietske de Vries uit. Dat is een fonds van 1,5 miljard euro dat de provincie Friesland ontving bij de verkoop van onderdelen van het provinciale energiebedrijf aan NUON. De provincie heeft de afgelopen jaren in diverse infrastructurele projecten geïnvesteerd met het fonds.

Maar voordat er een cent naar het tweede UC gaat, ligt de focus eerst op zelfvoorzienend maken van het UCF. Een regionaal fonds van 100 miljoen euro is nodig om tien UCF-masteropleidingen te financieren en het plan is om de financiering van de masters volledig te financieren van de rente van dat bedrag. Dat de rente op dit moment historisch laag is, daar wordt geen rekening mee gehouden in de plannen.

Poppema blijft echter optimistisch en gaat ervan uit dat de rente op termijn zal stijgen: ‘Als je vier procent maakt op dat bedrag, hou je vier miljoen euro over om te gebruiken’, zegt hij. ‘Als je vier miljoen uit onderwijs krijgt en nog eens vier miljoen voor onderzoek, dan doe je het goed.’

Maar in het eerste jaar is dat geld er nog niet. Ervan uitgaande dat de provincie Friesland betaalt voor de 35 PhD-studenten die daar ook werken via het UCF, dan krijgen deelnemende faculteiten ‘gratis’ promovendi, ‘gratis’ publicaties en, uiteindelijk, een promotiebonus – dat zou het aanvankelijke gebrek aan financiering voor onderzoek moeten compenseren, zegt Poppema.

Jannewietske de Vries geeft toe dat het nog werk in uitvoering is. ‘De RUG zal masterprogramma’s opstarten en een bijdrage leveren ‘in natura’, en collegegeld zal ook bijdragen. Dat is hoe wij het zien, maar dat moet nog worden besproken door de RUG en de provincie.’

‘Zo heb ik het gedaan’

De taak van Jouke de Vries is niet alleen om het UCF en het toekomstige University College te combineren op één campus, en toezicht te houden op het curriculum en de financiering. Hij aanvaardde de functie van decaan op voorwaarde dat hij kan blijven lesgeven.

‘Tijdens de onderhandelingen zei ik: Als je mij als decaan wilt, wil ik hoogleraar zijn aan de RUG. Zo heb ik het gedaan’, zegt hij.

Zijn cv is overtuigend: hij werd in 1999 benoemd tot decaan van de campus Den Haag van de Universiteit Leiden en gedurende de afgelopen vijftien jaar hielp hij deze campus om te vormen tot het Leiden University College The Hague. Hij lijkt te zijn uitverkoren om het UCF vanaf het eerste begin te leiden, nog lang voordat ook maar iemand iets over het University College had gehoord. Hij omschrijft zichzelf als een van de grondleggers van het UCF en is jarenlang lid geweest van de raad van commissarissen.

Het is dan misschien niet verrassend dat er geen openbare vacature is geweest voor de functie van decaan. Maar het verontrust Hilly Mast wel. ‘Iemand is gewoon benoemd op een gegeven moment. Dat is prima, want hij is zeer ervaren, maar je kon er ook een openbare vacature van maken.’

Volgens Poppema was dat niet nodig. ‘We hadden een uitstekende kandidaat die zowel ons vertrouwen had als dat van de provincie Friesland. En hij heeft al ervaring in het opzetten van een University College en een universiteitscampus in Den Haag. Dan zou je wel een sollicitatieprocedure kunnen houden, maar dat heeft dan weinig zin.’

Volgens Mast werd de universiteitsraad van dit alles – het University College, de decaan, de financiering – pas op de hoogte gebracht op het moment dat de rest van de wereld het ook hoorde. En dat is niet goed. ‘Een University College is een belangrijke, strategische keuze, en we vinden dat dit zeker niet iets is dat je gewoon kan aankondigen. Je moet het delen met de studenten en de medewerkers, en het bestaande University College.’

Jouke de Vries begrijpt dat sommige leden van de universiteitsraad zich buitenspel gezet voelen, maar, aan de andere kant, ‘als alle details al zouden zijn ingevuld, dan zouden ze zeggen: Je hebt je werk gedaan, waarom heb je ons niet geraadpleegd?’

De Vries maffia

Wie er echt de baas is – een universiteit, provincie of politieke partij – doet er voor Jouke de Vries niet toe. ‘Natuurlijk heb je je netwerken en connecties nodig, maar je kan geen universiteit bouwen met slechts één partij.’ Maar dat netwerk is bevolkt door heel veel PvdA-leden. Volgens Jouke de Vries heb je echter meer partijen nodig om iets voor elkaar te krijgen. Hij grapt dat het geen politieke samenzwering is, maar een ‘De Vries maffia’.

Er blijkt wel draagvlak onder de andere Friese politieke partijen te zijn – twee VVD-leden hebben een opiniestuk over hun steun voor de plannen in de Leeuwarder Courant laten publiceren. Toch wijst D66-leidster Mulder er op dat andere partijen weinig betrokken zijn bij de plannen. ‘Eén ding is zeker en dat is dat een groot deel van de betrokken mensen dezelfde politieke opvattingen hebben’, zegt ze. ‘Als je teruggaat naar de basis, dan gaat dit over het besteden van belastinggeld van de burgers – en dat zijn niet allemaal PvdA-leden.’

Jouke de Vries wijst er op dat er in de Raad van Toezicht van het UCF vertegenwoordigers van D66, CDA en VVD zitten. En met welke medewerkers het UCF van start gaat, zoekt hij nu uit. ‘Ik wil een heleboel mensen uit Groningen, maar ook uit de kennisinstellingen hier in Leeuwarden en mensen van particuliere bedrijven aan trekken om het universitaire curriculum te ontwikkelen.’

Maar de kans dat mensen naar Leeuwarden vertrekken baart Mast nu juist zorgen. ‘Verliezen we in Groningen alle expertise, zodra het UCF opduikt?’

Tot nu toe is er, afgezien van Jouke de Vries, slechts een publieke aanstelling geweest: Piet Bouma – nu hoofd communicatie bij de RUG – als projectmanager. Volgens Bouma zal zijn nieuwe rol ook communicatietaken omvatten. En daarnaast zal hij helpen bij het opzetten van de faculteit. Zijn benoeming werd al voordat er een officieel persbericht was kortstondig aangekondigd op de inmiddels verdwenen Wikipedia-pagina van de University of Groningen / Campus Fryslân  .

Onbeantwoorde vragen

Hoewel Poppema en Jouke de Vries er heilig in geloven dat University College voldoende studenten zal trekken, is Mast daar niet zo zeker van. Voor haar zijn er veel vragen nog onbeantwoord.

‘Als er een andere locatie met 600 studenten bij komt, wat betekent dat dan voor de instroom van studenten? Zullen mensen kiezen voor Groningen, of zullen ze kiezen voor Leeuwarden? Wat betekent dat voor het cursusaanbod? Hoe onderscheid je jezelf? Zal het UCG slagen? Wat zijn de ervaringen van het eerste jaar? Is het een goed idee? Waarom ga je hiermee door? Betekent dit dat het ten koste gaat van het huidige University College, zo niet het reguliere onderwijs dat we hier bieden?’

‘Het zou logischer zijn geweest als eerst hier alles op de rails zou zijn gezet, inclusief onderwijservaring, om vervolgens vanuit te kijken wat je in Leeuwarden kunt doen’, concludeert ze.

Jouke de Vries maakt zich geen zorgen. ‘Je kunt samenwerken, is mijn antwoord. Soms kan een klein beetje concurrentie beide organisaties helpen.’ Toch weet hij uit ervaring dat het tijd kost. ‘Het duurt twee of drie jaar om een University College te ontwikkelen. Tegen die tijd zal het UCG zijn volgroeid – geen probleem.’

Mulder zou graag zo optimistisch zijn, maar er is nog steeds zo weinig informatie dat het moeilijk voor haar is om volledig achter de plannen te staan. ‘Het is mogelijk dat te veel informatie achter wordt gehouden, maar het is ook mogelijk dat de plannen een gebrek aan steun en structuur hebben. Dat is nu moeilijk te zeggen, omdat je geen structuur ziet wanneer je de plannen leest. ’

Een meer uitgewerkt plan voor het tweede University College wordt deze zomer of in de vroege herfst verwacht. Maar wat als het niet lukt? ‘Het zal slagen’, zegt Jouke de Vries. ‘Anders zou ik er niet aan beginnen.’

Met medewerking van Christiaan Triebert en Jeanine Duijst.

Etalage van een kapperszaak in het oude centrum van Leeuwarden.