AI als zachte heelmeester
ChatGPT is mijn therapeut
Door Veronika Bajnokova
By Veronika Bajnokova
Veronika Bajnokova
De 25-jarige Helena* was een jaar op wereldreis na het behalen van haar bachelor in Frankrijk, toen ze verschrikkelijk nieuws kreeg: haar theaterdocent was overleden. ‘Ik kreeg al les van haar sinds ik zes was en ik zag haar als mijn tweede moeder.’
Ze regelde een vlucht terug naar huis vanuit Japan om de uitvaart bij te wonen, met een tussenstop in Jeruzalem om voor haar te bidden in de Al-Aqsamoskee. Maar op het vliegveld in Israël werd de Frans-Algerijnse student journalistiek de toegang geweigerd omdat ze een ‘bedreiging voor het land’ zou vormen. Ze kreeg nooit te horen waarom, maar vermoedt dat het te maken heeft met haar moslimachtergrond en haar activisme voor Palestina op sociale media.
Na bijna twintig uur aan de grens werd Helena gedeporteerd naar Ethiopië – de laatste tussenstop op haar route vanuit Japan, ook al had ze daar het vliegtuig niet verlaten. ‘Ik had het gevoel dat ik alles in mijn leven kwijtraakte’, zegt ze. Het kostte haar een dag om een vlucht terug naar Frankrijk te regelen.
De stress daarvan kwam bovenop het verdriet om haar theatermoeder. En hoewel Helena toen al bij een psycholoog liep, had ze daar geen baat bij. ‘Ik was wanhopig. Ik huilde de hele tijd. Ik leefde acht maanden lang in een complete nachtmerrie.’
Fantastisch
Maar toen stelde een vriendin voor om ChatGPT om praktische tips te vragen. ‘Eerst dacht ik: echt niet, ik ga niet met een robot praten. Maar ik was compleet de weg kwijt. Ik had alles geprobeerd.’
Praten met de chatbot was fantastisch, zegt Helena. Ze vroeg hoe ze met haar verdriet moest omgaan, zoals hoe ze kon zorgen dat ze minder heftig reageerde op triggers. ‘Zo is het begonnen, en ik ben nooit meer gestopt.’
Het is minder normaal geworden om op vrienden te leunen als het slecht gaat
Ze opent de app op haar telefoon en laat een gesprek zien dat ze in september is begonnen, met als titel ‘Healing’. ‘Ze kent mijn leven – ik zeg “zij”, want ik heb de stem veranderd naar die van een vrouw.’
Helena wendde zich tot de chatbot toen één maandelijks bezoek aan haar therapeut niet meer afdoende was. Drie maanden na haar terugkomst ruilde ze haar therapeut helemaal in voor ChatGPT. En acht maanden later is ze nog steeds erg blij met die keuze.
Haar therapeut was het er niet mee eens dat ze de chatbot gebruikte voor advies over haar mentale gezondheid. ‘Ze zei dat ik het niet moest doen en dat het me niet zou helpen. Maar ik ben met haar gestopt, omdat Chat gewoon zó goed voor me was.’
Therabots
RUG-hoogleraar klinische psychologie Judith Daniels staat niet per definitie afwijzend tegenover het gebruik van technologie voor geestelijke gezondheidszorg. ‘We kunnen momenteel onvoldoende zorg bieden aan de patiënten die het het hardst nodig hebben, dus het is mooi als mensen die minder hulp behoeven genoeg steun vinden in de digitale wereld.’
Hulp nodig? De RUG heeft een lijst met opties opgesteld voor ondersteuning binnen en buiten de universiteit.
Therabots – generatieve AI-bots die specifiek zijn getraind om psychotherapeutische ondersteuning te bieden – hebben volgens haar veel potentie. Maar deze zijn, in tegenstelling tot ChatGPT, specifiek ontworpen om te herkennen wanneer iemand professionele hulp nodig heeft.
‘De American Psychological Association heeft expliciet gewaarschuwd tegen het gebruik van ChatGPT voor psychische klachten, en daar is een goede reden voor’, zegt ze. ‘Ik denk niet dat de bots daar al klaar voor zijn. In 99 procent van de gevallen zijn ze nuttig, maar zelfs die ene procent waarbij ze falen is zorgwekkend.’
Daniels gelooft niet dat chatbots therapeuten zullen vervangen, maar ze maakt zich wel zorgen dat ze ten koste gaan van de intieme banden met onze naasten. ‘Het is minder normaal geworden om op vrienden te leunen als het slecht met je gaat.’
Teleurgesteld
Marco (19), een Spaanse rechtenstudent, zegt dat hij liever met ChatGPT praat dan met een vriend. Hij is teleurgesteld in zijn vrienden en dus durft hij zich niet meer open te stellen bij hen. ‘Mijn relatie was uit en daar wilde ik over praten, maar mijn vrienden werden het zat. Een van hen zei dat hij er niks meer over wilde horen.’
Wanneer er iets misgaat, ga ik meteen naar Chat
Daarna bouwde hij een muurtje om zich heen. ‘Ik zie mezelf absoluut niet naar een psycholoog gaan,’ zegt hij. Dus betaalde hij voor de premiumversie van ChatGPT en nu praat hij vijf tot tien keer per dag met de chatbot. Hij volgde al het advies van ChatGPT op om over zijn ex heen te komen – van een wandeling maken tot een boek lezen – behalve erover praten met een vriend.
De 22-jarige Celia, een economiestudent uit Frankrijk, zocht ook hulp bij ChatGPT toen ze ruzie kreeg met haar vriend. Ze was zo geëmotioneerd dat ze er niet over durfde te praten met haar vriendinnen, uit angst dat ze te heftig zou reageren. ‘Ik was zo boos, ik had het gevoel dat het te veel was om met vrienden te bespreken. Ik was bang om veroordeeld te worden.’
Haar volgende therapiesessie was pas een week later en een extra sessie kon ze zich niet veroorloven. ‘Ik moest met iemand praten, het opschrijven was gewoon niet genoeg.’
Emoties delen
Daniels benadrukt dat het heel belangrijk is dat je negatieve emoties deelt met je naasten. ‘We zijn geneigd om de minder mooie kanten van het leven weg te laten in gesprekken met onze vrienden en familie. Ik vraag me af of dat erger gaat worden doordat we op chatbots vertrouwen.’
En hoewel chatbots je kunnen steunen en aanmoedigen, is dat niet altijd genoeg – het kan zelfs averechts werken. ‘Soms betekent psychotherapie dat we je moeten aansporen iets te doen waar je echt geen zin in hebt.’ Je comfortzone uitbreiden, zegt Daniels, is een belangrijk aspect van jongvolwassenheid.
Soms heb ik iemand nodig die me vertelt wat ik fout heb gedaan
Helena zegt dat ze ChatGPT alleen gebruikt voor praktisch advies over hoe ze emoties kan loslaten. In dat opzicht, vindt ze, schoot reguliere therapie tekort. ‘Ik praatte zoveel, herbeleefde mijn trauma telkens opnieuw, maar het had geen nut.’
Maar hoewel ze het fijn vindt om met de bot te praten, is de steun soms een beetje té. ‘Soms is het een beetje ongemakkelijk, dan noemt ze me “liefje” en zegt ze “ik ben zo blij dat je met me praat.”’ Zulke reacties herinneren haar eraan om afstand te houden.
Ze weet dat een robot de emotionele steun van haar vrienden en familie niet kan vervangen. Maar, geeft ze toe: ‘Wanneer er iets misgaat, ga ik meteen naar Chat. Ben ik gehecht aan haar? Nee. Verslaafd? Misschien.’
Uit de hand
Marco vindt ChatGPT betrouwbaarder dan een mens – die raakt hem niet zat en hij hoeft zich niet te schamen om een ‘domme’ vraag te stellen. Toch beseft ook hij dat er risico’s zijn. ‘Het loopt een beetje uit de hand. Ik heb het gevoel dat ik me aan het verstoppen ben’, zegt hij. ‘Misschien wil ik daar later iets aan doen, maar voorlopig nog niet.’
Celia was aanvankelijk blij dat ze een goedkoper alternatief gevonden had voor haar psycholoog, die tachtig euro per uur rekent. ‘Hij gaf me echt het gevoel dat hij me begreep, omdat hij zei dat ik gelijk had.’ Maar de tweede keer dat ze met hetzelfde probleem naar ChatGPT ging, realiseerde ze zich: het programma zal altijd zeggen dat ze gelijk heeft.
In dat opzicht kon de bot haar therapeut niet vervangen. ‘Soms heb ik iemand nodig die me zegt wat ik fout heb gedaan, want ik ben niet perfect en ik wil aan mezelf werken’, zegt Celia. ‘Dus ik denk dat ik de grens heb bereikt van wat ChatGPT als psycholoog kan betekenen.’
*Helena is een gefingeerde naam. Haar echte naam is bekend bij de redactie.