Queer studies onder vuur
‘Wat in de VS gebeurt, gaan we hier zien’
Door Ingrid Ştefan
By Ingrid Ştefan
Ingrid Ştefan
Toen ze een Amerikaanse beurs aanvroeg om genderdiversiteit en seksuele diversiteit te bestuderen, had Rianne, die zich als promovendus richt op LHBTQ+-jeugd, goede hoop dat ze die ook zou krijgen. Tot Trump aan de macht kwam.
Hoewel de Nederlandse voorselectiecommissie haar voorstel uitkoos, verwachtte ze niet dat de Amerikaanse hoofdcommissie daar ook voor zou gaan, vooral omdat het om onderzoek op Amerikaanse scholen ging. Maar tot haar verrassing deden ze dat wel.
‘Ik kreeg te horen dat de jury mijn project heel leuk vond en dat ze niet wilden toegeven aan de regering, ook al verwachtten ze problemen’, zegt Rianne. ‘Ik zou graag zeggen dat ik de beurs inmiddels heb gekregen, maar ik heb het geld nog altijd niet.’
En misschien krijgt ze het ook wel nooit, want omdat het om federale financiering gaat, moet het project goedgekeurd worden door iemand van de Trump-regering. ‘Ik stel me zo voor dat ze control-F doen op zoek naar termen die met diversiteit te maken hebben’, zegt ze bijna lachend.
Problemen
Ze maakt zich zorgen over haar beurs, hoewel het haar niet verbaast dat het zo loopt. ‘Ik kan niet eens op sociale media posten dat ik uitgekozen ben. En ik werd ook gewaarschuwd om niet deel te nemen aan pro-Palestijnse protesten, omdat het me in de problemen zou kunnen brengen.’
Ik moet kiezen tussen mijn stem laten horen en mijn werk voortzetten
Dat is ook de reden dat ze haar verhaal anoniem wil doen – Rianne is niet haar echte naam. ‘Het voelt alsof ik moet kiezen tussen mijn stem laten horen en mijn werk voortzetten’, zegt ze. ‘Ik denk wel dat mijn werk bijdraagt aan verandering, maar je mening luid verkondigen doet dat ook.’
Het hoort bij het doen van queer onderzoek, denkt ze, want je bent niet alleen een academicus, maar ook een activist. Ook zonder de maandelijkse toelage van 2000 dollar zou ze daarom nog naar de VS gaan om haar onderzoek te doen. ‘Het is mijn eigen kleine vorm van verzet.’
Frustrerend
Ook andere RUG-onderzoekers worden geconfronteerd met Trumps anti-diversiteitsbeleid. Elizabeth Falade, die zich als universitair docent bezighoudt met ras, gender, seksualiteit en muziek, zag een samenwerking met Amerikanen voor een boek mislukken.
‘Ik kreeg onlangs een e-mail dat het niet kan doorgaan, omdat er druk wordt uitgeoefend op sommige Amerikaanse wetenschappers om niet over zaken te praten die met diversiteit en inclusie te maken hebben.’ Het is frustrerend voor haar, maar ook zij is niet verbaasd. ‘Ben jij geschokt? Kijk naar de geschiedenis. Die beweegt in rondjes.’
En met de wereldwijde opkomst van extreemrechts weet ze dat dit ‘rondje’ van invloed zal zijn op queer studies, zelfs in Nederland. ‘Wat er in de VS gebeurt, gaan we ook in Europa zien, maar op minder agressieve manieren.’
Financieel aspect
UCG-docent Rodrigo Gonzalez ziet wat er in Amerika gebeurt ook als een slecht teken. ‘Wij zijn niet zoals de VS, hopelijk. Maar Nederland sluit vrij sterk aan op de Amerikaanse politiek, en dat is de angst die we als queer onderzoekers hebben, dat deze ideeën hier langzaam binnensijpelen.’
Er zit een financieel aspect aan, zoals de bezuinigingen van de overheid op het hoger onderwijs. Ook al richten die zich niet specifiek op queer studies, beide onderzoekers denken dat het op de lange termijn wel invloed kan hebben op het veld. ‘De kunsten zijn altijd de eersten die verdwijnen, omdat ze geen inkomsten genereren’, zegt Falade.
‘Als ze hun financiering kwijtraken’, legt Gonzalez uit, ‘zoeken universiteiten andere manieren om aan geld te komen.’ Dat zou kunnen betekenen dat het collegegeld wordt verhoogd of dat er wordt samengewerkt met bedrijven. ‘In de bètahoek zal dat laatste geen probleem zijn. Maar de sociale wetenschappen, geesteswetenschappen en vooral queer studies: bij wie kunnen wij terecht? Welk commercieel bedrijf gaat ons geld geven?’
Conservatiever
De wetenschappers met wie UKrant sprak, zeggen dat er toenemende angst is in hun vakgebied. Geld is maar deels de reden. Waar veel mensen zich meer zorgen om maken, is dat mensen conservatiever worden: zo blijkt uit het Nationaal Kiezersonderzoek uit 2023 dat de tolerantie ten aanzien van transgender personen sinds 2021 is afgenomen.
‘En veel rapporten laten ook zien dat de acceptatie van seksuele en genderminderheden onder jongeren is afgenomen’, zegt universitair docent Wouter Kiekens, die LHBTQ+-jongeren bestudeert. ‘Ik denk dat er in het algemeen in de samenleving een tegenreactie is op het gebied van seksualiteit en gender.’
Welk commercieel bedrijf gaat ons geld geven?
Dat valt misschien niet op in de academische bubbel, maar als je daarbuiten kijkt, zie je het. ‘Bijvoorbeeld online of op tv’, legt Kiekens uit. Zelf zag hij het ook aan de negatieve reacties die hij kreeg toen hij onderzoeksdata verzamelde op platforms zoals Instagram.
En waar je het ook aan merkt, zijn voorvallen zoals de aanval afgelopen september op drie mensen die net bij een queer feest in nachtclub OOST vandaan kwamen. ‘We denken misschien dat Groningen veilig is, maar dit toont aan dat dat niet zo is’, zegt Gab Siqueira, een promovendus aan de RUG, of, zoals die zichzelf noemt, een queer activist binnen de academische wereld. ‘Het komt harder binnen als het gaat om plekken waar je zelf ook komt.’
Hoewel Siqueira geen voorzorgsmaatregelen neemt in diens onderzoek naar queer activisme, is die wel waakzamer geworden na dat incident, vooral omdat die zelf ook deel uitmaakt van de queer gemeenschap. ‘Ik probeer ervoor te zorgen dat ik altijd gezelschap heb. En als ik alleen ben, kijk ik constant om me heen.’
Risico’s
Ook de mensen achter het Queer Science Festival van de RUG, dat vorige maand voor de tweede keer werd georganiseerd, zijn enorm bezig met veiligheid. ‘Vorig jaar vroegen we ons af: hebben we beveiliging nodig? En toen besloten we van niet’, zegt Kiekens. ‘Maar dit keer kwam het weer ter sprake en nu voelden de risico’s urgenter.’
Uiteindelijk besloten ze ook nu weer om geen beveiliging in te huren. ‘Maar als je kijkt naar een incident zoals de aanval bij OOST is het niet heel ondenkbaar dat er iets ergs kan gebeuren bij een queer wetenschapsfestival dat overal in de stad is aangekondigd.’ Dat was minder een issue vóór de coronapandemie en de snelle opkomst van extreemrechts die daarop volgde. Tenminste, dat is wat Kiekens in zijn onderzoeksdata terugziet.
Twee jaar geleden, toen hij die data had uitgewerkt voor een artikel, werd hij zich daar goed bewust van. ‘We hadden ontdekt dat studenten op scholen met sterkere heteronormatieve normen een beter mentaal welzijn hadden.’ Na een gesprek met de redacteur van het tijdschrift realiseerde hij zich dat ze heel voorzichtig moesten zijn met hoe ze dat opschreven.
‘Het was de eerste keer dat we zoiets ontdekten, dus er was sowieso al reden om genuanceerd te zijn. Maar een extra reden was dat we niet wilden dat conservatieve organisaties met dergelijke koppen aan de haal gingen zonder de nuances.’ Want dat was eerder gebeurd, en die insteek werd in razend tempo overgenomen.
Lichtpuntje
Uiteindelijk, zeggen de onderzoekers, motiveert het huidige politieke klimaat ze alleen maar meer. ‘Onze netwerken als queer academici worden nu sterker. We zetten geen stap achteruit, maar verzetten ons als collectief. Samen met andere gemarginaliseerde groepen vechten we voor de onderdrukte meerderheid’, zegt Siqueira.
Onze netwerken als queer academici worden nu sterker
Het mag dan een nare reden hebben, maar het is een goede ontwikkeling dat er meer samenwerking en intersectionaliteit is, denkt Rianne. ‘In de bredere onderzoeksgemeenschap zien we dat er veel steun is en dat zich internationale netwerken vormen. Het onderzoek krijgt meer aandacht.’
Universitair docent Ester Jiresch, die (trans)genderrepresentaties in de cultuur bestudeert, heeft dat ook gemerkt. Hoewel ze met zorg kijkt naar het groeiende aantal anti-transwetten in de VS en de politieke ontwikkelingen in heel Europa, ziet ze ook een lichtpuntje.
‘Ik zie veel interesse in het onderwerp. Ik krijg zoveel verzoeken om erover te praten, van studentenverenigingen of queer organisaties’, zegt ze. ‘Ik denk dat het moeilijker is om deze groepen nu te onderdrukken. We wachten gewoon samen de storm af.’
En in afwachting daarvan heeft ze het tot haar missie gemaakt om mensen aan te moedigen om over het onderwerp te lezen en te praten. Het past bij haar motto: denk globaal en handel lokaal. Want wat er absoluut niet mag gebeuren, zegt ze: ‘Dat mensen de queer gemeenschap vergeten, of er bang voor zijn. Daar streven ze naar, onzichtbaarheid. Maar we moeten terugvechten.’