Muizen verdienen een plek in huis
Plaagdier en maatje
Door Finn Oltmann
By Finn Oltmann
Finn Oltmann
Op een dag werd student internationale betrekkingen Max gevraagd naar zijn werk te komen om een vervelende situatie op te lossen. Zijn collega’s hadden een muis gevangen in een lijmval en geen van allen wilden ze het worstelende diertje aanraken. ‘Ik moest het maar oplossen.’
Daar had hij eigenlijk niet zo’n zin in, want hij beschouwde zichzelf altijd als dierenliefhebber. ‘Muizen zien er gewoon zo schattig uit met hun kleine pootjes en grote ogen’, zegt Max. ‘Ik wil ze eigenlijk het liefste als huisdier nemen.’
Maar hij wist ook dat er een risico is dat ze ziektes met zich meebrengen. Dus gaf hij het diertje een snack terwijl hij er met een bezem naast stond, en maakte toen ‘zo snel en pijnloos mogelijk’ een einde aan het leven van de muis.
De meeste mensen vinden dat een logische actie. Als je een muis tegenkomt in je huis, wil je er zo snel mogelijk vanaf. ‘Het is een eng idee dat je jezelf blootstelt aan ziektes’, legt student bedrijfskunde Anne uit. Ze is ook bang voor wat anderen zullen denken. ‘Wat als ik gasten heb en er schiet opeens een muis voorbij?’
Student Europese talen en culturen Ioana legde overal vallen neer toen ze een keer ’s nachts wakker werd van luid gekrabbel in de muren en zo ontdekte dat ze een muizenplaag had. ‘Dit is Ratatouille niet; ik wil niet dat ze mijn leven beheersen. Je moet heel duidelijk onderscheid maken tussen huisdieren en ongedierte.’
Oude ideeën
Maar is dat onderscheid wel zo zwart-wit? We houden muizen tenslotte ook als huisdier en ze zijn ons tot nut als proefdieren.
Een muizen- of rattenplaag toonde dat je je zaakjes niet goed voor elkaar had
Promovendus geschiedenis Sven Gins bestudeert de manieren waarop mensen zich sinds de middeleeuwen verhouden tot dieren. Volgens hem stammen veel van onze gevoelens en ideeën over muizen en hun grote neefjes, ratten, van eeuwen geleden.
Muizen spelen nog altijd een belangrijke rol in het onderscheid dat gemaakt wordt tussen mens en dier, waarbij mensen beschouwd worden als superieur en anders dan andere soorten. Dat onderscheid draagt in grote mate bij aan onze angst en afkeer voor muizen. ‘Tot de zeventiende eeuw dachten mensen dat muizen en ratten letterlijk uit vuil ontstonden’, zegt Gins. ‘Ze kwamen spontaan voort uit de viezigheid in onze huizen. Dus als je een muizen- of rattenplaag had, toonde dat aan dat je je zaakjes niet goed voor elkaar had.’
Rechtszaken
Soms leidde dit zelfs tot rechtszaken tegen de knaagdieren, waarbij beide partijen een kerkjurist hadden. Zo’n zaak moet duidelijk maken of muizen een straf van God waren – en dat hun aanwezigheid dus gerechtvaardigd was – of dat ze kwade intenties hadden. ‘Mensen wilden bevestiging dat ze goed bezig waren en dat de ratten en muizen verantwoordelijk waren voor hun problemen.’
Er zijn situaties vastgelegd die ons nu absurd voorkomen. Zo wist een advocaat van de knaagdieren de rechter ervan te overtuigen een zaak te laten vallen omdat zijn cliënten zichzelf niet konden verdedigen vanwege de loslopende katten. ‘Hij zei dat het niet veilig voor ze was om naar de rechtbank te komen.’
Muizen en ratten kregen ook de schuld van allerlei rampen. Het bekendste voorbeeld daarvan is de builenpest, die miljoenen mensen in Europa het leven kostte en de maatschappij ontwrichtte. ‘We weten tegenwoordig dat dit niet helemaal klopte’, zegt Gins. Uit onderzoek blijkt dat mensen zelf waarschijnlijk de voornaamste ziekteverspreiders waren, via luizen en vlooien. Maar het idee doet nog steeds de ronde en wordt soms nog op scholen naverteld.
Huisdier
Hoewel die middeleeuwse angst voor muizen nog altijd bestaat, is de relatie tussen muis en mens wel veranderd. Tegenwoordig houden we ze zelfs als huisdier, zoals student kunstmatige intelligentie Ilinca doet.
Het is nooit fijn om een levend wezen te dode
Een vriend van haar had een slang die gevoerd werd met bevroren muizen. Toen een van die diertjes – die hij online bestelde – levend aankwam, besloot Ilinca er haar huisdier van te maken. ‘Ik zeg altijd dat hij een mazzelmuis is.’ Ze noemde hem Bobitzo Bobert en hij won al snel de harten van haar vrienden. ‘Mensen vallen gewoon meteen voor hem, en mijn huisgenoten zijn ook dol op hem.’
Van Bobitzo heeft Ilinca geleerd hoezeer mensen en muizen op elkaar kunnen lijken. ‘Het is zo fascinerend om te zien hoe hij met zijn omgeving omgaat. Soms zet hij spulletjes die ik hem geef zomaar ergens anders neer, zonder duidelijk doel. Ik denk dat hij ze gewoon graag in huis heeft, dat hij de boel aan het inrichten is.’
Proefdieren
Tegelijk worden muizen ook gezien als nuttige proefdieren die mensen kunnen helpen bij de bestrijding van ziektes. Student biomedische wetenschappen Patricija gebruikt ze bijvoorbeeld om de werkzaamheid te testen van een nieuw medicijn dat een aantal verouderingsprocessen moet vertragen. ‘Muizen en mensen hebben veel vergelijkbare genetische en fysiologische kenmerken’, legt ze uit.
Dit soort studies zijn een noodzakelijke stap voordat er klinische testen kunnen plaatsvinden en uiteindelijk kunnen ze levens redden, maar toch worstelt Patricija soms met de ethische aspecten van haar werk. ‘Ik ben veganist, dus ik vind dit soms wel moeilijk. Maar ik werk vooral met de organen, dus dat maakt het makkelijker om afstand te nemen van het levende dier en de noodzaak in te zien van wat ik doe.’
Net als alle wezens hebben muizen simpelweg het recht om te bestaan
Onderzoek op dieren wordt niet snel goedgekeurd, benadrukt Patricija, en ze heeft vertrouwen in dat systeem. ‘Het is een heel ingewikkeld en weloverwogen proces en als een wetenschapper het kan vermijden om muizen te gebruiken, zal die dat zeker doen. Zulk onderzoek vindt alleen plaats als het absoluut noodzakelijk is.’
Ze was een keer uit eigen beweging aanwezig bij het euthanaseren van de dieren om een volledig beeld te krijgen van haar onderzoek. ‘Ik had een soort moordscenario verwacht’, zegt ze. ‘Maar ik was vooral verbaasd hoe schoon het was. Ze verhoogden de hoeveelheid koolstofdioxide in de kooi. Het ene moment stonden ze nog en het volgende waren ze bewusteloos.’
Toch zou iedereen het liever anders zien, denkt Patricija. ‘Het is nooit fijn om een levend wezen te doden.’
Vredig samenleven
We zouden moeten nadenken over meer manieren om samen te leven met allerlei diersoorten, zegt Angelica Caiza Villegas, die onderzoek doet naar de relatie tussen mens en natuur. En dan gaat het niet alleen over bedreigde diersoorten, maar ook over stadsmuizen.
Ook dat zijn immers dieren net als wij, die net als wij hun ding doen. ‘Als ze in je huis kunnen komen, kunnen ze eten vinden en hebben ze onderdak. Ze voelen zich veilig. Natuurlijk blijven ze daar dan en gaan ze zich voortplanten.’
Ze hoopt dat we vredig kunnen samenleven. ‘Muizen kunnen huisdieren zijn, ze zijn slim, ze hebben een rijk gevoelsleven, en ze worden gebruikt voor medisch onderzoek. Dat maakt ze tot meer dan alleen ongedierte’, vindt ze. ‘Maar belangrijker: net als alle wezens hebben ze simpelweg het recht om te bestaan. Als je je huis schoon houdt en de muis komt niet specifiek in jouw kamer, loop je niet het risico dat je ziek wordt. Je kunt ruimte maken voor andere organismen zonder dat je jezelf in gevaar brengt.’
Gins is het helemaal met haar eens. ‘Als wij historici ons nu niet bezighouden met urgente vraagstukken over biodiversiteit en het verlies van soorten op de planeet, dan is het er binnenkort te laat voor.’
Toch van je muizen af?
Ongediertebestrijder John Brantsma zegt dat je muizen al moet bestrijden voordat je er eentje ziet, want als ze er eenmaal zijn, kom je er moeilijk weer vanaf. Daar gaat het mis in veel studentenhuizen, zegt hij, omdat het daar vaak niet duidelijk is wie er verantwoordelijk is voor de schoonmaak. ‘Als je denkt dat iemand anders het wel doet, word je slordig.’
Brantsma zegt dat je grondig moet schoonmaken en eten uit open verpakkingen in bakken moet doen waar muizen niet bij kunnen komen. Een val is alleen een laatste noodgreep. ‘Die ruiken nieuw. Muizen moeten er eerst aan wennen voor ze erin lopen.’
Hij gebruikt voor zijn werk ook wel gif, maar alleen als alle gaten en kieren in een huis zorgvuldig zijn afgedicht. Anders kunnen er ook dieren doodgaan die met de muis – of zijn lijkje – in contact komen.