Het klimaat verandert, langzaam maar overduidelijk
Nooit meer schaatsen
Het is eind november en als je er stevig de pas in zet tijdens een wandeling, heb je haast geen jas nodig. Veel mensen vinden zo’n warme herfstdag heerlijk, maar sommigen vragen zich af of het wel zo positief is.
‘Ik ben zelf ook maar een mens en zeg “Hè wat een lekkere dag”’, zegt Maarten Loonen, poolonderzoeker aan de RUG. ‘Maar als je er over gaat nadenken, dan is het ongelooflijk dat er niks gebeurt om de opwarming van de aarde tegen te gaan.’
Maarten Loonen gaat al dertig jaar naar Spitsbergen om onderzoek te doen naar het gedrag van trekvogels, maar hij heeft in al die jaren de gevolgen van de klimaatverandering met eigen ogen kunnen zien. De afgelopen zestig jaar is de gemiddelde temperatuur op Spitsbergen met zes graden gestegen. ‘Je kunt je afvragen of het nou zo erg is dat het wat warmer wordt’, zegt hij. ‘Maar inmiddels is al het ijs gesmolten op het fjord waar ik in de zomer woon.’
Natuurijs
Loonen legt een link tussen de veranderingen die hij ziet op Spitsbergen en de veranderingen in Nederland. ‘Ik schrik me kapot als ik bedenk wat er is gebeurd op Spitsbergen. In Nederland zijn de veranderingen minder extreem. Maar iemand die de natuur in Nederland sinds 1980 heeft gevolgd, ziet ze ongetwijfeld’, zegt hij. Er zijn bijvoorbeeld bijna geen insecten meer en schaatsen op natuurijs komt amper meer voor. ‘Allemaal omdat het net iets warmer is geworden.’
Er zijn bijna geen insecten en schaatsen op natuurijs komt amper meer voor
Volgens Loonen heeft het lang geduurd, maar de meeste mensen in Nederland hebben nu wel door dat de opwarming van de aarde door onszelf wordt veroorzaakt. ‘De snelle toename van CO2 in de atmosfeer is de motor van de opwarming, simpelweg doordat CO2 warmte vasthoudt’, zegt hij. Extreme gebeurtenissen, zoals lange droogteperiodes in de zomer, komen hierdoor steeds vaker voor.
Records
Het record van 40.7 graden in juli 2019 was zo’n extreme gebeurtenis. Klimatoloog Richard Bintanja, werkzaam bij de RUG en het KNMI, was verbaasd toen hij hoorde dat het in Nederland zo warm was. ‘Ik was op vakantie op Sardinië’, zegt hij. ‘Dat was wel jammer. Want als er iets is wat klimatologen gemeen hebben, is dat ze dol zijn op records.’
Dat de 40 graden werd gepasseerd in Nederland is redelijk uitzonderlijk. ‘We hadden het niet echt verwacht’, zegt Bintanja. ‘Dat we zo’n record hebben verbroken, is een toevalsproces en heeft te maken met natuurlijke schommelingen in het weer en het klimaat.’
Toch was diezelfde temperatuur in het klimaat van bijvoorbeeld 1950 vrijwel onmogelijk. ‘Doordat we de aarde opwarmen, is de kans vergroot dat we bepaalde levels overstijgen.’
Uitschieten
Volgens Bintanja heeft dit ook te maken met variabiliteit in het weer. ‘Hoe hoger de gemiddelde temperatuur, hoe sterker de variaties rond het gemiddelde kunnen uitschieten’, legt hij uit. Dit betekent dat bij een hogere gemiddelde temperatuur ook meer kans is op extreem warme of koude temperaturen. ‘Maar het blijft een toevalsproces wanneer zo’n record verbroken wordt en het kan zo maar weer dertig jaar duren voor het huidige record weer wordt verbroken.’
Toch lijkt het soms alsof het steeds sneller warm wordt, maar individuele gebeurtenissen als records zijn moeilijk te wijten aan klimaatverandering. ‘De gemiddelde temperatuurstijging in Nederland is te langzaam om op te merken’, zegt Bintanja.
‘Een hete dag wordt soms te makkelijk aan klimaatverandering toegeschreven, maar het weer is zo variabel dat je die conclusie moeilijk kan trekken.’ Volgens Bintanja kunnen we pas op langere termijn zien of de temperatuur inderdaad sneller is gestegen. ‘Het zijn nu nog statistische uitspraken op dun ijs.’
Voorspellen
Loonen ziet dat de situatie in het Arctisch gebied snel is veranderd en verwacht daardoor dat het in Nederland ook gaat gebeuren. ‘Maar het is moeilijk te voorspellen’, zegt hij. Klimaatmodellen werkten vroeger, omdat het klimaat op aarde zo lang stabiel was en er dus voortgebouwd werd op redelijk constante data. ‘Nu verandert het zo snel dat je niet meer kan voorspellen wat er gaat gebeuren.’
Dat de gemiddelde temperatuur in Nederland is gestegen kunnen we wel merken aan minder natuurijs. ‘Ik heb nog meegemaakt dat ik praktisch elke winter op de sloot kon schaatsen, maar dat is nu bijna niet meer voor te stellen’, zegt Bintanja.
Het verandert zo snel dat je niet kunt voorspellen wat er gaat gebeuren
In Parijs is afgesproken dat de mensheid de gemiddelde temperatuur op aarde tussen 1850 en 2020 met niet meer dan 1.5 graad zal proberen te laten stijgen. ‘We zitten al op 1.1 graad en ik vrees dat we dat niet het gaan halen’, zegt Bintanja. ‘Er is een afvlakking nodig van de stijgende lijn van de temperatuur, maar die is nog niet in zicht.’
Wordt het klimaat in Nederland nog extremer als we het klimaatakkoord niet halen? Volgens Bintanja zal het ongetwijfeld warmer worden, zullen er heftigere buien gaan vallen en het zeeniveau zal langzaam stijgen doordat ijskappen smelten. ‘Meer regen is misschien wel lekker, maar als half Nederland uiteindelijk onderstroomt dan vergaat het lachen ons wel’, zegt hij.
In 2050 is het heel waarschijnlijk dat je met je boot naar de Noordpool kunt varen omdat het ijs weg is. ‘De jongere generatie gaat dit meemaken. Het is diep en diep triest.’
Voortouw nemen
We moeten dus de waarschuwingen, en de veranderingen in de natuur, serieus nemen. Hierin loopt Nederland achter sommige andere landen, terwijl het blijkt dat er met corona wel ineens snel maatregelen konden worden genomen. ‘Het ligt aan de menselijke geest’, zegt Loonen. ‘Als mensen kunnen we snel reageren op zaken die op korte termijn problemen geven, maar dit geldt niet voor problemen op de lange termijn.’
In 2050 kun je met je boot naar de Noordpool varen omdat het ijs weg is
‘Er zijn miljarden mee gemoeid om de problemen op te lossen’, zegt Loonen. Op korte termijn moeten we bijvoorbeeld opvanggebieden voor regen realiseren voor in tijden van droogte, op de lange termijn moeten we geld investeren in onderzoek naar bijvoorbeeld waterstofenergie. ‘We moeten het voortouw nemen en als land kunnen we er trots op zijn als we die stap zetten.’
Volgens de wetenschappers overleeft de mensheid de klimaatverandering wel. ‘Als we iets hebben geleerd van de geschiedenis, dan is het dat we ons kunnen aanpassen’, zegt Bintanja. ‘Bijvoorbeeld door in 2050 een bliksemactie op touw te zetten om alle dijken te verhogen of, als het echt niet anders kan, op een gegeven moment mensen te evacueren naar het hoger gelegen oosten van Nederland.’
Bintanja heeft goede hoop dat de bewustwording dat het de verkeerde kant op gaat snel zal indalen. ‘De onontkoombaarheid van bepaalde ontwikkelingen zal dan harder binnenkomen, waardoor er ook meer actie komt’, zegt hij. Ook merkt hij dat de jongere generatie er al veel meer mee bezig is. ‘Wij zijn de generatie die het verprutst hebben voor de nieuwe generaties. De jongere generatie zal het moeten gaan oplossen.’