Niloofar kan niet terug naar Iran
‘Hoofddoek afdoen is geen misdaad’
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.‘Ik ben niet speciaal’, zegt ze. ‘Ik ben niet heel dapper. Ik ben zelfs geen activist. Ik ben maar heel gewoon.’
Het is een soort mantra; woorden die nu al maanden constant door haar hoofd gaan. Telkens weer vraagt Niloofar Rezabandehloo (46) zich af: hoe ben ik in deze situatie terechtgekomen? Hoe kan ik een einde maken aan deze nachtmerrie? En vooral: wat kan ik doen om mijn kinderen weer te zien?
‘Soms denk ik: misschien moet ik gewoon teruggaan. Een brief schrijven dat het me spijt en om vergiffenis vragen. Ik beloof dat ik nooit meer iets zal doen. Ik zal mijn hoofddoek dragen. Ik zal een eerzame vrouw zijn’, zegt ze.
Maar dan komt er een andere gedachte boven. Zelfs als de autoriteiten haar vergeven voor haar vermeende misstap en ze ontkomt aan de drie jaar gevangenisstraf die haar boven het hoofd hangt, zal ze nooit meer kunnen werken. Ze zal nooit meer les kunnen geven, of de dingen doen die haar na aan het hart liggen. Naar wat voor leven zou ze terugkeren? Kun je dat überhaupt leven noemen?
Onderwijscentrum
Bijna een jaar geleden kwam Niloofar naar Groningen om een educatieve master te doen. Ze was dolgelukkig toen ze hoorde dat ze toegelaten was, omdat studeren in het buitenland niet vanzelfsprekend is als je in Iran woont. ‘We zijn erg geïsoleerd’, zegt Niloofar. ‘Veel landen willen ons geen visa geven. Ze zijn bang voor Iraniërs.’
Het plan was om een paar maanden weg te blijven
Maar voor haar was het enorm belangrijk, omdat ze een onderwijscentrum wilde opzetten in Iran. En hoewel ze een master wiskunde heeft en tientallen jaren ervaring als docent, had ze daarvoor een extra certificaat nodig op het gebied van pedagogiek of onderwijskunde.
‘Het plan was om een paar maanden weg te blijven’, zegt ze. ‘Ik zei tegen mijn kinderen van 14 en 17 dat ik terug zou komen met de kerstvakantie en een andere vakantie, zodat we niet te lang van elkaar gescheiden zouden zijn.’
Alleen liep het allemaal anders. Twee maanden nadat ze in Groningen was gearriveerd, stortte haar wereld in toen ze van de Iraanse regering het verzoek kreeg om bepaalde dingen te komen ‘uitleggen’ voor de rechtbank.
Vrouwenrechten
Ze wil de details niet in het openbaar delen. Dat kan slecht voor haar zaak zijn, zegt ze, dus is ze voorzichtig. Maar ze schrok er enorm van en was geschokt dat ze mogelijk naar de gevangenis moest. Ze zou onrechtmatig gehandeld hebben tegen de staat, geen hoofddoek hebben gedragen en deelgenomen hebben aan een mars voor vrouwenrechten in Iran.
Niloofar zet zich al jaren in om docenten te helpen in Sistan en Beloetsjistan, een arme, afgelegen provincie van Iran, omdat ze het heel belangrijk vindt dat meisjes en vrouwen meer onderwijskansen krijgen. Daar pleit ze inderdaad voor, zegt ze, maar ze heeft niets ondernomen tegen het regime.
Die hoofddoek dan? Oké, ze heeft de hijab afgedaan, maar dat is geen misdaad, zegt ze. Vrouwen in het hele land hebben dat gedaan, en als je gepakt wordt, krijg je een boete. ‘Die was ik bereid te betalen.’
Ze proberen je te dwingen iets te doen wat tegen je overtuigingen in gaat
Ze had nooit gedacht dat dit haar zou overkomen. Zelfs niet in een land dat ‘gek’ werd na de dood van Mahsa Amini in 2022. Zij werd gearresteerd omdat ze geen hijab droeg en stierf in detentie. Daarop volgden protesten in heel Iran, die de regering keihard neersloeg.
‘Elf vrouwen uit het Noorden van Iran moeten nu naar de gevangenis. Ze zijn veroordeeld tot celstraffen van drie tot zes jaar, alleen maar omdat ze feministen zijn. Dat geloof je toch niet! Een andere vrouw is tot zes jaar veroordeeld om dezelfde reden. Zes jaar van haar leven!’
Geen van deze vrouwen kent ze persoonlijk, maar hun verhalen raken haar. In andere gevallen kwam de onderdrukking een stuk dichterbij. Zoals die keer dat twee van haar vrienden om niets gearresteerd werden, vier maanden vastzaten en daarna weer vrijgelaten werden, zonder dat ze ooit een proces kregen.
Intimideren
Het gaat er om te intimideren, zegt Niloofar. Daarom stormen regeringstroepen een school binnen en dwingen ze de kinderen om een propagandalied te zingen – de zestienjarige Asra Panahi werd doodgeslagen toen ze weigerde.
Niloofar zelf kreeg op een nationale feestdag te horen dat ze over de Amerikaanse vlag heen moest lopen. ‘Dat wordt van ons verwacht als een symbolische daad. De rectors van mijn school gaven daar nooit iets om, maar toen werden ze vervangen en het nieuwe hoofd eiste dat ik het wel deed. Dat weigerde ik. Ik wil de vlag van een ander land niet respectloos behandelen.’
In Iran is geen toekomst meer voor me
Het schoolhoofd bleef aandringen en wilde Niloofar filmen terwijl ze het deed. Ze dreigde haar aan te geven bij het ministerie van Onderwijs. ‘En dat heeft ze ook gedaan’, vertelt Niloofar. ‘Ze proberen je te dwingen iets te doen wat tegen je overtuigingen in gaat. Het gaat ze om je manier van denken en je persoonlijkheid. Ze willen iedereen vernederen.’
De autoriteiten grijpen alle mogelijkheden aan om hun macht te behouden en intimideren iedereen die iets doet waar ze het niet mee eens zijn. ‘Ze proberen mensen zoals ik te dwingen om ambtenarenbanen op te zeggen, en nu proberen ze hen ook te dwingen uit Iran weg te gaan. Ze willen van Iran één grote gevangenis maken zonder mensen die misschien wat regels overtreden. Ze proberen alle afwijkende stemmen te onderdrukken.’
Celstraffen uitdelen aan doodgewone burgers zoals zij, is een andere manier om dat te doen. ‘Het gaat er niet om ze in de gevangenis te krijgen, daar hebben we niet eens de capaciteit voor’, zegt ze. Maar met de willekeur bereiken ze hun doel.
Excuusbrief
En dus heeft Niloofar haar master gevolgd en afgerond terwijl er een gevangenisstraf boven haar hoofd hing en ze geen idee had wat ze hierna moest doen. Op een gegeven moment lieten de autoriteiten haar weten dat het allemaal opgelost zou zijn als ze een excuusbrief schreef. ‘Maar waarom zou ik dat doen? Ik heb niets fout gedaan. Het is geen misdaad om geen hoofddoek te dragen.’
Ondertussen worden haar vrienden in Iran lastig gevallen. Eentje werd twee dagen vastgehouden voor verhoor en verbrak daarna uit angst de banden met Niloofar. Anderen durven niet eens te bellen, omdat ze bang zijn dat ze afgeluisterd worden. Een goede vriendin op haar oude school kan haar geen baan meer geven, omdat ze aan haar team moet denken. Niloofar begrijpt het, maar ze voelt zich enorm eenzaam en verscheurd.
Nu denkt ze na over haar opties. Teruggaan lijkt niet echt realistisch. ‘Daar is geen toekomst meer voor me.’
Fulltime baan
Maar wat dan? Asiel aanvragen? Een baan zoeken? ‘Ik ben volledig gekwalificeerd om les te geven. Ik heb een master in wiskunde en eentje in pedagogie, en ik heb bergen leservaring’, zegt ze. Voor de Faculteit Economie en Bedrijfskunde heeft ze als stageopdracht een cursus ontwikkeld om student-assistenten te trainen, en daarna is ze daar parttime blijven werken.
Ze is hard bezig om zichzelf met hulp van DuoLingo Nederlands te leren. Dat gaat snel, omdat ze er al haar vrije tijd in steekt, maar ze is nog niet goed genoeg om les te kunnen geven in de taal. Ze werkt bij een restaurant en geeft online wiskundeles om rond te komen. Maar wat ze echt nodig heeft, is een fulltime baan. Daarmee zou ze een verblijfsvergunning kunnen krijgen en dan zou ze misschien haar kinderen kunnen laten overkomen, die ze vreselijk mist.
En dan is er nog het probleem van een dak boven haar hoofd vinden. Haar tijdelijke huurcontract is onlangs afgelopen en ze is wanhopig op zoek naar een appartementje – ergens waar haar kinderen ook kunnen verblijven als ze haar leven weer op de rails heeft. ‘Ik moet geduldig zijn’, zegt ze. ‘Maar het is niet makkelijk. Ik ben geen held. Ik mis mijn kinderen gewoon.’