Twee jaar oorlog
Hun hoofd is nog in Oekraïne
Door Ingrid Ştefan
By Ingrid Ştefan
Ingrid Ştefan
Valeriia
‘Ik dacht dat het makkelijker zou zijn om weer een rustig leven te leiden’
Het was 24 februari, 2 uur ’s nachts. Valeriia had een kaartje voor haar jarige moeder geschreven, het nieuwsbulletin op tv uitgezet en ging slapen. Ze keek uit naar de volgende dag en ze verwachtte wakker te worden van het geluid van felicitatieberichten, omdat zij en haar moeder op dezelfde dag jarig zijn.
Maar nauwelijks twee uur later begon haar telefoon al te zoemen. Het was haar oom, die belde om te vertellen dat de Russen waren binnengevallen.
‘Ik weet niet meer wat ik zei’, vertelt Valeriia. ‘Maar ik kan me nog wel herinneren dat ik naar mijn moeder ging, die zich op het feest aan het voorbereiden was. Ze had geen idee wat er aan de hand was, tot ik vertelde dat de oorlog was begonnen.’
Zonder op antwoord te wachten, liep ze door naar de keuken, ging zitten en begon te trillen. ‘Mijn moeder riep een paar keer naar me, maar ik kon haar niet horen’, zegt Valeriia. ‘Ik zat daar maar. Ze moest letterlijk tegen me schreeuwen om een reactie te krijgen.’
Verdwenen herinneringen
Twee jaar later heeft Valeriia Svintytska net haar 24ste verjaardag gevierd als RUG-masterstudent. Ze volgt het Erasmus Mundus-programma innovatieve geneeskunde. Ze woont sinds augustus 2022 niet meer in Oekraïne, maar in haar hoofd is ze nog steeds thuis, waar het oorlog is.
Ze kan zich niet echt meer herinneren hoe haar leven in Kyiv, waar ze opgroeide, eruitzag voor de oorlog. Dat zie je veel bij Oekraïners, zegt ze. ‘Mensen passen zich aan hun nieuwe omgeving aan, aan een nieuwe manier van leven. Daarom vergeten ze hoe het vroeger was’, legt ze uit. ‘Alles van daarvoor lijkt verdwenen te zijn en het voelt alsof het altijd al zo geweest is, ook al is dat niet zo.’
Het Kyiv dat Valeriia kende, waar de Amerikaanse verkiezingen het onderwerp van de dag waren en niet het meest recente bombardement, lijkt verdwenen.
Haar herinneringen van de laatste zes maanden dat ze in de stad woonde, bestaan uit het geluid van sirenes en de uren in de ‘schuilkelder’, oftewel de badkamer, waar ze aan haar bachelorscriptie werkte in de douchecabine die ze met haar zus deelde.
Zweden
Studeren hield haar destijds op de been en dat is twee jaar later nog steeds zo – samen met haar gevoel voor humor. ‘We maakten er grapjes over als we ’s nachts wakker werden van het luchtalarm en de volgende ochtend moe waren’, zegt ze. ‘We maken heel veel grapjes over dingen. Hoe houd je het anders vol?’
Het was zwaarder om te wennen aan een leven zonder oorlog dan met oorlog
Toch begon de echte uitdaging pas toen ze naar Zweden ging voor het eerste jaar van haar master. Hoewel ze al voor de oorlog het plan had opgevat om daar te studeren, was het niet makkelijk om weg te gaan. ‘Het was zwaarder om te wennen aan een leven zonder oorlog dan aan een leven met oorlog.’
De lokale gemeenschap ontving haar met open armen en gaf veel steun aan Oekraïners, dat was het probleem niet.
‘Toen ik naar Zweden kwam, wilde ik alles meemaken, omdat het nieuw was. Maar tegelijkertijd dacht ik de hele tijd: oh mijn god, ik moet mijn telefoon checken, gaat alles goed? Wordt er weer iets gebombardeerd?’
Vliegtuiggeluiden
Ze werd ook heel emotioneel. ‘Ik weet nog dat ik bijna elke dag moest huilen als ik naar de universiteit ging, alleen maar omdat ik vliegtuigen hoorde.’
Ze was niet heel erg bang, maar in Oekraïne was het geluid van vliegtuigen een aankondiging van het volgende doelwit. ‘Ik kon niet omgaan met mijn gevoelens. Ik had gedacht dat het makkelijker zou zijn om weer een rustig leven te leiden.’
De oorlog heeft haar veranderd. Het geluid van vuurwerk, vliegtuigen, en zelfs bussen zorgde bij haar voor enorme stress. Ze bleek PTSS te hebben, maar dankzij de hulp van psychologen gaat het nu beter.
Wel voelt ze zich veel ouder dan ze is. ‘Een van mijn klasgenoten van de middelbare school is onlangs omgekomen. Hij vocht als soldaat aan het front. Toen realiseerde ik me dat ik me niet jong meer voel. Jonge mensen gaan niet naar de begrafenis van hun schoolvrienden als ze 23 zijn, en hun vrienden gaan niet dood in de oorlog.’
Geld inzamelen
Maar na anderhalf jaar weer een ‘normaal’ bestaan te hebben gehad, heeft Valeriia geleerd hoe ze door moet gaan met leven. En dat doet ze in Groningen, waar ze het laatste jaar van haar master combineert met een stage bij het UMCG en het organiseren van kleinschalige initiatieven om Oekraïners op afstand te helpen. Ze heeft net 370 euro ingezameld voor drie EHBO-kits voor soldaten in de Donbas-regio.
‘Het hoeft niet iets groots te zijn om van nut te zijn’, zegt ze. ‘Mensen vragen zich vaak af wat zij in hun eentje nou kunnen doen. Maar zelfs een individu kan iets veranderen. Als iedereen zelfs maar 20 cent doneert, is dat veel geld.’
Valeriia kijkt met hoop naar de toekomst, maar ze probeert realistisch te blijven. ‘Ik hoop dat mijn wensen aansluiten bij de werkelijkheid. Natuurlijk hoop ik dat we ons land terug krijgen, maar uiteindelijk gaat het erom dat de mensen naar huis kunnen komen en een normaal leven kunnen leiden. Dat is waar het om draait.’
Yeva
‘Scroll niet voorbij dat Instagrambericht met het dode kind’
Drie dagen voor de Russen kwamen, kreeg Yeva Nikonenko een belletje van een vriend wiens vader voor de Verenigde Naties werkt. Hij waarschuwde haar dat er een invasie ophanden was.
Diezelfde dag pakten Yeva en haar familie hun belangrijkste spullen en lieten Kyiv achter zich om naar het westelijke deel van Oekraïne te gaan. Ze boekten een hotel voor twee nachten, omdat ze verwachtten dat ze snel weer terug zouden gaan. Ze wisten wel dat de dreiging reëel was, maar ze konden gewoon niet geloven dat er in Europa een grootschalige invasie zou komen.
Maar dat gebeurde wel.
Yeva kan zich de eerste berichten die ze van twee vrienden in Kyiv kreeg nog precies herinneren. Ze vertelden dat de stad gebombardeerd werd. ‘Ik was zo geschokt dat ik niet meer geschokt was; zo gestrest dat ik de stress niet eens meer kon voelen.’
Zij en haar familie vertrokken kort daarna uit Oekraïne. Ze staken de grens met Polen over en reden naar Italië, waar haar oma woont. ‘Ik had het gevoel dat mijn leven voorbij was. We waren zo onverwachts weggegaan dat ik geen kans had om afscheid te nemen van mensen. Ik was niet van plan geweest mijn kamer achter te laten, of mijn vrienden.’
Begraafplaats
Twee maanden lang woonden Yeva, haar gezin en veertien andere familieleden die ook gevlucht waren bij haar oma, allemaal onder hetzelfde dak in een Italiaans dorpje. ‘Dat was best zwaar. Ik moest mijn lessen en tentamens online doen vanaf de begraafplaats. Dat was de enige plek waar ik internet had’, vertelt ze. Yeva verhuisde uiteindelijk met haar familie naar Georgië, waar ze de diploma-uitreiking van haar middelbare school via Zoom bijwoonde.
Ik stelde het op prijs dat mensen normaal tegen me deden
Ze kwam naar Groningen voor een bachelor. Net als Valeriia was ze al voor de oorlog van plan geweest om in het buitenland te studeren. Nu is Yeva tweedejaars internationaal en Europees recht. Maar het was niet makkelijk om zich aan te passen aan het leven hier, hoewel ze vriendelijk ontvangen werd.
‘Ik stelde het op prijs dat mensen normaal tegen me deden. Ze behandelden me nooit met medelijden of sympathie, en dat vond ik ook niet nodig.’ Maar toch, zegt ze: ‘Ik heb zoveel tijd verspild met verdrietig zijn om het feit dat ik nooit meer dat thuisgevoel en gemeenschapsgevoel terug ga krijgen dat me is afgenomen.’
Na verloop van tijd had Yeva daar vrede mee. Ze leerde hoe ze hier in Groningen af en toe een beetje van dat gevoel kon krijgen, via de appgroep van Oekraïense studenten of de demonstraties die hier in de stad gehouden werden. Een van de meest memorabele momenten van de afgelopen twee jaar was zelfs tijdens een van die demonstraties.
Toespraak
Dat was vorig jaar op 24 februari, tijdens een herdenking van 365 dagen oorlog en de doden die in dat jaar vielen. Yeva weet nog hoeveel Oekrainers bijeen waren gekomen, allemaal verdrietig, sommigen zelfs in tranen.
Een vrouw uit Sumy, de stad in het noordoosten van Oekraine waar Yeva geboren is, wilde een toespraak geven. ‘Maar ze kon geen woord uitbrengen, zo hard huilde ze. Dat greep me enorm aan, omdat ik haar zo goed begreep. Vooral toen ze vertelde dat haar familie daar nog steeds zat en hoe onveilig ze zich voelde.’
Het was een zware dag, maar het sterkte Yeva dat niet alleen de Oekraïense gemeenschap aanwezig was, maar ook haar internationale vrienden. ‘Dat waardeerde ik enorm, omdat het laat zien dat er een gemeenschap buiten ons land is die er ook wil zijn voor de Oekraïners.’
Op de hoogte
Toch zijn er ook mensen die niet eens weten dat de oorlog nog steeds woedt, zegt Yeva. Ze heeft er een paar ontmoet. ‘Er waren mensen die me vroegen wanneer ik terug ging, want de oorlog was toch immers voorbij.’ En hoewel ze zich dat niet persoonlijk aantrekt, is ze van mening dat het nu belangrijker is dan ooit om op de hoogte te blijven van wat er speelt in de wereld.
‘Mensen lijden nog steeds, dus raak niet gewend aan wat er gebeurt. Noch in Oekraïne, noch in Gaza. Scroll niet voorbij aan dat Instagrambericht met dat dode kind. Kijk ernaar. Het is schokkend en ik weet dat mensen daar moe van worden. Maar als jij al moe bent, bedenk je dan eens hoe moe wij zijn.’
Yeva wil op een dag terugkeren naar Kyiv om met alles wat ze hier heeft geleerd bij te dragen aan de wederopbouw van Oekraïne. Zo wil ze iets teruggeven aan haar gemeenschap. ‘Ik hoop dat veel mensen die zijn vertrokken zich realiseren dat er iets voor ze is in het nieuwe Oekraïne en teruggaan’, zegt ze. ‘Ik hoop dat we dat gemeenschapsgevoel dat we allemaal zo missen kunnen herstellen.’