‘Ik denk niet dat ik over een paar maanden weer de oude ben, en misschien zelfs niet over een paar jaar. Op dit moment heb ik het gevoel dat ik op 30 procent zit van vroeger.’ 

Drieënhalf jaar na het begin van de pandemie heeft de wereld covid-19 achter zich gelaten. Maar dat geldt niet voor de mensen die lijden aan long covid, de nog altijd niet goed verklaarde aandoening die gepaard gaat met symptomen zoals extreme vermoeidheid, hoofdpijn, hartkloppingen en concentratieproblemen.

Sanne Schilstra zag zich gedwongen om te stoppen met haar studie medicijnen. Ze kreeg covid in juni 2021 en werd overgevoelig voor licht en geluid, waardoor ze constant moe was. Ze moest dag en nacht overgeven en kwam meerdere keren in het ziekenhuis terecht. Zelfs lopen was uitputtend voor haar. Uiteindelijk besloot ze om weer bij haar ouders in Nijmegen in te trekken. 

Twee jaar later staat haar leven nog altijd in het teken van haar ziekte. ‘Ik moet nog twee of drie keer per dag dutjes doen en ik kan dingen niet lang volhouden.’ Toch gaat ze langzaam vooruit, vertelt ze trots. ‘Ik wilde iets doen om mijn hersenen weer aan het werk te zetten, dus ben ik begonnen met vrijwilligerswerk in het ziekenhuis. Vorige zomer kon ik maar dertig minuten per week werken en nu zit ik op twee of drie uur per week.’ 

Kinderboeken

Filosofiestudent Chris van Vliet moest ook stoppen met zijn studie. ‘Ik kon geen artikelen meer lezen, en met filosofische teksten moet je veel nadenken – soms misschien iets te veel’, lacht hij. ‘Ik moest klein beginnen, dus begon ik met het lezen van kinderboeken en bouwde het zo op.’ 

Ik ben vier keer van dokter gewisseld, omdat de behandelingen niets opleverden

Marit Slob lukte het om haar eerste jaar van geneeskunde te halen. ‘Je moet wel, om door te kunnen gaan. Dus ik had geen andere keuze dan proberen beter te worden.’ 

Het was nog een hele uitdaging om iemand te vinden die haar kon helpen, aangezien de ziekte nog zo nieuw is en niemand wist hoe hij zich zou ontwikkelen. ‘Ik ben vier keer van dokter gewisseld, omdat de behandelingen niets opleverden. Met de dokter waar ik nu bij loop heb ik meer succes.’ 

Ze had last van hartkloppingen en haar hart ging al tekeer als ze alleen maar de trap opliep. ‘Mijn hartslag is wel wat omlaag gegaan’, zegt ze. ‘Niet veel in een jaar tijd, maar het is toch iets. Nu kan ik langer dan vijftien minuten lopen zonder moe te worden.’ 

Ademhalingsoefeningen

Dankzij ademhalingsoefeningen werd de hyperventilatie waar Marit last van had minder, en oefeningen om haar spieren te ontspannen versnelden haar herstel. ‘Tot dan toe had ik niet door hoe ik ademde en hoeveel stress er in mijn lijf zat. Als ik nu moe wordt of gestrest raak en mijn hartslag gaat omhoog, weet ik hoe ik mijn ademhaling moet reguleren om kalm te worden’, legt ze uit. 

Chis besloot zich te wenden tot holistische geneeskunde. ‘Meditatie en ademhalingstechnieken hebben me geholpen om in wat trauma’s uit mijn kindertijd te duiken waarvan ik niet wist dat ik ze nog had’, zegt hij. ‘Ik realiseerde me dat ik die moest verwerken om van covid af te komen. Dankzij zogenaamde alternatieve geneeskunde, gericht op de link tussen lichaam en geest, kon ik bij de oorzaak van het probleem komen, in plaats van de westerse geneeskunde te volgen en bijvoorbeeld meer medicijnen te nemen.’  

Ik moest wat trauma’s verwerken om van covid af te komen

Voor hij ziek werd, vertelt hij, was hij overwerkt en gestrest en zorgde hij niet goed voor zichzelf. ‘Misschien vertelde mijn lijf me ook wel dat ik pauze moest nemen. Ik zit niet meer op mijn telefoon voor ik naar bed ga, of meteen nadat ik wakker word, en slaap ik een stuk beter. Ik eet ook gezonder en sport meer.’ 

Nu voelt hij zich zelf beter dan voor hij covid kreeg. ‘Het klinkt misschien gek, maar ik ben eigenlijk dankbaar dat ik ziek geworden ben. Doordat ik zo lang alleen was met mijn gedachten, kon ik uitvinden wie ik werkelijk ben, los van alle rollen waarmee ik me vroeger identificeerde’, zegt Chris. ‘Het was een intensief proces, maar ik ben heel dankbaar voor mijn emotionele en spirituele groei. Die neem ik de rest van mijn leven met me mee.’

Beweging

Wat Sanne hielp, was beweging. ‘Ik ben een jaar geleden thuis met yoga begonnen en ik ga ook regelmatig naar de fysiotherapeut. Ik probeer mijn spieren weer op te bouwen.’ Ook slikt ze medicatie om te zorgen dat ze niet meer overgeeft. 

Hoewel veel vrienden haar steunden, verloor ze er ook een paar door haar ziekte. ‘Sommige mensen kunnen je niet meer bieden wat je nodig hebt. En dat is oké, zo is het leven’, zegt ze. Ze mist haar vrienden uit Groningen wel, maar veel van hen wonen inmiddels ook niet meer in de stad. ‘En in Nijmegen kan ik de vriendschappen met mijn middelbareschoolvrienden weer aanhalen, dat is ook fijn.’ 

Voor Chris was het lastig om contact te houden met zijn vrienden. ‘Als ik naar een concert ging, was dat de eerste paar minuten prima. Dan kon ik mezelf zijn en gesprekken voeren met mensen, maar daarna werd ik moe en moest ik naar huis gaan. Ik kon mijn oude leven niet meer volhouden.’ 

Vrienden

Maar hij vond wel een nieuw netwerk: een Facebookgroep met andere long covid-patiënten. ‘Ik schreef me in voor een workshop waarbij we online samen kwamen en blije, bemoedigende liedjes zongen. Daardoor kon ik mijn lichaam ontspannen en dat hield me echt op de been.’  

Sommige mensen kunnen je niet meer bieden wat je nodig hebt

Marit woonde nog maar net in Groningen toen ze ziek werd. ‘Ik moest vrienden maken toen ik al long covid had’, vertelt ze. ‘Dan ging ik uit en moest ik snel weer naar huis, omdat ik supersnel moe werd.’ Maar haar vrienden waren begripvol. ‘Iedereen was heel aardig en ze boden altijd aan om me te helpen met dingen. Ze juichen nog steeds voor me als ik een heel klein beetje beter word.’ 

Ze vindt het jammer dat ze niet meer zo actief kan zijn als vroeger, maar door long covid heeft ze zich wel gerealiseerd hoe belangrijk het voor haar is om arts te worden. ‘En heeft heeft me ook empathischer gemaakt richting patiënten en wat zij doormaken. De meeste dokters die ik ben tegengekomen zijn niet erg attent.’

Dankbaar

Ook Chris ziet een positieve kant aan wat hem is overkomen. ‘Voor ik ziek werd, waardeerde ik niet wat ik had. Dus in die zin was ziek worden wel goed voor me. Maar ik ben ook dankbaar dat ik nu weer volledig hersteld ben’, zegt hij.  

Afgelopen september is hij met een jaar vertraging weer met zijn studie begonnen. ‘Ik heb al twee vakken gehaald en nu hoef ik alleen mijn scriptie nog te schrijven. Maar ik doe het nog rustig aan.’  

Sanne weet nog niet of ze geneeskunde weer oppakt. ‘De RUG zei dat ik altijd terug mag komen en verder kan gaan waar ik gestopt ben, maar ik wil niet te veel druk op mezelf leggen.’ 

Ze studeert al wel weer: ze is net begonnen met biomedische wetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. ‘Het is een heel flexibel studieprogramma. Ik mag een of twee dagen per week studeren, wat op dit moment te doen is voor mij. Vorig jaar dacht ik nog dat dit me niet zou lukken, dus ik ben erg blij.’ 

Engels