‘De docenten waren in shock’, zegt Marjolein Berger, ‘dean’ van een learning community van geneeskunde. ‘En terecht. Je mag geen Powerpoint meer geven, alles moet interactief. Hoe moet ik dan m’n kennis overdragen, vragen ze zich af. We hebben te weinig tijd gehad om dat goed voor te bereiden.’
Sinds september worden de eerstejaars van geneeskunde, ruimtelijke wetenschappen en pedagogische wetenschappen ingedeeld in leergemeenschappen. De opleidingen hadden maar een paar maanden de tijd om te bedenken wat dat precies zijn en er hun onderwijs op aan te passen. Maar, dat is nu juist het probleem: niemand weet precies wat zo’n learning community is.

Ei van Columbus

Het begrip werd twee jaar geleden geïntroduceerd door rector magnificus Elmer Sterken, samen met een pakket aan maatregelen waarmee hij de studierendementen aan de universiteit wilde verbeteren. Het idee had hij opgepikt tijdens een studiereis in Engeland.
‘Hij presenteerde het als het ei van Columbus’, vertelt Rob van Ouwerkerk van het onderwijsbureau van gedrags- en maatschappijwetenschappen en destijds lid van de universiteitsraad. ‘Een aantal opleidingen heeft last van massaliteit. Studenten voelen zich er minder erkend. Daarom was het idee om in kleinere groepen te werken, waardoor de stof beter beklijft. In Engeland zit het in de genen dat je in kleinere groepen met onderwijs bezig bent. Maar hier is onderwijs gewoon groot gegroeid. Het universiteitsbestuur was nog zoekende: wat wil je ermee? En in welke vorm precies?’

Een jaar lang bleef het stil, tot de universiteit met een zak geld drie faculteiten wist te strikken om te experimenteren en de betrokkenen twee weken lang naar Amerika stuurde om de kunst af te kijken bij Harvard, Purdue University en Olin College.

‘Dat was heel erg gaaf. We hebben er veel inspiratie opgedaan over hoe je onderwijs anders kunt vormgeven’, vertelt Jessica Vogelzang van ruimtelijke wetenschappen. ‘Op Harvard deden ze bijvoorbeeld een tentamen in groepjes. De groepsleden probeerden elkaar via een whiteboard te overtuigen van hun gelijk. “Gaan we dit als antwoord indienen?” Dat werkte als een tierelier.’

Miljoenen

Nuttig, maar de RUG is helaas geen Harvard. Hoe moest de universiteit het zelf aanpakken? ‘Het is heel open en vaag. Er is geen eenduidige definitie’, zegt Vogelzang. De faculteiten werden dus min of meer in het diepe gegooid en moesten zelf uitzoeken hoe ze leerden zwemmen. En het liefst zo snel mogelijk, want veel tijd was er niet.’
‘Rond oktober 2013 zijn we begonnen met nadenken over hoe we de learning communities moesten invullen. Het moest allemaal heel snel, want in januari moesten aankomende studenten vanwege de decentrale selectie al een community kiezen. Ik heb me steeds afgevraagd waarom het zo snel moest’, zegt Berger.
Het antwoord is bij veel betrokkenen niet bekend. Maar de RUG had in 2012 al met het ministerie van onderwijs afgesproken dat de leergemeenschappen er zouden komen. Ze zijn onderdeel van de prestatieafspraken met het ministerie. Het betekent dat als de universiteit ze in 2015 nog niet heeft, de RUG miljoenen kan mislopen. Daarom is er haast bij.
De drie faculteiten hebben inmiddels hun eigen invulling aan de communities gegeven. Bij ruimtelijke wetenschappen zijn ze gekoppeld aan een vak. Studenten worden ingedeeld in groepen van 30 tot 40 personen. Als opdracht moeten de studenten een buurt in de gemeente Groningen een semester lang onderzoeken op leefbaarheid en ontwikkeling.

De lijm rond de vakken

‘Dat vak was altijd al ingedeeld in drie werkgroepen. Dat zijn nu learning communities geworden. Maar ze doen er nu op sociaal vlak iets bij. Daarom willen we iets met de studieverenigingen doen, waarmee ze samen naar een lezing of evenement kunnen bijvoorbeeld’, vertelt Vogelzang.
Bij pedagogische wetenschappen zijn de academic learning communities vooral een manier om voor samenhang tussen de verschillende vakken te zorgen. ‘De vakken waren hier allemaal losse modules. De leergemeenschappen zijn de lijm rondom die vakken. Op die manier willen we de studenten actiever maken, ze zelf de regie geven over hun eigen studie. Ze hebben ook een fysieke omgeving gekregen waar ze met opdrachten aan de slag kunnen’, vertelt Ouwerkerk.

Twaalf in een lokaal

Geneeskunde pakt het veel rigoureuzer aan. Het hele onderwijssysteem ging er over de kop. De vierhonderd bachelorstudenten worden er sinds september opgedeeld in vier groepen: Global Health, Duurzame Zorg, Intramurale Zorg en Molecular Medicine. Daar blijven ze de hele bachelor in. Ze volgen hetzelfde basisonderwijs, maar de learning communities gooien er een eigen sausje overheen.

‘Als studenten in kleine groepen zitten, gaan ze meer delen en elkaar stimuleren. Ze krijgen een groepsgevoel’, legt Berger uit. ‘Thuis leer je over diabetes en hier ga je er in werkgroepen over praten en het aan elkaar uitleggen. Wat je vroeger huiswerk noemde, doe je nu hier. Je zit niet met honderden in een zaal, maar met twaalf in een lokaal’, vult Hans Hogerzeil, dean van Global Health, aan.

Motivatie was eruit

‘Er was langzamerhand steeds meer onvrede over het oude curriculum. Het was sleets geworden, de motivatie was eruit. Het kussen moest weer opgeschud worden’, verklaart Hogerzeil de switch. ‘Vroeger pompte je kennis in een student en testte je met tentamens. Maar we weten nu dat een student maar vijf procent vasthoudt van wat hij tijdens een hoorcollege hoort.’

Het onderwijs is op twee manier aangepast: in de communities worden vooral de vaardigheden van een student getest. Kunnen ze goed samenwerken, communiceren, organiseren, schrijven, et cetera. Daarnaast zijn hoorcolleges niet meer toegestaan. Flipping the classroom heet het: in plaats van urenlang naar een monoloog van een docent te luisteren, zoek je zelf thuis de stof online op. Op de universiteit maak je vervolgens in groepen opdrachten.

Studeren weer spannend maken

Maar die switch ging niet zonder slag of stoot. ‘Onderwijs is iets dat groeit. Daar heb je jaren over gedaan. Het nieuwe systeem riep veel weerstand op. Als iets opnieuw zou kunnen, zouden we meer ruimte willen nemen om de overgang soepel te laten verlopen’, zegt Berger. ‘De tijd die we kregen was veel te kort’, zegt ook Molecular Medicine dean Gerald de Haan.
‘Er is wel discussie geweest om het een jaar uit te stellen, maar dan zit je een jaar later met dezelfde shit. Op een gegeven moment moet je het gewoon doen. De mens is conservatief. Waarom zouden we veranderen? Dat hou je altijd. Je moet trekken aan een paard dat niet altijd mee wil.’
Maar nu de learning communities er zijn, zijn alle medewerkers enthousiast, zeggen de deans. De communities moeten studeren weer spannend maken. Achterover leunen kan niet meer. Studenten moeten actief aan de slag, met hun groep problemen oplossen en samenwerken. De deans zien het wel zitten. Maar het is nog de vraag hoe de studenten zullen reageren.

Meeliften

‘In groepen werken kan ook negatief uitpakken’, denkt Ouwerkerk. ‘Er zijn altijd mensen die meeliften met de rest. En wat als de studenten zich gaan spiegelen aan die groep. Wat als iedereen er met de pet naar gooit?’
‘Er wordt meer discipline van de student gevraagd. Ze moeten zich voorbereiden, hun huiswerk doen. We hebben geen idee hoe dat gaat uitpakken’, zegt De Haan. ‘Het is een interessant experiment. Op papier klinkt het goed, maar het moet blijken hoe het er in de praktijk uit gaat zien.’