‘Mag ik u wat vragen?’ 

Docent moderne Nederlandse letterkunde Janneke Weijermars was net bezig om haar hoorcollege klaar te zetten in de grote zaal. Ze keek op en zag een van haar studenten voor zich staan.

‘Ik hoop dat u het oké vindt dat we vooraan gaan zitten?’ vroeg de student verontschuldigend. ‘Anders zitten we achter allerlei schermen van mensen die daarop andere dingen aan het doen zijn.’ 

Weijermars verlegde haar blik en zag een groepje studenten op de voorste rij al hun spullen uitpakken. 

‘Toen schrok ik echt’, vertelt ze. ‘Zij zijn misschien in staat om zichzelf die discipline op te leggen om vooraan te gaan zitten. Maar er zijn natuurlijk ook een heleboel studenten die achterin blijven zitten en zich direct of indirect laten afleiden.’

Appen en video’s kijken

Laptops zijn niet meer weg te denken uit de collegezaal. Studenten maken nauwelijks nog aantekeningen met pen en papier; ze typen liever mee. Dat is netter en maakt het makkelijker om ze te delen. Handig misschien, maar die schermen nodigen dus ook uit om te appen, video’s te kijken, of een sportwedstrijd te volgen.

Student internationaal en Europees recht Nina Kubicova bijvoorbeeld kijkt graag naar de felblauwe Ryanair-website. ‘Ik ben altijd benieuwd wanneer ik goedkoop naar huis zou kunnen vliegen’, bekent ze. 

Soms ben ik ineens geïnteresseerd in hoe het eruit ziet in Turkmenistan

Voor Caspar Lemmens (19), die internationale betrekkingen studeert, is Google Maps zijn persoonlijke favoriet tijdens colleges. ‘Soms ben ik ineens gewoon geïnteresseerd in hoe het eruit ziet in Turkmenistan.’

Weijermars weet ook nog precies hoe er ineens een gejuich opsteeg vanuit de collegebanken.  ‘Ik dacht: wat gebeurt daar nou?’ De studenten bleken een melding gekregen te hebben dat Sven Kramer een gouden medaille op de vijf kilometer had gewonnen.

En dus besloot ze de situatie te veranderen, om een omgeving te creëren waarin studenten goed kunnen opletten. Tegenwoordig moeten ze in de meeste van haar colleges hun aantekeningen ouderwets op papier zetten.

Beperkte aandacht

Ook hoogleraar internationaal publiekrecht Marcel Brus stapte zo’n vijf jaar geleden over op laptopvrij college geven. Bij het betreden van de zaal liep hij voorheen tegen een zee van laptopschermen aan. 

Een deel typte slaafs mee met wat hij zei; anderen zaten te facebooken of te instagrammen, vertelt de hoogleraar. ‘Zeker als je vanaf achterin een volle collegezaal in kijkt, zie je dan één zwerm van bewegende beelden voor je. Dat leidt gewoon af.’

Je kunt je aandacht inderdaad maar op een beperkt aantal dingen richten, beaamt hoogleraar cognitieve neurowetenschappen Monicque Lorist. ‘Als je bijvoorbeeld als bestuurder in de auto zit met een passagier, dan kun je heel goed met diegene een gesprek aangaan. Maar op het moment dat je een druk kruispunt nadert, zie je dat je dat gesprek automatisch even stopzet en meer op de verkeersveiligheid gaat letten.’

Informatie verloren

Met een laptop in een collegezaal gaat het niet anders, weet ook hoogleraar cognitie- en neurowetenschappen Hedderik van Rijn. Alle appjes, e-mails, en schaakspelletjes trekken je aandacht weg bij de docent. ‘Ze zorgen er eigenlijk voor dat er continu brandweerauto’s door de hoofden van studenten rijden.’ 

Eigenlijk rijden er continu brandweerauto’s door de hoofden van studenten

Door die draaikolk aan meldingen en mogelijkheden gaat er informatie verloren. ‘Je kan wel luisteren en tegelijkertijd iets anders lezen, maar het wordt veel moeilijker om de betekenis van wat je hoort eruit te halen’, zegt Lorist. ‘Je aandacht is dan verschoven naar potentieel belangrijke en nieuwe informatie.’

Bovendien wijst onderzoek uit dat informatie beter blijft hangen wanneer je het met pen en papier opschrijft, vertelt ze. ‘Als je notities of een samenvatting met de hand schrijft, dan moet je wat je hoort heel actief interpreteren, dus ben je intensiever met de stof bezig. Met een laptop typ je vaak letterlijk over wat er gezegd wordt.’

Staredown

Desondanks willen sommigen hem absoluut niet kwijt, merkte hoogleraar media, cultuur en maatschappij Marianne Franklin. Zij vroeg studenten tijdens een werkcollege hun laptops op te bergen, zodat ze een filmpje van zeven minuten geconcentreerd zouden bekijken. 

Een paar van hen weigerden, waarop een staredown volgde. Franklin wachtte net zo lang totdat iedereen zijn laptop had weggestopt. Ze ‘won’ weliswaar, maar achteraf regende het haatreacties in de evaluaties. ‘Hoe durft ze?’ of ‘Wie is zij om dat überhaupt te vragen?’

‘Ik was stomverbaasd’, vertelt ze. ‘Ging dit over mij? Iemand zei zelfs dat ze me agressief vond overkomen toen ik zat te wachten tot de laptops in de tas zaten.’ 

Leukere discussies

Maar uiteindelijk wérkt het wel, dat laptopvrije onderwijs. Brus ziet dat zijn studenten niet meer afgeleid worden door een scherm dat via geluidjes en meldingen om aandacht schreeuwt. ‘Zonder laptops lesgeven gaat gewoon beter. Dan zien we elkaar. We zitten in ieder geval niet allemaal achter een scherm verscholen.’

Weijermars heeft betere en leukere discussies met haar studenten. En Lorist ziet dat de studenten meer informatie meekrijgen en actiever bezig zijn met de stof. ‘Op een laptop kan en gebeurt er natuurlijk veel meer dan op het kladblok dat voor je ligt.’

Als ik met mijn laptop aantekeningen maak, kan ik net zo goed niet gaan

Ook studenten reageren – uiteindelijk – vaak positief. ‘Als ik met mijn laptop aantekeningen maak, kan ik net zo goed niet gaan. Er blijft dan echt niks hangen’, weet student Nederlandse taal- en letterkunde Kim den Hartog inmiddels. 

De laptopvrije colleges van Weijermars maakten voor haar een wereld van verschil. Ze kon zich veel beter concentreren en het voorbereiden voor tentamens ging sneller en makkelijker. ‘Ik heb daarna bij andere colleges ook m’n laptop thuis gelaten.’

Ook student liberal arts and sciences Adam Bahelka merkte dit. Hij ruilt zijn toetsenbord graag in voor een pen. ‘Alleen al omdat ik op die manier beter wakker blijf tijdens het college.’

Programmeren

Toch is het niet haalbaar om de laptop overal uit te bannen. Dat een goede zaal essentieel is, merkte Brus toen hij colleges moest geven in Pathé. ‘Dat was vreselijk’, klaagt hij. ‘Door die lage luie stoelen konden studenten ongezien op hun laptop zitten.’ 

De lesstof moet zich er natuurlijk ook voor lenen. Een college programmeren zonder laptops om op te oefenen is immers praktisch onmogelijk. ‘Daar vragen we studenten ook echt hun laptop mee te nemen.’ 

En sommige studenten zijn niet van plan zich de les te laten lezen door hun docent. ‘Studenten zouden dit gewoon voor zichzelf moeten beslissen. Het is tenslotte hun eigen verantwoordelijkheid’, zegt psychologiestudent Nao Rumohr.

Verantwoordelijkheid

Maar masterstudent Neerlandistiek Niels de Jonge denkt hier net wat anders over. ‘Als studenten onderling gaan appen op de computer kunnen ze die verantwoordelijkheid blijkbaar niet aan.’ 

Een laptopvrij beleid klinkt hem goed in de oren. ‘Van mij mag die maatregel gewoon van bovenaf opgelegd worden voor de hele universiteit’, stelt hij. 

Maar hoezeer Weijermars ook voorstander is van laptopvrij lesgeven, ze wijst ook op de autonomie van elke universitair docent. ‘Ik zou het niemand opleggen, maar het wel heel erg aanbevelen. Er zijn nog elk jaar studenten die me ervoor bedanken.’

Engels