Kees Bastmeijer nieuwe baas Arctisch Centrum
‘Er hoeft geen hek om Antarctica’
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.Antarctica.
Een blauw-witte ijsberg rijst als een reusachtige hand omhoog uit de poolzee. Ervoor klit een nietig groepje adéliepinguïns samen. In de verte kleurt de hemel geel door de ondergaande zon.
Spitsbergen.
Een rendierkalf kijkt recht in de lens. De ogen zijn zwart en vochtig en steken scherp af tegen de lichte vacht. De moeder duwt tegen de hals. Niet kijken, lijkt ze te zeggen.
Groenland.
Noorderlicht danst in een heldergroene spiraal door de donkerblauwe nachthemel. Grijsgrauwe sneeuwtoppen steken scherp af tegen de lucht.
De poolfoto’s van Kees Bastmeijer zijn verpletterend. Die fotografie is hobby, maar wel een die hij zeer serieus neemt. Bastmeijer zoekt schoonheid en enkel schoonheid in de zorgvuldig geselecteerde beelden die hij meeneemt van een reis. Dus die ijsbeer die hij tegen het lijf liep op Spitsbergen? Die is nergens te zien. ‘Niet mooi genoeg.’
Hij is trots op zijn foto’s. En toch aarzelt de nieuwe directeur van het Groningse Arctisch Centrum ze te delen – bang voor wat ze kunnen oproepen bij het grote publiek. ‘Misschien brengt het mensen ertoe om óók naar de poolgebieden te willen’, zegt hij. ‘Omdat ze dit – heel begrijpelijk – ook willen zien.’
Kwetsbaar
En dat is een probleem.
Er zijn marathons, er was zelfs een concert van Metallica
Bastmeijer weet immers maar al te goed hoe kwetsbaar de poolgebieden zijn, waar de gevolgen van de klimaatopwarming vijf keer zo voelbaar zijn als in bijvoorbeeld Nederland. En iedere keer dat iemand in het vliegtuig of op een cruiseschip stapt om ‘het’ ook mee te maken, draagt diegene bij aan de verhoging van de druk op deze gebieden. Door de uitstoot van CO2. Doordat kuikens in een sneeuwgat kunnen vallen dat is gemaakt door de laars van een mens en daar niet meer uitkomen. Doordat zaden van planten worden meegenomen die niet in het ecosysteem thuishoren. Doordat toeristen dieren verstoren voor selfies. En door roetdeeltjes van de dieselmotoren die neerslaan op het ijs.
Al die ‘schades’ op zichzelf vallen mee, weet Bastmeijer. Een cruise meer of minder zal Antarctica niet schaden. Eén gestorven kuiken drijft de soort niet naar de ondergang en dat ene platgetreden paadje ziet er misschien niet zo ongerept uit als je zou willen, maar dat is het dan ook.
Toeristen
De ellende is alleen: opgeteld vallen ze niet mee. Intussen zijn er door dertig landen ruim 110 onderzoeksstations op het zevende continent neergezet. Nu de ijsmassa’s smelten, stijgt het aantal cruiseschepen en toeristen. In 1990 ging het nog om zo’n 4700 toeristen. Dat was in 2009 gestegen tot 37.000. ‘In 2019 ging het om ongeveer 75.000 mensen’, zegt Bastmeijer. ‘En we verwachten een groei tot boven de 100.000 voor het komende seizoen.’
Nog iets: twintig jaar geleden bleven die mensen op een boot en gingen zo nu en dan een paar uurtjes aan land. Nu? ‘Tegenwoordig vinden er marathons plaats, heli-skiën en stand-up paddling. Er was een concert van Metallica!’
En dat komt dan bovenop plastic dat door oceaanstromen naar de polen wordt gevoerd en de persistente organische verontreinigende stoffen (POPs), zoals dioxinen of DDT, die via lucht en water op de polen belanden en zich ophopen in dieren en mensen.
Legaal
Voor de cumulatieve schade van al die activiteiten is veel te weinig aandacht, zegt Bastmeijer. De activiteiten zijn veelal legaal en vallen doorgaans netjes binnen de gemaakte afspraken. En toch zijn de gevolgen opgeteld heel zorgelijk. ‘Het leidt tot death by a thousand cuts’, zegt Bastmeijer. Een probleem dat zich niet alleen voordoet op Antarctica of Spitsbergen, maar in alle kwetsbare natuurgebieden. Hij ziet het ook in de Waddenzee, en in de Brabantse eikenbossen die er door de combinatie van droogte en stikstof beroerd aan toe zijn.
De mens mag daar zijn, maar wel liefst met zero impact
Dus ja, toeristen kunnen de polen beter met rust laten. ‘Maar tegelijk vind ik niet dat ik meer recht heb om ze te bezoeken dan anderen’, zegt hij. ‘Ik vind ook niet dat er een hek om Antarctica heen moet. De mens mag daar zijn. Maar dat moet dan wel op een manier gebeuren dat je liefst zero impact hebt.’
Daarvoor zijn alleen regels nodig. En om die regels te bedenken of – als ze er al zijn, te zorgen dat ze uitgevoerd worden – zijn juristen nodig die de weg kunnen vinden in wat mag en niet mag, in de onderhandelingen tussen al die landen die iets te zeggen hebben in de poolgebieden.
Laat Bastmeijer, als nieuwe directeur van het Arctisch Centrum, nu net zo’n jurist zijn.
Natuurbeschermingsrecht
Het is voor het eerst dat een rechtsgeleerde plaatsneemt tussen de archeologen, biologen, sociologen en milieuwetenschappers van het Arctisch Centrum. Ook voor Bastmeijer zelf is het een spannende stap. Op zijn vorige standplaats, aan de universiteit van Tilburg, zat hij immers veilig tussen de collega-juristen. En daarvoor werkte hij bij het Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.
Maar Bastmeijer brengt iets mee dat tot nu toe ontbrak bij het Arctisch Centrum: kennis van het internationale en nationale milieurecht, met een accent op natuurbeschermingsrecht. Hij is degene die al sinds 1990 voor Nederland aanschuift bij de groep van landen die ofwel een territoriale claim, ofwel een serieus onderzoeksbelang hebben bij Antarctica.
Hij wil die juridische kennis verbinden met al die andere disciplines binnen het Arctisch Centrum. ‘Niet geforceerd natuurlijk, maar waar het kan en gewenst is.’ Zijn netwerk en expertise kan bovendien een Antarctische component toevoegen aan het centrum, dat de laatste jaren sterk focuste op de noordpoolgebieden. Maar hij kan ook helpen het verhaal naar de beleidsmakers te brengen.
Wetenschapper
Dat is nodig. Want zij moeten de kennis van het Arctisch Centrum inzetten om die ijzige wildernis, waar hij al decennia geleden verliefd op is geworden, te beschermen. ‘Ik weet nog heel goed dat ik Antarctica voor het eerst zag. Ik werd wakker, keek uit de patrijspoort en daar zag ik die enorme ijsberg met Adélie-pinguïns. Dat was echt heel bijzonder.’
Maar – en dat beseft hij ook – die liefde mag zijn rol als wetenschapper niet overschaduwen, vindt hij. ‘Je moet handelen vanuit kennis’, zegt hij. ‘Jouw kracht als wetenschapper is om de kennis te leveren en op basis daarvan adviezen te geven. Emotie kan je daarvan wegtrekken.’
Hoeveel gaat er verloren? Als je je daar echt in verdiept, word je somber
Dat moeten ook anderen zien. Altijd. ‘Ze moeten beseffen dat wat jij doet verifieerbaar is en je niet alleen argumenten gebruikt die jou goed uitkomen.’
Het goede nieuws: de internationale regelgeving en Europese verdragen sluiten prima aan bij wat past bij zijn waarden. Het behoud van wilde dier- en plantensoorten bijvoorbeeld, of het ecologisch intact houden van kwetsbare gebieden. Bestaande nationale en internationale regels voorzien er allang in.
Het slechte nieuws: overheden zijn er goed in om juridische loopholes te zoeken voor problemen waarvan ze weten dat ze er iets aan moeten doen. ‘Dat is ook gebeurd in het stikstofdossier, waardoor het nu 28 miljard kost om het op te lossen.’
Somber
Datzelfde gedrag zorgt ook dat oplossingen voor de poolgebieden – en zeker oplossingen voor de cumulatieve schade – slecht van de grond komen. Dat kan hem soms erg frustreren. ‘Hoeveel gaat er verloren? Hoeveel kunnen we op een zeker moment herstellen? Het is moeilijk om daar zicht op te krijgen, maar als je je daar echt in verdiept, dan word je somber.’
Internationaal, zegt hij, moet je een lange adem hebben. ‘Niet verwachten dat je iets in één vergadering kunt beslechten en heel veel investeren in kennis en de onderlinge verhoudingen.’
En dan kun je succes boeken. Zoals het besluit – dit voorjaar op voorstel van Nederland – dat er geen hotels gebouwd mogen worden op Antarctica. De discussie loopt al sinds de jaren negentig en eindelijk is het pleit beslecht. ‘Groot nieuws’, zegt Bastmeijer. ‘En we zijn op tijd, want ondanks diverse plannen is er nog geen hotel gebouwd.’
