De omgekeerde cultuurschok na een uitwisseling
Jij bent veranderd, Groningen niet
Alice Micheli genoot volop van de zes maanden dat ze in Tokio studeerde. In de bruisende stad met veertig miljoen inwoners verveelde de Italiaanse student liberal arts and sciences zich geen moment. ‘Er was altijd wel iets te doen, iets nieuws om te bekijken.’
Maar eenmaal terug in Groningen ‘wilde ik constant alleen zijn’, zegt ze. ‘Het voelde heel raar om terug te keren naar een bekende omgeving waar ik me toch niet thuis voelde. Ik was gewend geraakt aan nieuwe manieren van socialiseren, een andere manier van plannen en mensen benaderen. Ik had even wat tijd nodig om dat allemaal te verwerken en me opnieuw aan te passen.’
De ervaring van Alice heet ook wel een omgekeerde cultuurschok: als je langere tijd in het buitenland hebt gewoond, moet je je opnieuw aanpassen aan je eigen cultuur – reïntegreren, in feite.
Het is een veel voorkomend fenomeen dat ervoor zorgt dat je je gespannen en gestrest voelt, blijkt uit recent onderzoek van de Ticaret Universiteit in Istanbul onder studenten bedrijfskunde die op uitwisseling waren geweest. Studenten hebben vaak pas door hoezeer hun persoonlijkheid en overtuigingen veranderd zijn als ze weer thuis zijn. Ze komen er, net als Alice, achter dat de plek die ze achterlieten ineens niet meer zo vertrouwd voelt. Dit kan zelfs leiden tot communicatieproblemen met vrienden en familie die moeten leren omgaan met de ‘nieuwe’ jij.
Vier stadia
De cultuurschok begon voor Alice al in Tokio. ‘Ik realiseerde me dat mijn uitwisseling bijna afgelopen was. Ik vond het heel moeilijk om mijn Japanse vrienden achter te laten’, zegt ze. Maar uiteindelijk omarmde ze het feit dat haar tijd in het buitenland ten einde kwam. ‘Op de een of andere manier was ik juist blij dat ik niet langer zou blijven, want anders zou ik een hele andere ervaring gehad hebben. Met dat in m’n achterhoofd vond ik het heel fijn dat ik zoiets heb mogen meemaken.’
Nu zit ik weer in mijn oude routine, maar dat is best wel saai
Onderzoekers aan de Universiteit van Hokkaido in Japan noemen dit het onthechtingsstadium, het eerste van vier stadia die ze observeerden bij mensen die last hebben van een omgekeerde cultuurschok. Mensen bereiden zich zo emotioneel voor op hun terugkomst.
Het tweede stadium, euforie, volgt wanneer je net weer thuis bent en je sociale leven weer oppakt. ‘De eerste twee weken heb ik al mijn vrienden en familie weer opgezocht, wat heel leuk was’, zegt psychologiestudent Ruben, die vorig semester in Caïro doorbracht. ‘Maar de nieuwigheid van iedereen weer zien was er al snel af. Nu zit ik weer in mijn oude routine, maar dat is best wel saai en niet echt stimulerend’, zegt hij.
Verschillen
Dit is het derde stadium, de schok van de terugkeer. Het zorgt voor frustratie over de verschillen tussen je thuisland en het land dat je net achter je hebt gelaten.
Ruben is de verschillen tussen zijn leven in Egypte en dat in Groningen nog aan het verwerken. ‘In Egypte heeft iedereen meer een houding van “we zien wel hoe het loopt”’, zegt hij. ‘Dit zag je ook terug in het dagelijks leven en kleine ontmoetingen. Als je een vreemde op straat tegenkwam, kon het zomaar gebeuren dat je twintig minuten later met diegene in een café zat. Dat heb ik in Nederland nog nooit meegemaakt, en dat mis ik wel.’
Door dit nieuwe perspectief is hij nu ook kritischer op zijn eigen land. ‘Egypte is heel arm’, zegt hij. ‘Terug in Nederland vond ik het maar raar dat mensen geld uitgeven aan nutteloze dingen en dure spullen. Ik was een beetje vergeten hoe individualistisch de Nederlandse maatschappij is.’
Ervaringen delen
De Duitse psychologiestudent Niko von Schenck, net terug van een semester in het Indonesische Yogyakarta, vond het tot zijn eigen verbazing nog best wel makkelijk om zich weer aan te passen aan de Groningse cultuur. Maar het bleek moeilijk zijn ervaringen te delen met anderen. ‘Het lukte me nooit echt goed om mijn ervaringen te delen met vrienden en familie, of met wie dan ook’, zegt hij. ‘Het is moeilijk te beschrijven hoe het voelt om zo lang weg te zijn.’
Ik had een intense tijd beleefd, voor mijn vrienden was het een gewoon half jaar
Omdat hun ervaringen zo anders waren, vond Niko lastig aansluiting bij zijn vrienden. ‘Ik had een hele intense tijd beleefd, maar voor hen was het een gewoon half jaar. Er zat zoveel verschil tussen hoe die periode verlopen was voor hen en voor mij.’
Uiteindelijk kom je bij de laatste fase aan, waar je een nieuw normaal begint te ervaren. Je gaat bijvoorbeeld de dingen die je eerst vanzelfsprekend vond op prijs stellen. En je leert ook waarderen hoe je ervaring in het buitenland je veranderd heeft.
Lastig
Hannah Matthiesen, die een semester in Hong Kong doorbracht, zit nu in dat laatste stadium, maar haar omgekeerde cultuurschok kabbelt nog even voort. ‘Wat ik heel schokkend vond, was hoe we hier over autoritaire systemen spreken: met een Westerse en wetenschappelijke afstandelijkheid.’
In Hong Kong, dat onder China de laatste paar jaar steeds autoritairder is geworden, ervoer de Duitse UCG-student een dergelijk systeem zelf. ‘Ik vond het heel lastig. Ik vraag me echt af hoe relevant ons discours hierover nu eigenlijk is en welke impact mijn onderwijs kan hebben, aangezien de wetenschappelijke theorie die ik over dit soort onderwerpen geleerd heb voor anderen een bittere realiteit zijn.’
Mijn wetenschappelijke theorie is voor anderen een bittere realiteit
Het duurde even voor ze weer gewend was aan het ‘kleine’ Groningen, maar in die periode ontdekte ze ook veel positiefs aan haar bekende omgeving. Zeker op 8 maart, toen ze bij het protest voor sociale veiligheid en academische vrijheid aanwezig was voor het Academiegebouw.
‘Ik vond het heel bevrijdend en ook bevredigend dat we bijeen konden komen in de openbare ruimte en vrij onze mening mochten geven’, zegt ze. ‘In Hongkong hebben mensen wel een duidelijke mening over zaken die spelen in de politiek en de maatschappij, maar censureren ze zichzelf vaak, vooral in het openbare debat. En daar deed ik onbewust aan mee, wat erg frustrerend en beperkend was.’
Steun
Het kost tijd om weer te wennen, maar daar zou de universiteit wel wat meer bij mogen helpen, vindt Hannah. ‘Ik zou het fijn hebben gevonden om wat steun van de universiteit te krijgen.’ En als het aan Michaela Carrière ligt, afdelingshoofd bij het Talencentrum van de RUG en senior trainer interculturele competentie, komt die er ook. Zij pleit voor een ‘korte module voor uitwisselingsstudenten over hun terugkeer, zowel voor wie weggaat als wie hierheen komt.’
Het is Carrière ook opgevallen dat studenten als een ander mens terugkeren van hun buitenlandse verblijf – vaak zijn ze op subtiele manieren veranderd. Het zou goed zijn, denkt ze, om hen erop te wijzen dat hun omgeving daardoor minder vertrouwd kan aanvoelen. ‘Vroeger bood het Talencentrum een online module aan, maar die is helaas niet meer beschikbaar.’
Uiteindelijk is de omgekeerde cultuurschok een tijdelijk fenomeen. ‘Je moet er even doorheen, maar uiteindelijk voel je je weer thuis’, legt Alice uit. ‘Er zullen dingen zijn die je fijn vindt en die je niet fijn vindt, dingen die je mist uit het andere land en dingen die je daar juist gemist hebt.’
Maar de ervaring blijft je altijd bij, denkt Ruben. ‘Ik weet niet specifiek op welke manier, maar in het buitenland wonen heeft er absoluut voor gezorgd dat ik meer van de wereld wil zien.’
Hoe ga je om met de omgekeerde cultuurschok? Tips van studenten
- ‘Naar het buitenland gaan is als shoppen – zorg dat je lol hebt en neem nieuwe dingen mee naar huis! Als je terugkomt, moet je misschien je kledingkast herinrichten, maar uiteindelijk vind je wel een plekje voor al je nieuwe ervaringen.’ – Alice
- ‘Leef in het nu als je in het buitenland bent en maak je geen zorgen over je leven als je terug bent.’ – Ruben
- ‘Weet dat je misschien een omgekeerde cultuurschok gaat ervaren, maar laat dat je er niet van weerhouden om in het buitenland te studeren. Trek er een paar weken voor uit om je weer aan te passen, en onthoud dat het allemaal onderdeel is van de ervaring!’ – Niko
- ‘Haast je niet om je oude leven weer op te pakken. Neem de tijd om je ervaringen te verwerken en vergelijk jezelf niet met anderen. Je bent niemand een uitgebreide beschouwing op je tijd in het buitenland schuldig, dus schroom niet om te zeggen “Ik weet het niet”, als mensen er naar vragen.’ – Hannah