Interview Jacquelien Scherpen
‘Zwart-witkeuzes zijn er vaak niet’
Door Giulia Fabrizi
By Giulia Fabrizi
Wat heeft je aangespoord om de overstap te maken van directeur van het Groningen Engineering Center naar rector van de universiteit?
‘In mijn eigen onderzoek was ik hoofdzakelijk bezig met het verder ontwikkelen van ons technisch profiel. Zowel in Groningen als landelijk en internationaal ben ik zelf altijd groot voorstander geweest van het zoeken van samenwerkingen met andere faculteiten. Dat is nog steeds mijn visie als het gaat over de grote transitiethema’s: die moet je over de volle breedte bekijken en proberen op te lossen, zodat je zaken ontwikkelt die echt kunnen landen.’
‘Wat dan ook nog meespeelt is een bepaalde loyaliteit richting de universiteit. De instelling gaat me aan het hart en ik wil graag meedoen aan het kwalitatief sterk houden van haar reputatie.’
Tegelijkertijd ben je een hooggeplaatste vrouw in de bètawetenschappen, specifiek in de techniek, en daar zijn er nog steeds niet heel veel van. Denk je er dan over na of je, als vrouw, misschien niet de techniek moet blijven aansturen?
‘Ja, dat heb ik wel heel lang gehad, hoor. Nu had ik het gevoel dat ik al iets had bereikt. Ik heb in mijn onderzoek bepaalde stappen gezet en ja, dat voelt alsof je dan een bepaalde volwassenheid hebt behaald in wat je doet. Toen kwam deze kans voorbij en vond ik het een logische stap om ook iets voor de universiteit in zijn geheel te gaan doen.’
Wat zijn je ambities als rector?
‘Voor mij is het heel belangrijk om een goede balans te vinden tussen goed disciplinair onderzoek en multidisciplinair, interdisciplinair en transdisciplinair onderzoek. Dat laatste betekent samenwerken met de omgeving. Ik vind dat wij als universiteit, omdat wij die volle breedte hebben, heel goed zijn voorgesorteerd om aan de maatschappelijke transities te werken.’
De beste manier om te weten of je reputatie goed is, is de erkenning van je peers
‘Ik wil dus eigenlijk én, én: zorgen dat onze reputatie op het gebied van disciplinair onderzoek heel goed is, want dat is waar je het meest op bouwt, en tegelijkertijd de samenwerking en integratie tussen disciplines en met de maatschappij aangaan. Daar kun je ook naam op maken.’
Je hebt het veel over reputatie, maar hoe meten we dat eigenlijk? Daar zijn de academische meningen nog wel eens over verdeeld.
‘Ja, dat is een lastige. Rankings zeggen natuurlijk niet alles. De beste manier om te weten of je reputatie goed is, is de erkenning van je peers. Wanneer mensen en teams in hun vakgebied hoog aangeschreven staan, en wanneer we als universiteit in bepaalde vakgebieden hoog aangeschreven staan.’
Je krijgt op een aantal gebieden best een lastige erfenis mee. Zo verkeert de universiteit in een financieel precaire positie. Hoe kun je financiële restricties en het vergroten van de reputatie met elkaar combineren?
‘Ik denk dat we daar continu afwegingen in moeten maken. Die moeten zoveel mogelijk gemaakt worden op een manier dat mensen mijns inziens de rust en de ruimte voelen om toch creatief bezig te blijven. Soms zul je keuzes moeten maken die hard zijn voor mensen of groepen. Maar we proberen ze echt zo te maken dat ze zo min mogelijk het primaire proces van onderzoek en onderwijs raken. Die processen zijn het allerbelangrijkste, voor de universiteit zelf en ook voor onze reputatie.’
Zijn er dingen waar je als rector bang voor bent als het gaat om de financiële situatie?
‘We hebben naar ons idee wel grip op de huidige situatie. Alleen waar ik bang voor ben is wel wat er politiek gaat gebeuren, en de gevolgen daarvan voor de reputatie van Nederland als geheel, internationaal gezien. Dat vind ik zorgelijk, want men vraagt zich in het buitenland nu al af wat er allemaal gebeurt in Nederland.’
Asielzoekers en internationals op een hoop gooien, dat is niet goed voor een land
Dat klinkt als een angst die voornamelijk gaat over de nog onbekende gevolgen van de internationaliseringswet die eraan komt.
‘Ja, en natuurlijk ook over de politieke formatie die gaande is. Er waren partijen die het tijdens de verkiezingen over een maximaal aantal migranten hadden en die in hun programma asielzoekers en internationale studenten op een hoop gooien. Daarvan denk ik wel: dat is niet goed voor een land. Ik hoop niet dat dit talenten afschrikt om naar ons toe te komen. Zij zijn belangrijk voor de ontwikkelingen in het onderwijs en onderzoek.’
Denk je dat het de universiteit voldoende lukt om de bijdrage van de internationale universiteit naar buiten te brengen?
‘We proberen het natuurlijk wel. En laat ik vooropstellen dat het belangrijk is dat we een balans hebben tussen Nederlandse en internationale studenten. We functioneren immers in de Nederlandse maatschappij. Het is niet de bedoeling dat we voornamelijk internationals hebben. Maar zij leveren een positieve bijdrage aan Nederland en de regio.’
‘Je hebt de regionale partners, je hebt de nationale en de internationale. Dat hangt samen. Als jij internationaal een goede reputatie hebt, trekt dat talent aan. En dat heeft weer effect op wat je in de regio kunt doen. Het gaat dan ook over de stay rate, hoeveel mensen blijven. Dat geldt natuurlijk ook voor de Nederlanders, want studenten hebben de neiging te denken dat alles in het Westen gebeurt. Het gaat erom dat we als regio laten zien dat we activiteiten ontplooien waar mensen voor willen blijven. Dat we een ecosysteem neerzetten met bedrijfsleven en maatschappelijke partners die het interessant maken voor talent om te blijven.’
De academische gemeenschap vraagt de universiteit steeds sterker om een standpunt in te nemen. Of het nu gaat over de oorlog in Oekraïne, het conflict tussen Palestina en Israël, over sociale veiligheid of over klimaatverandering en de samenwerking met de fossiele industrie. Ze zeggen eigenlijk: universiteit, doe niet alsof je ongekleurd bent, want dat ben je niet. Hoe zie je dat als rector?
‘Als universiteit hebben wij kennis in huis, dus wat wij kunnen doen is juist met die kennis die zaken duiden. Dat is wat we proberen te doen, maar de wereld is niet zwart-wit. Die is gewoon best wel complex en dat zie je terug. Maar mensen verwachten eigenlijk wel dat je een zwart-witkeuze maakt. En ja, die is er vaak niet en dat proberen wij met de kennis die we hebben te duiden.’
Kun je als universiteit politiek neutraal blijven? Dat is wel het beeld dat mensen nu bij de universiteit hebben, dat ze dat wil blijven.
‘Neutraliteit vind ik niet het juiste woord. Dat je niet specifiek de ene of de andere kant kiest, betekent niet direct dat je neutraal bent.’
Je staat als universiteit wel op voor de mensenrechten
En waar zit het verschil in?
‘Nou, je staat als universiteit bijvoorbeeld wel op voor de mensenrechten. Het geweld dat onschuldige mensen wordt aangedaan in conflictzones is verschrikkelijk. Daar staan we met zijn allen wel voor.’
Als we naar de Nederlandse politiek kijken, zien we een duidelijke vraag naar meer bestuurlijke transparantie. Vind je dat dit ook beter kan op de universiteit?
‘Ik denk dat het heel belangrijk is dat we transparant zijn, dat mensen met ons mee kunnen denken en dat goede ideeën de ruimte krijgen. En het is ook belangrijk dat die ruimte gevoeld wordt door iedereen, dus daar zal ik zeker aandacht voor blijven houden. Maar ik heb niet per se het gevoel dat het er nu niet goed voor zou staan.’
Wat is je grootste wens voor de komende vier jaar als rector?
‘Op dit moment is mijn grootste wens dat we een goed gebalanceerde universiteit hebben. Dat de negatieve connotatie die aan internationalisering hangt weggaat en dat we op termijn met zijn allen, inclusief onze internationals, een sterke universiteit neer blijven zetten.’