Ik steel, jij steelt, wij stelen
De grote fiets-swap
Het is koud buiten, veel te koud om uit te kijken naar een dief.
Ik trek mijn jas dichter om mezelf heen terwijl studenten me dronken voorbij strompelen, op weg van de ene kroeg naar de andere. Ik wandel verder, in de hoop dat er iemand opduikt of dat iemand die ik aanklamp iets weet. Maar nee.
Het helpt niet echt dat ik geen Nederlands spreek. Na drie uur proberen – het is inmiddels 2 uur ’s nachts – ben ik moe, onderkoeld en heb ik nog altijd geen resultaat geboekt. Ik ben er klaar mee. ‘Fuck dit’, mompel ik en ik loop richting mijn fiets. Als ik rechtsaf sla richting het Forum, komt er een vermoeid uitziende man op me af.
‘Hallo, ik ben dakloos, heb je wat kleingeld voor me?’
‘Ja hoor, tuurlijk’, antwoord ik.
Terwijl ik in mijn broekzak graaf, vraag ik hem: ‘Weet jij misschien waar ik een fiets kan krijgen?’
De man komt opeens tot leven. ‘Oh, wil je een fiets? Ik regel een fiets voor je’, zegt hij. ‘Kom maar mee.’
Tweeduizend fietsen
Nederland telt meer fietsen dan mensen. Je ziet ze opeengepropt in overvolle rekken, in rommelige rijen midden op het trottoir en zelfs in de Groningse diepen na een wilde zaterdagnacht. Leuk, die lokale cultuur, totdat het onvermijdelijke gebeurt en jouw eigen fiets opeens weg is.
Gedraag je alsof het je eigen fiets is en dan belt niemand de politie
‘Dit is echt een fietsstad, wat mooi is, maar er zit ook een donkere kant aan doordat er zoveel fietsen gestolen worden’, zegt communicatiestudent Milou Kemkers, die dit jaar in een maand tijd twee keer haar fiets kwijtraakte.
Er wordt in Groningen jaarlijks zo’n tweeduizend keer aangifte gedaan van fietsendiefstal, maar het werkelijke aantal ligt waarschijnlijk hoger, omdat veel mensen denken dat het zinloos is om naar de politie te stappen. Als het je overkomt, vloek je even stevig en ga je op jacht naar een andere fiets: je koopt er eentje, huurt er eentje of je stapt naar een ‘fietsenhandelaar’.
Van iedereen
‘Je moet het gewoon doen. Gedraag je alsof het je eigen fiets is en dan belt niemand de politie’, zegt Martin, de dakloze man. Hij verdient zijn geld door fietsen te jatten en door te verkopen aan studenten. ‘Dat doen mensen hier zo vaak, die fietsen zijn eigenlijk van iedereen. Eén fiets in Groningen heeft drie eigenaars.’
We zitten te praten op een muurtje in de schaduw van het Forum, met op de achtergrond de muziek die uit de kroegen schalt. ‘Ik verkoop zo vaak aan studenten’, zegt hij, terwijl hij een slok neemt uit een flesje Heineken dat hij ongeopend op straat vond.
‘De meesten kennen me wel omdat ik altijd met een fiets aan de hand rondloop.’ Soms filmen studenten hem en posten ze de video met het commentaar: ‘Als je een fiets wilt, moet je bij hem zijn.’ Een van die filmpjes is wel tienduizend keer bekeken, beweert hij. En dat helpt met zijn handel, ‘want dan vertrouwen ze je’.
30 euro
De prijzen variëren al naar gelang de kwaliteit van de fietsen, maar ze zijn aanmerkelijk goedkoper dan wat je in de winkel koopt. Soms wordt er over de prijs onderhandeld, maar meestal krijgt Martin zo’n 30 euro per fiets – al heeft hij ooit wel eens 400 euro gevangen.
Deze maand nog kwamen vier studenten naar hem toe die vroegen of hij fietsen voor hen kon regelen. ‘Als jullie me 50 euro de man geven, heb ik ze voor je over twintig minuten’, antwoordde hij. Er volgde een snelle trip naar het station met zijn slijptol en even later stonden de fietsen klaar.
Wat doet die andere gast nu ik zijn fiets gekocht heb voor 5 euro?
Martin is bepaald niet de enige in de stad die fietsen steelt op bestelling. ‘Als je weet wat je doet, is het niet ingewikkeld’, beaamt Frank, die negen jaar lang dakloos was en in de tijd ook fietsendief was. ‘Ik jatte ze op klaarlichte dag in de Herestraat, bij de Hema: mensen gaan naar binnen, ik loop naar de fiets, breek het slot open en binnen dertig seconden ben ik weg.’
Volgens Martin is het beste moment om fietsen te verkopen om 6 uur ‘s ochtends op de Grote Markt. Er zijn zoveel dieven, zegt hij, dat studenten vaak naar hem toekomen voor een fiets als die van hun gestolen is. En anders benadert hij ze zelf wel om ze een andere fiets aan te bieden.
Schuldig
Dat kan voor sommigen een aantrekkelijk alternatief zijn voor huren of kopen. ‘Swapfiets is tegenwoordig heel duur, en de politie kan toch niks doen als je fiets gestolen wordt’, zegt Nathan, een Nederlandse student die na een avondje stappen afgelopen december voor 2 euro een gestolen fiets – nog met slot – kocht. Dat is strafbaar, maar het bewijs is verdwenen: drie dagen later werd de fiets voor zijn huis vandaan gejat.
Niet iedereen is achteraf even blij met de deal. Neem Linda, ook een student, die recentelijk in een opwelling na een avondje stappen een fiets kocht voor 10 euro. ‘Ik vroeg nadrukkelijk of de fiets gestolen was, en hij zei van niet, maar dat was natuurlijk een gigantische leugen.’ Het was weliswaar een koopje, maar ze gebruikt de fiets niet. ‘Ik voel me er schuldig over, omdat het iemand anders z’n fiets is’, zegt ze.
Vroeger hadden mensen wel wat kleingeld in hun zak, maar nu niet meer
Michael, die aan de Faculteit Economie en Bedrijfskunde studeert, weet nog dat hij een keer tegen zijn ouders zei: ‘Volgens mij ben ik hier de sukkel. Ik heb een vriend die voor 5 euro een fiets koopt en ondertussen betaal ik 17 euro per maand.’ Maar hij wil toch niet meedoen aan heling. ‘Want dan denk ik: wat doet die andere gast nu zijn fiets gejat is en ik die voor 5 euro gekocht heb?’
Anderen zijn gewoon moe van die eindeloze cyclus. ‘Soms voelt het alsof we dezelfde fietsen delen, omdat ze zo vaak gestolen worden’, zegt Milou. De auto en het openbaar vervoer zijn duur en dat maakt het lastig, vindt ze. ‘Je weet niet van wie je steelt. Sommige mensen kunnen die fiets misschien best missen, maar anderen zijn er afhankelijk van.’
Noodzaak
Iedereen die betrokken is bij deze straathandel is illegaal bezig. Voor fietsendiefstal krijg je een boete van 300 euro of, voor de draaideurcrimineel, tot een maand cel. Voor heling betaal je zo’n 250 euro.
Maar volgens Frank is criminaliteit soms bittere noodzaak voor wie op straat leeft. ‘Iedereen betaalt tegenwoordig met plastic. Vroeger hadden mensen wel wat kleingeld in hun zak, maar nu is het heel lastig om genoeg bijeen te schrapen om van te leven.’ Daardoor worden er nu meer fietsen gestolen, denkt hij. ‘Het is niet makkelijk om van de straat te raken. Als je eenmaal in die vicieuze cirkel zit, kom je er nauwelijks weer uit.’
Dat lukt dan ook niet iedereen.
‘In de afgelopen drie maanden zijn zeven dakloze mensen die ik ken doodgegaan’, zegt Martin. De kou, drugs, het slapen op straat, of een combinatie van die factoren: het eist een zware tol van een mens, zegt hij. ‘Twee jaar zwerven is heel lang – probeer dat maar eens een week!’
Zelf hoopt hij gauw van de straat af te zijn en geen fietsen meer te hoeven stelen. ‘Niets wat op straat gebeurt is een positieve invloed’, zegt hij. ‘Het is altijd negatief. Uiteindelijk levert het altijd ellende op – of het kost je de kop.’
De namen van sommige personen in dit artikel – Martin, Frank, Michael, Nathan en Linda – zijn op hun verzoek gefingeerd. Martin vroeg 15 euro voor het interview en heeft dat gekregen.