Als je accent een belemmering vormt
Huh, wat zei je?
Devina Putri’s klasgenoten hoorden haar bijna nooit praten in de les. Ze had haar diploma gehaald op een openbare school in Indonesië en haar Engels was ‘nog een beetje stroef’, zegt de student international business. De zenuwen over haar taalbeheersing maakten het alleen maar erger. ‘Ik was bang om m’n mond open te doen, omdat mensen telkens vroegen of ik het nog een keer wilde herhalen.’
Zelf tijdens de pauzes hield ze haar mond. Niet dat ze bang was dat haar klasgenoten haar zouden bekritiseren of pesten, maar het was haar opgevallen dat sommigen van hen veel moeite hadden haar te verstaan. ‘Ze knikten alleen maar als ik een open vraag stelde, en dan wist ik dat ze me niet hadden begrepen.’
Lingua franca
Onzekerheid over hoe goed je Engels is en over je accent kan je zelfvertrouwen ondermijnen en ervoor zorgen dat je je mening niet durft te geven in de klas, of dat je sociale contacten na de les of het werk vermijdt. Want zodra je je mond opendoet, is je accent immers te horen. ‘Je accent is overduidelijk voor anderen en je kunt er moeilijk iets aan doen’, zegt taalwetenschapper Marije Michel, leerstoelhouder language learning bij de afdeling Europese talen en culturen.
Ik was bang om m’n mond open te doen, omdat ik mezelf telkens moest herhalen
Aangezien Engels de lingua franca van de wereld is geworden, zijn native speakers – zij die het Engels als moedertaal hebben – automatisch in het voordeel, zegt ze. Als het je tweede taal is, kun je als minder competent worden gezien vanwege je accent. Desondanks, vertelt ze, ‘vragen taalwetenschappers zich tegenwoordig af of het wel wenselijk is dat iedereen als een native speaker probeert te klinken. Dat is uiteindelijk een vorm van discriminatie.’
Mensen hebben minder kansen puur omdat ze niet in een Engelstalig gezin geboren zijn, ‘maar een accent is maar één onderdeel van taalvaardigheid. Dat maakt iemand niet meer of minder competent’, zegt Michel. ‘Sommige mensen spreken een taal vloeiend, maar raken toch nooit hun accent kwijt. Ik zie dat als een prachtige diversiteit in de vele vormen van Engels die er wereldwijd bestaan.’
Uitspraak oefenen
Toch kan het lastig zijn om te laten zien dat je goed bent in je werk als je een accent hebt. Altijd als promovendus theoretische scheikunde Edison Salazar uit Ecuador met zijn supervisor praat, past hij zijn zinnen aan om ervoor te zorgen dat die hem begrijpt. ‘Soms spreek ik woorden op een Spaanse manier uit’, legt hij uit. Aangezien Engels drie keer meer klinkers telt dan Spaans, heeft Salazar nog niet alle klanken onder de knie.
Hij is altijd bezig om zijn uitspraak te perfectioneren. ‘Toen ik hoorde hoe mijn supervisor bepaalde woorden uitsprak, dacht ik: dus zo zeg je dat’, lacht hij.
Als hij een presentatie moet geven, schrijft Salazar elk woord op, ‘zelfs de grapjes’, en daarna herhaalt hij ze twee of drie keer. Als hij dat ‘huiswerk’ niet zou doen, zegt hij, ‘zou het verschrikkelijk zijn’. ‘Als ik een native speaker was, dan was het makkelijker geweest om mezelf spontaan te uiten en om alles correct uit te spreken.’
Ook Devina neemt extra tijd om praatjes op te schrijven en te oefenen. ‘Ik lees het script hardop voor en zoek dan uit hoe je moeilijke woorden uitspreekt, zoals hierarchical’, zegt ze.
Realistisch doel
Maar hoeveel werk ze er ook in steken, ze zullen nooit native speakers worden, zegt Karin Brummelman, logopedist en leraar Nederlands bij het Talencentrum van de RUG. ‘Als je ouder bent dan vijftien is het niet realistisch om nog van je accent af te willen komen in een vreemde taal.’ Je hersenen zijn dan simpelweg niet meer in staat om de nuances in klank te herkennen die je voor een bepaalde taal nodig hebt.
Ik lees het script voor en zoek dan uit hoe je moeilijke woorden uitspreekt
Een accent wegwerken is niet alleen een kwestie van je tong de juiste bewegingen laten maken, legt ze uit: alles van klemtonen tot de cadans van zinnen speelt mee. Het duurt maanden voor je je brein zo getraind hebt dat het automatisch één bepaalde accentnuance gebruikt.
Wat wel een realistisch doel is, zegt Brummelman, is je verstaanbaarheid en je manier van communiceren te verbeteren. ‘Als je je richt op verstaanbaar spreken, kun je de belangrijkste problemen met je uitspraak aanpakken, zodat mensen je beter begrijpen.’ Maar een accent op zich is geen teken dat je een taal slecht beheerst, benadrukt ze.
Moedertaal
Zelfs als Engels je moedertaal is, wil dat niet zeggen dat iedereen je altijd verstaat. ‘Och, jouw Ierse accent’, verzuchtten de vrienden van Seán Byrne steevast met een knipoog. De student scheikundige technologie moest leren om elke lettergreep uit te spreken en langzaam te praten, anders begrijpen ze hem niet in Groningen. ‘Dat is vooral lastig als je in een lab bent, want dan moet je snel duidelijk maken wat je wilt zeggen en dan ga je automatisch sneller praten.’
Seán zit daar verder niet mee, zegt hij, want hij is het inmiddels wel gewend. ‘Het gebeurt zo vaak, dat laat ik gewoon van me afglijden. Je herhaalt het gewoon nog een keer.’ In zijn thuisland is het normaal dat mensen een accent hebben, vertelt hij. ‘Ierland is een bijzonderheid wat betreft accenten, omdat ze van plaats tot plaats verschillen.’
Gewenning
Als je niet gewend bent om verschillende accenten te horen, kan het lastig zijn om anderen te verstaan. Dat merkte Raphaël Crosa-Rossa ook toen hij vanuit Frankrijk naar Groningen kwam om zijn PhD te doen aan het Van Swinderen Institute for Particle Physics and Gravity.
Van je accent afkomen in een vreemde taal is geen realistisch doel
Toen hij zijn eerste berekeningen van moleculaire massa’s moest doen, moest iemand hem uitleggen hoe hij de variabelen van de basisreeks kon aanpassen. Een Chinese collega plande een overleg van een uur in, ‘maar de eerste twintig minuten moest ik haar telkens vragen of ze kon herhalen wat ze had gezegd’, vertelt hij. ‘Om er zeker van te zijn dat ik haar goed had begrepen, liep ik alle punten langs in mijn eigen woorden.’ Maar aan het einde van het uur was hij aan haar accent gewend geraakt en kon hij haar makkelijk begrijpen.
Dit overkwam hem ook met andere collega’s. Als het niet absoluut noodzakelijk was geweest, zegt Crosa-Rossa, dan had hij niet telkens gevraagd of ze wilden herhalen wat ze hadden gezegd. ‘Je wilt niet onbeleefd zijn of mensen beledigen.’
Aan de andere kant is ‘niet praten met interessante mensen’ ook geen optie, vindt hij. Dus volgt hij nu een workshop converseren in het Engels voor academici, zodat hij de verschillende accenten beter leert verstaan. ‘Het is nog te vroeg om resultaat te zien, maar het levert je altijd iets op als je met anderen probeert te communiceren.’
Fouten maken mag
Salazar kan zich zijn eerste maanden als masterstudent nog goed herinneren. Hij vermeed gesprekken toen zoveel mogelijk. ‘Ik schaamde me als mensen moesten raden wat ik bedoelde’, zegt hij. Maar toen drukte iemand hem op het hart dat zijn klasgenoten vrienden waren en dat fouten maken mag. Daardoor kon hij zich richten op het verbeteren van zijn uitspraak, door films te kijken en de klanken na te bootsen.
Devina zit nu in haar tweede jaar aan de RUG. Zij gaat naar een vriendin als ze een belangrijke online bijeenkomst heeft. ‘Als ik alleen ben durf ik niet goed met anderen te praten tijdens videogesprekken’, zegt ze. ‘Gelukkig blijken mijn klasgenoten heel begripvol als ik vastloop omdat ik zenuwachtig ben.’
Om haar angst te overwinnen heeft Davina het initiatief genomen om een alumninetwerk op te bouwen voor de Indonesische studentenvereniging waar ze lid van is. ‘Als vicevoorzitter van een externe afdeling moet ik het project presenteren aan de medewerkers van de RUG, en daarbij moet ik veel praten’, vertelt ze. ‘En dat gaat heel goed.’