Het studentenleven in Odesa
‘Een soort extra lange lockdown’
Masha (20)
Economiestudent
Masha en haar vriend Ihor zitten op het terras van een café in de binnenstad van Odesa. De ramen van het café zijn dichtgetimmerd om ze te beschermen tegen de schokgolf van een mogelijke raketinslag. Masha en Ihor horen bij een groep studenten die bijna iedere dag naar dit café komen, niet alleen voor het broodnodige sociale contact, maar ook om hun telefoon op te laden met de noodgenerator die het café heeft.
Maar sinds de drone-aanval door Rusland vorige week zitten meer dan een miljoen inwoners van Odesa zonder stroom, en dus moet je tegenwoordig mazzel hebben om een plekje en een stopcontact te veroveren in de drukke cafés in de stad. Vandaag behoren Masha en Ihor niet tot de gelukkigen.
Toen de oorlog begon, vertelt Masha, durfde ze twee weken haar appartement niet uit te komen. De dag dat ze eindelijk weer naar buiten ging was 8 maart, Internationale Vrouwendag. Het eerste wat ze zag was een vrouw met een geweer in de hand en een baby op de arm.
‘Ik zal dat beeld nooit meer vergeten. Het staat voor mij symbool voor de situatie waar we ons in bevinden, maar ook voor de kracht die in onze mensen schuilt.’
De dag dat de aanval begon kwam Marsha’s vader haar halen. Ze wilden de stad ontvluchten. Maar toen ze in de rij voor het gemeentehuis stonden te wachten om hun reisdocumenten te halen, sloeg er verderop in de straat een raket in. Masha zag het gebeuren, weerspiegeld in een raam: een verschrikkelijke vuurbal die een heel gebouw tot as en rook verpulverde. Het gemeentekantoor ging dicht en dat maakte een einde aan hun ontsnappingspoging. Masha ging terug naar huis en verstopte zich in bed, met haar telefoon in haar handen geklemd alsof haar leven er vanaf hing.
Als er geen elektriciteit is en het internet het niet doet is het lastig om te studeren
‘Als je naar mijn belgeschiedenis kijkt van die dag, zie je dat ik iedere paar minuten een telefoontje pleegde. Ik heb honderden keren gebeld. Iedere keer als ik een explosie hoorde belde ik m’n familie, m’n vrienden, om te kijken of ze nog leefden.’
Aan het eind van de dag was ze doodmoe van alle zorgen. Maar ze kon niet slapen. De bommen bleven maar vallen. De grond schudde, de ramen trilden in hun sponningen. Omdat het op elk moment nodig kon zijn om te vluchten, ging Masha met kleren en haar stevigste gympies aan naar bed. Om vijf uur ’s ochtends belden zij en haar vrienden elkaar op Discord en hielden hun microfoon aan, zodat ze elkaar konden aanspreken iedere keer als ze een explosie hoorden.
‘Dat hebben we weken zo gedaan. Dat is denk ik ook de enige manier waarop ik kon slapen toen: ik voelde me nooit alleen, omdat ik het gepraat van mijn vrienden kon horen. Zo wist ik dat ze er nog waren.’
Hoe ziet haar studentenleven er tegenwoordig uit? ‘Het is altijd eng als er een bom inslaat. Eerst werd de les dan geschrapt en moesten we de schuilkelder in, maar nu negeren we het luchtalarm meestal’, vertelt ze. ‘Als er geen elektriciteit is en het internet het niet doet is het lastig om te studeren. Daarom doe ik dat nu meestal in cafés. Maar het is ook saai. Het voelt vaak net als een extra lange lockdown.’
In het begin van de oorlog was iedereen te afgeleid om te studeren, zegt Masha. Veel studenten en professoren vertrokken naar het buitenland. Na een maand werden de studies weer hervat, maar de meeste studenten hebben vertraging opgelopen. ‘Maar gezien de omstandigheden zijn de docenten coulant.’
Net als in 2020 zijn de campussen in Odesa gesloten en zijn alle colleges online. Er is geen uitgaansleven, want er geldt een avondklok van 11 uur. Alle culturele evenementen, zoals toneelvoorstellingen en concerten, zijn afgelast. Het enige sociale wat Masha nog doet is haar vrienden opzoeken om koffie te drinken zolang de noodgenerator van het café genoeg benzine heeft voor de espressomachine.
‘Maar’, haast ze zich toe te voegen, ‘iedere keer als we weer een raketaanval overleven ben ik dankbaar dat ik überhaupt dit soort momenten mee mag maken.’
Ihor (210)
Conservatoriumstudent
Het was buiten nog donker toen Ihor werd gewekt door een telefoontje van zijn oma: ‘Poetin valt ons aan.’
Bang was hij niet; daar was geen tijd voor. Hij opende YouTube en zocht naar filmpjes over wat hij moest doen om zich voor te bereiden op een situatie waarin hij moest overleven. ‘Wat voor soort conserven ik moest kopen voor mijn familie, dat soort dingen. Ik wist dat als ik te lang wachtte, iedereen in paniek al het water en eten zou opkopen en de supermarkten leeg zouden zijn.’
Hij deed snel een jas aan en ging samen met een vriend naar de winkel, terwijl overal om hen heen dingen ontploften. Ze kwamen net de supermarkt weer uit toen een raket zo dichtbij insloeg dat de hele straat beefde. Zijn vriend stelde voor dat ze een ‘laatste’ selfie moesten maken, voor het geval dat.
De twee overleefden de tocht. Ihor bracht de blikken voedsel en het water naar zijn oma, ging terug naar huis en zocht op hoe hij een kalasjnikov moest bedienen. Hij was ervan overtuigd dat hij dat een dezer dagen zou moeten doen.
Zolang ik niet met een geweer hoef te vechen, vecht ik tegen de Russen met mijn kunst
Gelukkig is dat nog niet nodig geweest, en hij vecht nu tegen de invasie met behulp van zijn echte talent: ‘Ik studeer aan het conservatorium: mijn wapen is mijn muziek. Zolang ik niet opgeroepen word om tegen de Russen te vechten met een geweer, vecht ik tegen ze met mijn kunst.’
‘Ik ben er trots op dat ik deel uitmaak van de beweging die onze Oekraïense cultuur herpakt en de Russische invloed waar ons land zo lang onder gestaan heeft van ons afwerpt’, zegt Ihor. ‘Waarom zouden we Tsjaikovski spelen terwijl er ook zoveel fantastische Oekraïense componisten zoals Mykola Lysenko de aandacht verdienen?’
Sommige mensen vonden het belachelijk dat de Oekraïense minister van cultuur de muziek van Tsjaikovski in de ban deed. Maar Ihor is het niet met die mensen eens. ‘Ik gebruik mijn cultuur als wapen, net zoals de Russen dat decennialang hebben gedaan. Zelfs nog voor de Sovjet-Unie probeerden ze de Oekraïense cultuur te verdringen met hun eigen ideeën.’
Als Oekraïne aan de invloedssfeer van Rusland wil ontsnappen, heeft het een sterke eigen cultuur nodig, vindt hij. ‘Ik blijf daar voor strijden.’
Maar het is moeilijk om te studeren nu het conservatorium gesloten is. ‘Normaliter zou ik op een piano van het conservatorium spelen met een docent achter me die meeluistert en op mijn vingerzetting let. Nu speel ik op een goedkoop keyboard van Casio en luisteren mensen via Zoom. Dat doet niet echt recht aan Lysenko. Alhoewel ik denk dat hij me onder deze omstandigheden wel zou vergeven.’
Serhiy (21)
Student Franse taal en cultuur
‘Laten we eerst onze handen wassen’, zegt Serhiy tegen me voor de deur van het restaurant waar ik met hem afgesproken heb voor de lunch. Dat heeft niets te maken met covid – een uur geleden zijn er een paar raketten neergekomen en het gerucht gaat dat daarbij de watervoorziening van Odesa geraakt is en de stad straks droog zal staan. We draaien de kranen open en er druppelen nog een paar laatste straaltjes water uit, net genoeg om onze handen af te spoelen.
‘Daar moeten we het misschien een paar dagen mee doen. Gewoon niets smerigs aanraken tot die tijd’, zegt Serhiy pragmatisch. Hij dealt al met zulke ongemakken sinds de oorlog begonnen is.
Hij kan zich niet herinneren dat hij bang was toen Rusland voor het eerst aanviel. Hij geloofde het eigenlijk gewoon niet. ‘Ik was een van de weinige mensen die Rusland voor de oorlog nog verdedigde. Ik zei tegen iedereen dat ze onze broeders waren, dat ze ons nooit zouden aanvallen.’
Maar in de ochtend van 24 februari maakte Poetin met een rakettenbombardement een einde aan die notie. Serhiy voelde zich verraden. Hij had moeten vluchten, samen met zijn moeder, maar ze waren gewoon te geschokt om iets te doen. ‘Hoe kun je een besluit nemen als je complete wereldbeeld zo bruut op zijn kop is gezet? Nu Rusland onze vijand was, voelde het ineens alsof niets meer zeker was.’
Die eerste weken zijn vaag. Hij kan zich alleen nog herinneren dat hij aan de tv vastgeplakt zat, zich vastklampend aan elk snippertje nieuws terwijl explosies de stad op zijn grondvesten deden schudden.
Maar het leven stopt niet omdat het oorlog is. Ihor had jaren hard gewerkt om zijn droom in het buitenland te studeren waar te maken. Dus toen hij eindelijk toegelaten werd tot een prestigieuze opleiding in Milaan, was hij niet van plan om dat door de oorlog te laten verpesten.
Ik was meer vastberaden dan ooit om het beste uit mezelf te halen
Het gaf hem zelfs een extra stok achter de deur: ‘Ik zag de verwoesting die de oorlog in mijn land veroorzaakte en was meer vastberaden dan ooit om het beste uit mezelf te halen, zodat ik mijn loopbaan in dienst van Oekraïne kon stellen.’
Maar toen kwam september en voltrok zich nog een ramp. Dit keer een persoonlijk drama: mannelijke studenten die studeerden aan een buitenlandse universiteit mochten opeens het land niet meer uit. Dat was een verrassing, omdat ze maar met zo’n drieduizend zijn en tot dan toe niet onder de krijgswet vielen.
Serhiy snapt de redenering achter het besluit niet. ‘Er zijn miljoenen reservisten in Oekraïne, wat voor verschil gaan drieduizend man dan maken? Waarom laten ze ons niet onze studie in het buitenland afmaken, zodat we kennis en connecties mee terug kunnen nemen om ons land mee te herbouwen?
Als het zover komt dat elke man nodig is om te vechten voor Oekraïne, gaat hij uiteraard ook vechten, zegt Serhiy. Maar op dit moment wil hij vechten voor zijn recht om zijn academische opleiding af te ronden. Daarom zijn hij en enkele van de andere mannen die door het reisverbod geraakt worden een campagne gestart om de beperking op te heffen.
‘We weten niet hoe lang deze oorlog nog duurt en dat weet onze regering ook niet. Dus laat ons dan ten minste de studies afronden waar we al mee bezig zijn, en stuur ons daarna naar het front als dat nodig is.’