Het Kapsel van de Macht

‘Negen van de tien mannen wil van dat halflange haar’, zegt een studentenkapster. ‘Het is makkelijk uit het gezicht te halen, zwoel en je kunt je hand erdoorheen halen aan de bar.’ Waar het vandaan komt, kan ze echter niet zeggen. Wie bepaalde dat juist dit modelletje bij studenten hoort?

Historicus Pieter Caljé van de Universiteit van Maastricht, gespecialiseerd in studentengeschiedenis, heeft wel een idee. ‘Studenten hadden altijd al een aparte plaats binnen de samenleving’, vertelt hij. ‘Ze hadden hun eigen wetten, betaalden van oudsher geen belasting op bier en bij kleine misdaden werden ze berecht door hun eigen hoogleraar.’

Toen in de negentiende eeuw de eerste studentenverenigingen werden opgericht, begonnen studenten hun vrijheid te nemen. Maar de ‘burgers’, die moesten sappelen voor hun boterham, waren daar niet altijd blij mee. ‘En dat is nog steeds zo. Studenten zijn niet volwassen en nemen de vrijheid die daar bij hoort.’Dat ging gepaard met de nodige eigenaardigheden. De studenten beschouwden zichzelf als de elite.

‘Burger moet je niet willen worden, vonden de studenten vroeger’, stelt Caljé, ‘en dat geldt nu nog steeds een beetje. Ze onderscheidden zich door hun kleren en hun gedrag. In de negentiende eeuw was het ook helemaal in een hond te hebben. Die namen al die studenten mee naar college. Werd ze ook niet in dank afgenomen, natuurlijk.’

De nieuwe hond?

Dus is dat langharige studentenkapsel de hond van nu? Is het kapsel de manier waarop een student zich onderscheidt? De kapsalons in Groningen zijn in elk geval unaniem: hét mannelijke studentenkapsel is langharig, het liefst met een mat, achterover te gooien met een simpele zwieper van het hoofd. ‘Sowieso hebben alle verenigingsjongens het’, zegt een kapster in de binnenstad. ‘Ik heb zelfs gehoord dat je lang haar moet hebben bij Vindicat voor je er naar binnen mag. Om erbij te horen.’

Maar waar de studentenkappers in Groningen alleen maar lange lagen knippen, is de trend ten zuiden van de grote rivieren al aan het verdwijnen. Eric Flanderhijn is corpskapper in Leiden en buigt zich al 33 jaar over de hoofden van mannelijke studenten. ‘De mat is uit onder de studenten, joh’, zegt hij. ‘Ik moet haren nu steeds vaker old school opscheren. Maar die mat was toch zeker wel een jaar of zeven acht erg hardnekkig.’

Waar de mat vandaan komt, kan hij niet vertellen. ‘Zal vast iets met financiële middelen te maken hebben’, meent hij. ‘Dit kan je wat langer laten groeien. Wat me wel opvalt is dat, als de burgerij een kapsel draagt, studenten het weer compleet anders doen. Misschien dat ze het daarom opgeschoren willen hebben nu.’

Brallende corpsstudenten

Dat zou best kunnen, beaamt criminoloog Jan Dirk de Jong. Hij onderzocht de groepsdynamiek bij brallende corpsstudenten en vergeleek dit gedrag met dat van Marokkaanse ‘straatjongeren’.

‘Hoe overleef ik dit?’, is de vraag waarmee je het studentenleven betreedt, zegt De Jong. ‘Een groep mensen komt bij elkaar met een specifiek doel, zoals een tafel optillen of, in dit geval een studentenvereniging zijn en drinken. Eerst worden er structurele elementen aangepakt, zoals het zoeken van een baas. Daarnaast komen de culturele elementen: de groep wil zichzelf kenmerken. Dat versterkt de cohesie binnen de groep, zoals een uniform dat doet. Je moet zorgen voor uiterlijke herkenbaarheid.’

Schouderklopjes

Ook mores – ongeschreven regels – zorgen voor dat onderscheid met de rest van de wereld. De Jong: ‘Je krijgt vooraf misschien een wetboek om te weten wat je wel en niet mag, maar de mores moet je zelf uitvinden.’ En dan ontstaat er langzaam verschil tussen de gevierde jongens en disputen, en de minderen. ‘De succesvolle mensen gedragen zich bij de meisjes op een bepaalde manier’, vertelt De Jong. Wie net binnenkomt, kijkt toe en besluit welk gedrag hij moet vertonen om te overleven.

Het is klassieke conditionering: je kijkt naar mensen die complimenten krijgen, maar ook naar mensen die op het verkeerde moment ‘Vo’ zeggen. Het is groepsdruk: het begrijpen van de ongeschreven regels en je eraan houden betekent een schouderklopje. ‘Je bent op elkaar aangewezen en zult proberen je aan te passen, omdat je weet: anders is het einde oefening’, zegt De Jong.
En daar zijn we weer bij het ‘kapsel van de macht’. Want de mat – dat is wat de populaire jongens dragen en dat kopieer je om ook bij de groep te kunnen horen.

Hippere variant

En toch lijkt het kapsel plaats te maken voor een hippere variant. Als de mat van de elite is, waarom verdwijnt dit uniforme onderscheidingsmiddel dan?

‘Wanneer iedereen opeens jouw elitekapsel neemt, moet je innoveren of confronteren’, zegt De Jong. Confronteren is lastig: het kapsel is onderhand veel te wijdverbreid geraakt.

Maar innoveren kan wél. Daarmee maak je jezelf weer onderdeel van de elite. De mat wordt verruild voor een opgeschoren kapsel, à la Macklemore, om er vervolgens weer dezelfde betekenis aan te hangen: wij zijn de baas, want wij hebben het kapsel van de macht.