Had ik dat artikel maar nooit gelezen. Het was een stomme website, met een stom stukje, maar het verhaal van de vrouw die al jaren niet had gelachen uit angst om rimpels te krijgen bleef hangen. Shit, dacht ik. Ik lach ook veel.

Het was 12 juni 2018. Ik keek in de spiegel en ik wist dat vandaag de dag was dat ik mijn tienerjaren achter me liet. Twintig jaar. Ik keek eens goed naar mijn spiegelbeeld en zag lachrimpeltjes die blijvend waren geworden: kleine breukjes verstoorden de ooit gladde huid bij mijn ooghoeken. 

En plotseling was daar de gedachte: had de vrouw gelijk? Was de aftakeling begonnen?

Die dag begon ik met het smeren van anti-rimpel crèmes – elke ochtend én elke avond. Maar de angst om te lachen had zich vastgezet. Waar ik me eerder onbezorgd liet gaan, was ik me nu bewust van de gezichtsspieren die ik aanspande. Het voelde alsof elk moment van vrolijkheid een nieuw litteken in mijn gezicht sneed.

Healthy ageing

Ergens wist wel dat ik overdreef. Dat deel van me wilde geloven dat rimpels mooi konden zijn. Dat ouder worden gewoon bij het leven hoort, dat het oké is. Dus, dacht ik, wat is dit? Waarom ben ik zo bang? En kan ik er iets aan doen? 

Ouderen worden afgebeeld met kwaaltjes en verantwoordelijkheden 

Gelukkig doet de RUG al een jaar of vijftien systematisch onderzoek naar healthy ageing en barst het van de onderzoekers die verstand hebben van ouderdom en ouder worden. Een van hen is sociaal psycholoog Kai Epstude, die zich bezighoudt met ‘aging and age identity’. 

Een van de eerste dingen die ik ontdek: er is een naam voor wat ik voel. Gerascofobie is de irrationele en buitensporige angst om oud te worden. Het is nog niet heel ernstig bij mij, want het bepaalt niet mijn hele leven. Maar toch.

Saai leven

Het komt dus vaker voor. ‘Het heeft te maken met bepaalde maatschappelijke beelden over ouder worden’, vertelt Epstude. ‘Jong zijn wordt tegenwoordig in verband gebracht met schoonheid, avontuur en plezier. Maar ouderen worden afgebeeld met lichamelijke kwaaltjes, verantwoordelijkheden en vooral een heel saai leven.’

Ja, bedenk ik, dat klopt wel. Als ik door mijn Instagramfeed scroll word ik gebombardeerd met jonge, afgetrainde lijven en vlekkeloze gezichten. Ik weet wel dat al die foto’s geshopt zijn, maar het signaal blijft hetzelfde: je moet jong zijn, mooi, slank en strak. Op Netflix gaat het in negen van de tien gevallen om jongeren, tieners vaak, die bezig zijn de wereld te redden. Het draait om hén.

Maar ouderen? Ze komen vooral in beeld als types die door hun vele levenservaring misschien erg wijs zijn geworden – type professor McGonagall in Harry Potter – of als grijze dames die streng, maar lichamelijk kwetsbaar zijn, zoals Barbara Mawdsley, de baas van James Bond.  

Dat is niet echt een groep waar je bij wilt horen. 

Mijlpaal

Ook het moment waarop de angst zich bij mij openbaarde blijkt prima te passen in Epstudes visie. Zogenaamd temporal landmarks –  zoals trouwerijen, verjaardagen en jaarwisselingen – triggeren het, zegt hij. ‘Als er zo’n mijlpaal wordt bereikt, kijken we terug: hoe zat ik er vorig jaar bij? Tegelijkertijd wordt er een flinke lading aangehangen. We denken dat we na die mijlpaal anders zijn dan ervoor.’

De positieve kanten van ouder worden vergeten we vaak

En zo zit ik op 12 juni 2021 – nu word ik 23 –  opnieuw te reflecteren op het afgelopen jaar. En stiekem maak ik me ook een beetje zorgen. Mijn oma was 24 jaar toen ze overleed. Betekent dit dat ik nu ook nog maar één jaar heb? Ik merk dat ik een beetje begin door te draaien: rustig, Denise, stress veroudert je huid.

Het is onzin natuurlijk. Dat zegt Epstude ook. ‘Oud worden gebeurt iedere dag, maar over een hele lange periode.’ Zo’n mijlpaal verandert niet echt iets. Maar tegelijk heb ik de ervaring van mijn ex-stiefmoeder, die een groot fan van botox was. Ze was behoorlijk ‘oud’: ik was zes, zij ergens in de zestig. En ik herinner me dat we elk jaar haar zestigste verjaardag vierden, omdat ze weigerde te erkennen dat ze ouder werd.

Positieve kanten

‘We hebben nu eenmaal de neiging om de losses van het ouder worden te benadrukken’, zegt Epstude. ‘De positieve kanten, de gains, vergeten we vaak. Maar zo zwart-wit is het niet. We associëren ouder worden met meer verantwoordelijkheden en minder vrijheid, maar dat wordt vaak gecompenseerd door meer zekerheid en financiële stabiliteit.’ 

‘Schoonheid verandert bovendien met de jaren’, zegt organisatiepsycholoog Susanne Scheibe, die onderzoek doet naar lifespan development. Als je jong bent, dan gaat het over je genen, als je ouder wordt over uitstraling. ‘Ben je nog enthousiast, praat je vol energie over dingen, sta je open?’

Daarnaast denken mensen dat de aftakeling veel sneller komt dan daadwerkelijk het geval is. ‘In de afgelopen jaren is dat opgeschoven van 70 jaar naar boven de 80’, voegt Epstude eraan toe.

Flubberarmen

Dat kan zo zijn, maar ik voel me nog altijd niet gerust over het feit dat ik ieder jaar een stapje dichterbij dat hoofd vol rimpels kom, bij die flubberarmen en slappe billen. Ik kan niets positiefs bedenken. En die financiële zekerheid moet ik eerst nog maar eens zien.

Dus wat moet ik hiermee? 

Daar kan Scheibe meer over vertellen. Ze stelt me gerust over mijn milde gerascofobie. Want, zegt ze, ‘iedereen is wel een beetje bang om ouder te worden’ en dat is nog nuttig ook. ‘Het motiveert om op korte termijn acties te ondernemen. Bijvoorbeeld om te gaan sporten, als je bang bent om ziek te worden.’ 

Angst motiveert om op korte termijn acties te ondernemen

En hoewel ik door mijn aftakelende knieën niet veel sport, probeer ik wel in een gezonde levensstijl te investeren. Zo ben ik als een gek zonnebrand gaan smeren, laat ik de biertjes vaker staan en eet ik meer salade dan pizza. 

Maar, waarschuwt ze, de angst moet niet doorslaan. ‘Want als je bang bent om achteruit te gaan, dan gaat dat ook gebeuren. Onderzoek laat zien dat mensen die verwachten lichamelijk af te takelen, ook daadwerkelijk meer gezondheidsproblemen ervaren in de toekomst.’

Vooroordelen

Daar schrik ik van. Wát? Kweek ik rimpels door mijn angst? Tegelijk geeft het me nog meer reden om te proberen mijn probleem onder controle te krijgen. Maar hoe?

Scheibe raadt me aan om te kijken naar het SOC-model van Freund en Balles: Selectie van prioriteiten, Optimaliseren van je vaardigheden om die prioriteiten te behalen en het Compenseren van verliezen. 

Dat klinkt academisch, maar komt erop neer dat ik me open moet opstellen en vooroordelen moet loslaten. ‘Stel je aannames over oudere mensen aan de kaak’, zegt Scheibe. ‘Ga eens in gesprek. Je zult versteld zijn van de positieve verhalen.’

Eindig

En zo zit ik een paar dagen voor mijn verjaardag tegenover mijn stiefvader.  ‘Ben jij bang om ouder te worden?’ vraag ik. 

Hij is niet bang om dood te gaan, zegt hij. Wél om te snel te leven. ‘Het leven is zo leuk en ik wil nog zoveel dingen doen.’

Iederéén wil toch oud worden?

Hij laat me een foto zien van twintig jaar geleden. Ik zie vier lachende vrienden, begin dertig gok ik. ‘Twee zijn nu dood’, zegt mijn stiefvader. ‘Dat deed me beseffen dat het leven eindig is.’

Dat stelt me nauwelijks gerust. Mijn opa dan? Maar hij wordt dement. Nog maar kort geleden vertelde hij me dat zijn ouders weggegaan zijn en nooit teruggekomen. Hij is vergeten dat ze beiden al jaren geleden zijn overleden en begraven. Bang om ouder te worden, nee, dat is hij niet. ‘Iederéén wil toch oud worden?’ lacht hij. 

Heden en toekomst

Daar sta ik dan in mijn zoektocht naar de positieve verhalen over het ouder worden. Een stiefvader met overleden vrienden en een opa die ik niet meer helemaal serieus kan nemen. 

En nu?

Ik denk aan wat Epstude zei. Misschien moet ik me op het heden gaan focussen en genieten van mijn lichaam en mijn geest die het nog goed doen. Aan de raad van Scheibe: beter plannen, zodat ik meer controle krijg over de toekomst.

En hopen dat ouder inderdaad meevalt.

Engels