Fotograaf verbeeldt RUG-onderzoek
Generatie Z in zelfportretten
Een lijst vol foto’s van een jongen in allerlei verschillende, soms gekke poses hangt aan de muur. Op eentje kijkt hij diepzinnig in de verte, op een ander staat hij juichend met zijn handen in de lucht en op weer een ander staart hij met zijn handen achter zijn rug in de camera.
Bij de foto’s zijn teksten gekalkt. ‘Ik voetbal niet meer!’ onder één. ‘Te formeel!’ onder een ander.
Student economie Caspar van Rooijen schrok toen hij de foto’s zag en de teksten las. ‘Ik vond het echt rotopmerkingen’, zegt hij. ‘Maar die had ik er zelf bij gezet.’Caspar is een van de onderwerpen van het foto- en videoproject Performing Adulthood dat momenteel te zien is bij fotografiepodium Noorderlicht. Het maakt onderdeel uit van de cyclus Imagining Science, waarbij jaarlijks een fotograaf een bepaald wetenschapsgebied aan de RUG verbeeldt.
Volwassen worden
Voor deze editie verdiepte fotograaf Robin Alysha Clemens zich in generatie Z en het thema ‘volwassen worden’. ‘Ik ben normaal gesproken al veel bezig met identiteit en groepen’, vertelt ze. ‘Die thematiek komt altijd terug.’ Dat resulteerde in de vraag of een generatie eigenlijk wel als groep gezien kan worden. ‘Want wat heeft iemand uit de Bijlmer te maken met iemand die in een dorp in Groningen woont?’
Wat heeft iemand uit de Bijlmer gemeen met iemand die in een dorp woont?
Ze wendde zich tot socioloog René Veenstra. Zijn onderzoek richt zich op jongeren en hoe zij elkaar beïnvloeden met hun gedrag. Hij probeert hun sociale netwerken bloot te leggen en te doorgronden. ‘Wat ik interessant vind, is dat jongeren heel erg bezig zijn met wie ze zijn’, vertelt Veenstra. ‘De expositie is geen directe visuele weergave van mijn onderzoek, maar laat zien hoe je jongeren kan portretteren.’
Clemens brainstormde met hem en zijn collega’s over wat volwassen worden nou eigenlijk is. ‘Wetenschappers hebben een heel objectieve blik op wat opgroeien betekent’, vertelt ze. ‘Voor mij voelt dat juist als iets dat totaal subjectief is.’
Vijf pijlers
Van Veenstra en de zijnen hoorde ze over de ‘vijf pijlers van het opgroeien’. Aan de hand van sociale banden, verantwoordelijkheid als burger, beginnen met werken, het vinden van een partner en het runnen van een huishouden bepalen de onderzoekers in hoeverre iemand volwassen is.
Ze kon zich er niet helemaal in vinden. ‘Ik ben dertig, dus niet veel ouder dan de jongeren’, zegt ze. ‘Ik heb ook nog steeds niet echt het gevoel dat ik volwassen ben, wat dat dan ook betekent.’
Ik denk dat de verschillen tussen generaties veel kleiner zijn dan mensen denken
Daarom besloot Clemens de persoonlijke kant van het verhaal te laten zien. Ze nodigde zo’n twintig jongeren uit om in een fotostudio zelfportretten te komen maken. Ze kregen een klikker waarmee ze konden bepalen wanneer foto’s werden gemaakt. ‘Ik heb ze de controle gegeven over hun eigen zelfbeeld.’
De foto’s drukte ze af in haar studio, waarna de jongeren er zelf commentaar bij mochten schrijven. Daarnaast filmde Clemens gesprekken tussen kleine groepjes jongeren. Daarin komen onderwerpen zoals sociale media, de toekomst en vriendschap aan bod.
Persoonlijke invalshoek
Veenstra is blij dat Clemens voor deze persoonlijke invalshoek heeft gekozen, in plaats van onderzoekers te volgen in hun werk. ‘Ze heeft heel mooi gevangen hoe we in een samenleving leven, waarin we heel bewust zijn dat we altijd gefilmd en gefotografeerd kunnen worden’, vertelt Veenstra. ‘Ze had mee kunnen gaan tijdens het verzamelen van data, maar ik vind wat zij heeft gekozen een veel interessantere manier van fotograferen.’
Veenstra is gewend om zich op duizenden jongeren tegelijk te richten. Clemens focust zich op enkele tientallen. Toch denkt Veenstra dat juist dit zijn onderzoek laat leven.‘Het geeft veel stof tot nadenken en is heel duidelijk een weergave van deze tijd.’
Clemens zelf hoopt vooral dat mensen zichzelf herkennen door een kijkje te nemen in het leven van een ander. ‘Iedereen is jong geweest, of is zelf nog jong. Ik denk dat de verschillen tussen al deze generaties veel kleiner zijn dan mensen denken.’
Fotoschuw
Caspar vangt de hele ervaring rond het project in één woord: ‘Ongemakkelijk!’ Van hem zijn er niet alleen foto’s, maar ook zijn hele fotosessie is gefilmd. Hij schaamde zich kapot, zegt hij. ‘Ik wist niet zo goed wat ik moest, dus ik sta daar heel stom.’
Zijn moeder vond het prachtig, maar hij zelf wilde het liefst zo snel mogelijk weer weg. ‘Ik denk dat het echt ligt aan het feit dat ik fotoschuw ben.’
Ik wist niet zo goed wat ik moest, dus ik sta daar heel stom
Normaal gesproken staat hij namelijk niet te springen om op de foto te gaan. ‘Van nature sta ik liever niet op de voorgrond’, zegt hij. ‘Maar het was in een periode dat ik de hele tijd dingen buiten mijn comfortzone deed.’
Maar dat is nu precies wat Clemens probeerde bloot te leggen in haar expositie. Wat is de identiteit van jongeren en hoe zien zij zichzelf? ‘Ik vond de diversiteit heel leuk om te zien’, vertelt ze. ‘Sommige jongeren waren sowieso al heel erg bezig met hun zelfbeeld, anderen deden mee omdat ze juist best onzeker waren of het eng vonden.’
Caspar is uiteindelijk blij dat hij heeft meegedaan aan het project. Het geeft een goede momentopname van hoe hij toen was, vindt hij. Maar tegelijk realiseert hij zich nu hoe veel hij is veranderd in een half jaar. ‘Ik ben blij dat ik me heb ontwikkeld tot wat ik nu weer ben. En blijkbaar ben ik er van binnen toch wel trots op, want ik heb de lijst met portretten als profielfoto genomen.’
Imagining Science
Imagining Science is een initiatief van de universiteit en fotografiepodium Noorderlicht, waarbij kunstfotografen onderzoek van wetenschappers vastleggen. De foto’s en video’s zijn te zien bij Noorderlicht, maar worden ook door de universiteit gebruikt om te laten zien dat wetenschap en kunst duidelijke raakvlakken hebben.
Eerdere edities gingen over het werk van Nobelprijswinnaar Ben Feringa en het onderzoek naar het collectieve landschap van onder anderen trekvogelprofessor Theunis Piersma. Sinds 30 april is The Financial Zone te zien bij Kunstpunt Groningen. De Vlaamse fotograaf Nick Hannes richtte zich op de financiële wereld en het internationale bedrijfsleven, met in de hoofdrollen kantoormedewerkers, het middenkader en de leidinggevenden.Performing Adulthood is nog tot 29 mei gratis te bezoeken in de Noorderlicht Studio aan het Akerkhof.