Waar is het feestje?

Leestijd: 10 minuten (1678 woorden)

Daar stond hij dan. Op enkele tientallen meters van hem vandaan bevond zich de grote tent waar de Foo Fighters optraden. Bassen dreunden door tot diep in zijn lichaam. Sterker nog: ook de opstelling waarmee hoogleraar kwantumfysica Caspar van der Wal kwantumgeleiding wilde demonstreren aan de bezoekers van Lowlands trilde constant. Linke soep voor het één atoom brede gouddraadje dat zich in de kast bevond.

Gelukkig was de opstelling bestand tegen het geweld van de Foo Fighters en Van der Wal tegen de ‘halfdronken festivalgangers’ van Lowlands. Het viel allemaal reuze mee, zegt hij. Het publiek was inderdaad ‘erg gevarieerd’: ‘Dronken, scherp, zweverig en kritisch, maar ook opvallend enthousiast en geïnteresseerd. Mijn collega’s en ik startten om twaalf uur ’s middags en waren aan één stuk bezig tot acht uur ’s avonds’, zegt hij. ‘En in een uur kon ik zo’n zes praatjes houden voor een groepje.’

Goed gevoel

Hij schat dat ze uiteindelijk zo’n 500 mensen hebben ingewijd in de geheimen van de kwantumgeleiding. Hij vertelde ze hoe telefoons enkel nog sneller kunnen werken als we ‘zijn’ techniek gebruiken, want het maximum van gewone geleiders is bereikt. Hij laat ze zien wat er gebeurt als je een elektrisch stroompje door een gouddraadje van één atoom leidt. En hoe – als je het nog dunner maakt – er een raar soort ‘stapjes’ optreden in die geleiding. En dat dat natuurkundige constanten zijn, onafhankelijk van materiaal of de sterkte van de stroom.

‘We maakten echt contact. Ze stelden allerlei vragen en aan het eind gingen ze met een goed gevoel weer weg. En ook de wetenschappelijke lezingen van Lowlands University waren gigantisch populair.’

Het geeft een goed gevoel om de ivoren toren van de universiteit even achter je te laten en te vertellen over je vak. ‘Dat je kan laten zien dat kwantummechanica daadwerkelijk invloed heeft op de wereld om ons heen. Dat je mensen kunt prikkelen.’

Maar Van der Wal heeft meer redenen om af te reizen naar Biddinghuizen als hem dat wordt gevraagd. De wetenschap, zeker het soort dat hij bedrijft, is een miljoenenbusiness. Het publiek heeft recht om te weten wat er gebeurt met het belastinggeld. Door te laten zien hoe zijn kwantummechanica en nanotechnologie de wereld om ons heen beïnvloeden, toon je aan dat ze relevant zijn. ‘Als je wilt dat je telefoon nog sneller wordt dan nu bijvoorbeeld, dan heb je daar kwantumgeleiding voor nodig. Ik wil mensen een idee geven van hoe dat werkt, zodat ze zich een mening kunnen vormen die op iets anders gebaseerd is dan onderbuikgevoelens.’

Reality check

Dat is het precies, beaamt Bart van de Laar van ScienceLinX, dat voor de bètafaculteit de zogenaamde outreach verzorgt en dus ook Van der Wal naar Lowlands stuurde. Het clubje dat zich enkele jaren geleden nog voornamelijk bezig hield met voorlichting op scholen, is de laatste jaren uitgegroeid tot een forse groep enthousiastelingen die voortdurend manieren verzinnen om het grote publiek te bereiken. En die dus hardcore bèta’s afvaardigen naar Lowlands, Into the Great Wide Open, Down the Rabbit Hole of Welcome to the Village. ‘En dan zijn er ook nog de meer cultureel gerichte happenings: Noorderzon en natuurlijk de Nacht van Kunst en Wetenschap’, zegt Van de Laar.

Wetenschap wordt namelijk enorm gewaardeerd. Veel méér dan veel onderzoekers zich realiseren. ‘Zo’n festival als Lowlands zorgt voor een reality check, maar op een goede manier’, zegt hij. ‘Ze komen er ineens achter dat er belangstelling ís. We hebben vaak het idee dat het publiek alleen nog maar geïnteresseerd is in oneliners, maar dat is echt niet zo.’

Dat ondervond ook Steven Hoekstra toen hij vorig jaar optrad bij de Nacht van Kunst en Wetenschap. De man die al tien jaar zijn best doet om moleculen tot stilstand te brengen in een deeltjesvertrager, zat ineens in een kamer te brainstormen met choreograaf Guy Weizman van Club Guy & Roni en techniekkunstenaars van WERC. Samen maakten ze een voorstelling waarbij Hoekstra’s wetenschappelijke betoog werd ondersteund door dans en videoprojecties.

Aanwezigheid van ScienceLinX op Noorderzon

‘Het viel erg goed samen’, zegt Hoekstra. ‘Zowel vanuit wetenschappelijke hoek als vanuit het grote publiek waren de reacties positief.’ Natuurlijk waren er dingen die uit natuurwetenschappelijk perspectief onzin waren – voor Guy was het stilzetten van het molecuul ook een metafoor voor onthaasten bijvoorbeeld – maar juist dat associatieve denken vond Hoekstra bijzonder stimulerend. ‘Je gaat even op een andere manier naar de wereld kijken.’

Hij heeft niet de illusie dat de mensen die zijn optreden bijwoonden na afloop echt begrepen waar hij mee bezig was. Maar dat hoeft ook niet, vindt hij. ‘De voorstelling maakte het mogelijk om de fascinatie en verwondering over te brengen. Dat is leuk, maar ook belangrijk voor de wetenschap als geheel.’

Levensgroot laboratorium

Toch zijn lang niet alle wetenschappers die volle zalen trekken bezig met het afleggen van verantwoording voor uitgegeven belastingcenten. Aafke van Mourik Broekman gebruikt festivals als levensgroot laboratorium. Drie jaar geleden startte ze een onderzoek naar de manier waarop het publiek reageert op een theatervoorstelling. Dansgroep Random Collision zette drie voorstellingen op de planken op Noorderzon, waarna Van Mourik Broekman, haar begeleider Tom Postmes en geluidsonderzoeker Tjeerd Andringa de relatie tussen publiek en performers onderzochten.

De voorstellingen waren in no-time uitverkocht. Het jaar erna herhaalde Van Mourik Broekman het onderzoek en weer een jaar later ging ze mee met reizend dansfestival Moving Futures. Het is ideaal, zegt ze, om op die manier festival en wetenschap te verbinden. Vooral Noorderzonpubliek is breed – heel geschikt onderzoeksmateriaal voor een sociaal psychologe. ‘Maar je brengt wetenschap ook heel dicht bij de mensen, meer nog dan bij een lezing.’

Mensen blijken het enorm leuk te vinden om proefpersoon te zijn, merkte ze al snel. Zelfs al wekte een van de drie voorstellingen – eentje waarin nauwelijks samenhang zat – soms woede bij het publiek. ‘Dan reageerden ze geërgerd. Zo van: heb ik híer nu voor betaald? Maar als ze daarna uitleg kregen en vragenlijsten invulden, gingen ze toch nog met een goed gevoel weg.’

Het maakte Van Mourik Broekman tot een van de bekendere psychologen van de RUG. Ze heeft inmiddels zelfs meer festivalpraatjes gehouden dan wetenschappelijke verhandelingen.

Ideologische missie

Ook trekvogelprofessor Theunis Piersma ‘gebruikt’ festivals – al is dat dan niet met een wetenschappelijk doel, maar als deel van een ideologische missie. Hij ging naar Into the Great Wide Open met zijn ‘gebed voor de grutto’. Hij maakt de voorstelling Music of Migration, met multi-instrumentalist Sytze Pruiksma en de Friese fadozangeres Nynke Laverman. En – ook met Pruiksma – het recente King of the Meadows. Piersma stond ermee op het Trekfestival in het Lauwersmeergebied, liet zich zien op Noorderzon en deze week op het Sense of Place Seminar dat aan Oerol is verbonden.

Waarom? Omdat hij een verhaal te vertellen heeft, omdat hij soms los wil komen van de knellende conventies van het wetenschappelijke werk, maar ook – en vooral – omdat hij een boodschap wil overbrengen waarvoor de artikelen en tabellen van een wetenschappelijk tijdschrift niet geschikt zijn. ‘Ik wil mensen iets laten voelen. Ik wil ze laten horen wat het betekent als grutto’s uitsterven.’

Hij ging zelfs zover om Music of Migration op te voeren tijdens een conferentie van het Wereld Natuurfonds in Shanghai. ‘Er was daar een Chinese projectmedewerker die we er enthousiast voor kregen’, zegt hij. ‘We zaten daar met elkaar in dat rothotel en wij wilden de bezoekers laten voelen waar het over ging.’

Ivoren toren

Het was, zegt Piersma, een enorm succes. ‘Ik bespeel de hoofden en Sytze de harten’, zegt Piersma. ‘Door kunst en wetenschap samen te brengen kun je mensen op een andere manier aanspreken en kun je ze laten voelen dat het verschríkkelijk is wat er met de trekvogels gebeurt.’

En dat is meteen waarom het zo jammer is dat een vergelijkbaar project, voorafgaand aan Oerol dit jaar, maar zo weinig aandacht trok. Piersma organiseerde een tweedaags seminar waar hij alle beleidsmakers, politici en lobbygroepen rond het waddengebied wilde samenbrengen. Twee dagen waarin de obligate lezingen werden vervangen door projecten met kunst, dans en muziek. Maar slechts een handjevol van de grijze pakken schreef zich in. Waarom?

‘Misschien snappen ze het niet’, zegt Piersma. ‘Of misschien is het te nieuw. Maar ja, altijd krijg je het verwijt dat je uit je ivoren toren moet komen. Doe je dat, dan komen ze niet.’

Wat hielp was het feit dat Hoekstra – zoals zoveel wetenschappers tegenwoordig – veelal dezelfde tools gebruikt als de jongens van WERC: lasers, grote datasets, computers. En Hoekstra’s fascinatie met – onzichtbare – zwarte materie vond weerklank in hún fascinatie voor onzichtbare data.

Het eindresultaat was een dansvoorstelling op de Nacht van Kunst en Wetenschap van vorig jaar, visueel ondersteund met projecties die de deeltjesvertrager van Hoekstra verbeelden. Lichtbundels schoten op de dansers om te verbeelden wat er binnenin Hoekstra’s vertrager gebeurt. ‘We wilden zo de fascinatie delen’, zegt Valk. Huizer knikt: ‘Wij vormden de brug tot dit lastige pakket van Steven en het grote publiek door ons inlevingsvermogen eraan te koppelen.’