Zó deal je ermee!
Een dreigende toekomst…
Door Ingrid Ştefan
By Ingrid Ştefan
Ingrid Ştefan
Merk je dat je je veel zorgen maakt de afgelopen tijd? Ben je hyperalert? Check je constant het nieuws? Dan ben je niet de enige.
Met een oorlog in Gaza, een oorlog in Oekraïne, een onvoorspelbare Trump en de opkomst van extreemrechts in Europa voelt wakker worden in 2025 en de dagelijkse politiek onder ogen zien voor veel mensen als een uitdaging. De vraag wat er nu weer gaat gebeuren, hangt als een donkere wolk boven hen.
Wat zij ervaren, wordt political anxiety genoemd – politieke stress. En dat mensen zich zo voelen, is helemaal niet gek, zegt Kees Aarts, hoogleraar politieke instituties en gedrag aan de RUG. ‘Ik begrijp gevoelens van angst nu veel beter dan toen ik jonger was, want de toekomst is gewoon onzeker.’
Maar wat is political anxiety precies? Waar komt het vandaan en wat kun je eraan doen?
Onzekerheid
Volgens Aarts heeft het te maken met het vertrouwen in de politieke omgeving waarin je leeft. ‘We vertrouwen erop dat politieke instellingen hun werk doen, en meestal doen ze dat ook’, legt hij uit. Maar als dingen niet gaan zoals verwacht, groeit het wantrouwen. ‘Mensen vrezen dat er een crisis aankomt, en dat veroorzaakt angst en onrust: het gevoel dat de dingen niet zijn zoals ze zouden moeten zijn. Het hoeft misschien niet zo erg te worden als ze denken, maar het verstoort wel hun nachtrust.’
Mensen voelen dat de dingen niet zijn zoals ze zouden moeten zijn
De psychologie stelt dat anxiety – een combinatie van angst, piekeren en stress – te maken heeft met dreiging die we ervaren door een toekomstige gebeurtenis. ‘Je maakt je zorgen dat er iets ergs kan gebeuren, en dat zorgt voor hyperwaakzaamheid’, zegt universitair hoofddocent psychologie Brian Ostafin.
Er is dan sprake van onzekerheid, legt hij uit. ‘Je weet niet wanneer iets gaat gebeuren, of het überhaupt gebeurt, hoe erg het wordt, of je het wel aankan.’
In kleine dosissen is dat angstige gevoel nuttig. Maar als de vrees voor het onbekende te groot wordt, kan het leiden tot angststoornissen. ‘Nicholas Carlton stelt dat angst voor het onbekende de belangrijkste bron van onrust is’, zegt Ostafin. ‘Wij hebben die theorie getest en vergeleken met angst voor pijn of de dood, en we zagen dat angst voor onzekerheid het sterkst samenhangt met gevoelens van stress en bezorgdheid.’
Betekenis geven
Maar dat is maar één manier om naar politieke stress te kijken. Wat ook meespeelt, zijn de zogenoemde betekenisstructuren in de samenleving. ‘Modellen die ons helpen de wereld te begrijpen, houden de onzekerheid in toom en geven betekenis aan onze maatschappij. Onze doelen en waarden kleuren alles wat we meemaken en helpen ons om verschillende situaties te navigeren, waardoor we kunnen najagen wat belangrijk voor ons is.’
De politiek is ook zo’n structuur die betekenis geeft. ‘Mensenrechten bestaan bijvoorbeeld niet objectief. Maar het is een manier waarop we de wereld ordenen en onszelf en anderen begrijpen’, zegt Ostafin. Zulke gedeelde waarden vormen de basis van onze politieke identiteit. ‘Gooi je die overboord, dan krijg je onzekerheid en chaos.’
Gooi je gedeelde waarden overboord, dan krijg je onzekerheid en chaos
En dat is volgens hem wat er nu gebeurt. ‘Ik ben geen politicoloog, maar de recente geschiedenis laat zien dat er minder waarde gehecht wordt aan samenwerking en allianties, terwijl grote machten meer voor zichzelf nemen ten koste van kleinere.’ Dat is een heftige verschuiving, zegt hij, en die is moeilijk te accepteren.
Aarts, als politicoloog, is het daarmee eens: verschuivende allianties zorgen voor angst. ‘De toekomst is onzekerder geworden omdat grote machten als Rusland, de VS en zelfs China minder voorspelbaar zijn’, zegt hij. ‘Dat zie je het duidelijkst in het afbrokkelen van de NAVO. Ik groeide op met het idee dat Europa en de VS hetzelfde dachten. Dat wereldbeeld is weg.’
Toch is political anxiety niet alleen een gevoel dat spontaan bij de mensen zelf ontstaat, benadrukt hij. ‘Politici vertellen ons dit al maanden.’ Volgens Aarts zijn er twee kanten: ‘Sommigen zullen zeggen dat we op die manier worden verleid om meer uit te geven aan defensie, en dat is waarschijnlijk ook wel waar.’
Strategieën
De oorzaak van political anxiety is dus de groeiende onzekerheid, maar de oplossing ligt niet voor de hand. Toch zijn er wel strategieën om ermee om te gaan, zegt Ostafin. De eerste stap: accepteren dat je niet alles in de hand hebt, en je focussen op wat wél in jouw macht ligt: bijvoorbeeld waar je je aandacht op richt.
‘Onze aandacht wordt vaak automatisch getrokken naar emotionele prikkels’, legt hij uit. Maar we moeten leren het verschil te zien tussen gezonde en ongezonde bezorgdheid. ‘We kunnen bewust kiezen waar we onze aandacht aan geven.’
Je kunt de politiek niet sturen, maar wel hoe je omgaat met je waarden. ‘Als je gelijkheid en democratie belangrijk vindt, richt je dan daarop. Je kunt demonstreren, vrijwilligerswerk doen, schrijven voor de krant of in gesprek gaan. Dat helpt je om volgens je waarden te leven.’
Volgens Aarts is dat niet alleen goed voor je mentale gezondheid, maar ook voor de democratie. ‘Doe wat je kunt doen. Maar vecht er wel voor. Het is belangrijk om ergens aan bij te dragen. Dat helpt ook je angst te verminderen.’
Afstand nemen
Tegelijkertijd is het ook belangrijk om soms afstand te nemen. ‘We zijn niet alleen politieke wezens’, zegt Ostafin. Om dat te beseffen, moet je je richten op wat dichtbij is: relaties, hobby’s. ‘Doe wat betekenisvol is voor jou. Dat heeft directe impact op je leven en helpt je omgaan met onzekerheid.’
Te veel focussen op nieuws kan je juist afleiden van het leven, stelt hij. ‘Door het internet worden we overspoeld met informatie. En dat zorgt weer voor meer onzekerheid.’
Het is belangrijk om ergens aan bij te dragen
Dat komt omdat er zóveel aandacht wordt gevraagd, dat ons brein het moeilijk kan bijhouden. ‘Je kunt de wereld niet ontvluchten. Maar je kunt wel helder krijgen wat voor jou belangrijk is, en je daarop richten. Laat de rest los.’
Volgens Aarts ligt het probleem echter niet in een overdaad aan informatie. ‘In 1914, vlak voor het uitbreken van de oorlog, was het nieuws versnipperd en onduidelijk. Er waren geruchten, een paar kranten – en tóch was de angst groot. Niet door een teveel aan informatie, maar een gebrek eraan.’
De oplossing is volgens hem dus niet minder informatie, maar beter onderscheid maken. ‘Driekwart van wat we horen is ruis. Vraag jezelf af: wat is de boodschap waar ik iets mee moet? En wat is alleen maar politieke praat? Voor hem is de boodschap duidelijk: ‘De VS trekt zich terug en Europa moet voor zichzelf zorgen.’
Mindfulness
Wie daar nog steeds onrustig van wordt, kan volgens Ostafin baat hebben bij mindfulness-training. ‘Dan leer je dingen te accepteren zoals ze zijn. Als je ze toch niet kunt veranderen, is dat misschien de meest wijze manier van leven.’ Mindfulness draait om waarnemen wat er in je lichaam gebeurt, welke sensaties je voelt en welke gedachten opkomen.
‘Met training leer je eerst bewust te worden van wat je ervaart. Daarna werk je aan een accepterende houding tegenover die ervaringen’, zegt hij. Onderzoek – ook van de RUG – toont aan dat dit helpt om minder afwijzend te reageren op onzekerheid. ‘Het grootste voordeel is dat het angst vermindert, en dat je je energie beter kunt richten op wat er echt toe doet.’