De expert Eenzaamheid onder studenten #5
‘Een algemene aanpak is vaak niet effectief’
UKrant besteedt in een reeks artikelen aandacht aan het thema eenzaamheid onder studenten. Hoe erg is het probleem, wat zijn de oorzaken en wat kun je er aan doen?
Lees ook:
Het mag dan haar expertise zijn, Maaike Verhagen valt toch even stil als ze het gevoel van eenzaamheid probeert te omschrijven. ‘De wetenschappelijke definitie kan ik je zo vertellen. Hoe eenzaamheid voelt, vind ik moeilijker onder woorden te brengen’, zegt ze. ‘Ik denk aan leeg, lusteloos, down, gespannen. Iedereen ervaart eenzaamheid anders, maar het is altijd een vervelend gevoel, dat ontstaat door onvoldoende of ontoereikende sociale contacten.’
Eenzaamheid is echt niet altijd een probleem, zegt Verhagen, die als hoofddocent orthopedagogiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen onderzoek doet naar eenzaamheid onder adolescenten. ‘Het kan een nuttig gevoel zijn dat mensen ertoe aanzet actie te ondernemen, door sociale contacten aan te halen of nieuwe vrienden proberen te maken.’
Maar als mensen niet meer zelfstandig in staat zijn om van het negatieve gevoel af te komen, wordt het een issue. ‘Wanneer je merkt dat toenaderingspogingen mislukken, kom je gemakkelijk in een neerwaartse spiraal’, legt ze uit. ‘Je bent minder snel geneigd om het opnieuw te proberen en daardoor wordt het daadwerkelijk steeds moeilijker om contact te maken met anderen.’
Oud mannetje
Veel mensen hebben bij het begrip eenzaamheid een beeld van een oud mannetje dat stilletjes uit het raam staart, iets wat altijd bevestigd werd door overheidscampagnes over eenzame ouderen. Maar juist onder jongeren komt het veel voor, zegt Verhagen. ‘Ze maken zich los van hun ouders, starten een opleiding en gaan nieuwe uitdagingen aan. Dat kan gevoelens van eenzaamheid bevorderen.’
Bij een groep horen verhoogde je overlevingskansen
Verhagen geeft daarom sinds kort advies aan de commissie van het ministerie van Volksgezondheid die over deze campagnes gaat. Zo hoopt ze te bereiken dat de spotjes ook vertaald worden naar jongeren, zodat het hen duidelijk wordt dat eenzaamheid er mag zijn, dat je het niet moet verstoppen. ‘Het is een natuurlijke behoefte om sociale contacten te willen’, benadrukt ze. ‘Mensen zijn groepsdieren. Bij een groep horen verhoogde vroeger je overlevingskansen.’
Social media
Vaak krijgen mobiele telefoons en social media er de schuld van dat jongeren eenzaam zijn. Maar dat ligt genuanceerder, vertelt Verhagen. ‘Onderzoek toont aan dat de manier waarop mensen hun telefoon gebruiken bepalend is. Wanneer jongeren social media gebruiken om contact te maken en leuke ervaringen uit te wisselen, of als ze dingen delen om steun te krijgen, kan dit juist heel positief zijn.’
Zolang social media je bestaande sociale leven in de offline wereld ondersteunen, hoeven ze dus zeker geen negatief effect te hebben. Anders is het wanneer je alleen maar online vrienden hebt. ‘Al verschilt ook dit van persoon tot persoon, want voor mensen die moeilijk contact leggen kunnen online vrienden heel waardevol zijn.’
De werkelijke reden dat jongeren eenzaam worden verschilt, zegt Verhagen. ‘Sommige jongeren ervaren eenzaamheid door sociale uitsluiting. Zij hebben letterlijk geen contact tot anderen, bijvoorbeeld door een handicap of door pesten. Anderen beschikken over minder goede sociale vaardigheden, waardoor het moeilijk is om contact te maken. En er zijn ook jongeren die zichzelf minder waard voelen dan anderen, of die negatieve ideeën over de wereld hebben.’
Verbinding
Omdat de oorzaken zo ver uiteenlopen, is het niet eenvoudig om iets te doen aan eenzaamheid. ‘Algemene aanpakken waarbij mensen met elkaar in contact worden gebracht zijn niet altijd effectief’, stelt Verhagen. ‘Een wekelijks bezoekje zonder dat er sprake is van echte verbinding helpt niet.’
Gedeelde interesses maken de kans op vriendschap groter
Het Buddy-to-Buddy-project van het Erasmus Student Network, waarbij studenten worden gematcht op basis van dingen die ze gemeen hebben, is volgens Verhagen wél een voorbeeld van een nuttig initiatief. ‘Gedeelde interesses maken de kans groter dat er een kwalitatief goede vriendschap ontstaat.’
Als je iets wilt doen aan je eenzaamheid, zegt Verhagen, moet je eerst herkennen én erkennen dat je eenzaam bent. ‘Ook al begrijp je niet waarom dit zo is. Ga de dialoog aan, bespreek met mensen waar de oorzaak van jouw eenzaamheid ligt. Dan kun je kijken wat je eraan kunt doen. Het is belangrijk dat je je gehoord voelt en steun vindt.’
Onderzoek ook waar je interesses liggen, raadt ze aan. ‘Studenten zitten nu veel thuis. Probeer eens in kaart te brengen waar je enthousiast van wordt. Onderneem nieuwe dingen, activeer jezelf. Houd je bijvoorbeeld van schaken? Zoek een schaakclub of online schaakforum.’ Dat betekent niet dat de eenzaamheid ineens weg is, maar het vergroot je kansen op sociaal contact. ‘Je terugtrekken is nooit een goed idee.’
Stel vragen
Toch ligt de oplossing zeker niet alleen bij de eenzame personen zelf, benadrukt Verhagen. ‘Het is enorm belangrijk dat de hele maatschappij oog krijgt voor eenzaamheid in de omgeving. Vraag eens rechtstreeks hoe het met een ander is op het vlak van eenzaamheid. En schroom vooral niet om door te vragen: hoe gaat dat als je je eenzaam voelt? Is je netwerk een probleem? Heb je ergens behoefte aan? Kan ik je ergens mee helpen?’
Ook voor huisartsen en studentenpsychologen is een belangrijke rol weggelegd. Zij moeten eenzaamheid erkennen en ernaar vragen, zegt ze. Want eenzaamheid is weliswaar geen ziekte, maar het kan wel de oorzaak zijn van veel andere klachten, zoals depressie, angst of lichamelijke aandoeningen.
Deze taak ligt ook bij ondersteunende diensten van universiteiten. ‘Maak studenten duidelijk dat eenzaamheid een reden is om contact te zoeken, net als ADHD, depressie, stress of burn-out. Communiceer erover. Zo wordt de drempel lager en wordt het onderwerp beter bespreekbaar.’