Non met een missie

Leestijd: 9 minuten (1100 woorden)

De eerste keer dat Elizabeth Mudzimu een non zag, zal ze nooit vergeten. Haar ouders gingen niet naar de kerk, maar katholieke vriendinnetjes wel en de nieuwsgierige Mudzimu ging wel eens mee. Ze moet een jaar of elf zijn geweest, denkt ze, toen tijdens zo’n kerkbezoek haar oog viel op een non. ‘Ik dacht: dat moet een engel zijn.’ Haar ogen stralen bij de herinnering. ‘Vanaf dat moment wilde ik zelf ook non worden.’

Sinds 1997 is Mudzimu zuster in de kloosterorde Little Children of Our Blessed Lady (LCBL). Onlangs kwam een andere droom van haar uit: sinds begin mei volgt ze een PhD-traject. Aan de Faculteit Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap (GGW) van de RUG doet Mudzimu onderzoek naar religie en vrouwenrechten in Zimbabwe.

‘Centraal staan de vrouwen van de Korekore (een stam in het noorden van Zimbabwe, red.)’, legt Mudzimu uit. ‘Die cultuur stelt allerlei eisen aan hen. Hoe ze moeten zijn, hoe ze zich moeten gedragen. Aan de andere kant staat het katholieke geloof, dat vrouwen óók van alles oplegt.’

Heidens

Mudzimu noemt de omgang met zwangerschappen als voorbeeld. ‘In traditionele Afrikaanse religies is het gebruik van kruiden heel belangrijk, bijvoorbeeld om een bevalling te vergemakkelijken. De katholieke kerk zegt daarvan: dat is magie, dus heidens.’ Zo zitten Zimbabwaanse vrouwen ingeklemd tussen twee instituten die hen allebei voorschrijven hoe ze hun leven moeten leiden. ‘Ik wil uitzoeken hoe ze daarmee omgaan, hoe het hun leven en hun seksualiteit beïnvloedt.’

Mudzimu brengt voor haar onderzoek een tijd in een Korekoredorpje door, om interviews af te nemen met de bewoners. Zo hoopt ze erachter te komen hoe de mensen daar tegen vrouwen en seksualiteit aankijken. Uiteindelijk wil ze met de resultaten de positie van de vrouwen in Zimbabwe verbeteren.

Mudzimu is de eerste zuster uit haar orde die aan een West-Europese universiteit studeert. Het is even wennen, om meerdere redenen. ‘Het weer is hier zó guur. Waar ik vandaan kom is het gemiddeld veertig graden.’ Ze wijst op haar gelaagde, crèmekleurige habijt: ‘Een extra warme. Thuis heb ik dit nooit aan.’

Habijt en crucifix

Ze draagt haar habijt iedere dag, net als het witte kapje op haar haren en de crucifix om haar hals. Het komt haar op straat wel eens op verwonderde blikken te staan, en niet omdat passanten haar voor een engel aanzien. ‘Mensen vragen altijd waar ik naartoe moet, of ik verdwaald ben’, zegt ze. ‘Iedereen is hier heel vriendelijk en behulpzaam.’

En héél anders dan thuis. ‘Ik sprak een studente op een van mijn eerste dagen. ‘Waar woon je’, vroeg ik haar. ‘Bij m’n vriend’, zei ze. En ik was…’ Ze zet grote ogen op en laat haar mond openvallen. Verbijsterd, dat was ze. In het zeer religieuze Zimbabwe moet je het niet in je hoofd halen om ongetrouwd samen te wonen.

‘Ik vroeg dat meisje of ze al lang getrouwd was’, vervolgt Mudzimu. ‘”No, no, no!”, riep ze toen meteen.’ Opnieuw klinkt haar hartelijke lach, maar deze keer maar kort. Ze vindt Europeanen op sommige vlakken wel erg liberaal, geeft ze toe. ‘Relaties zijn hier vaak zó vrijblijvend, voor mijn gevoel. Zodra je het zat bent, vertrek je weer.’

Maar de vrijheid en de openheid waarmee westerse vrouwen over seksualiteit praten, zou Mudzimu ook graag in Zimbabwe willen zien. ‘Daar is seks taboe, dus is er veel misbruik en onwetendheid. Afrikaanse vrouwen zijn zich niet bewust van hun rechten. Ze leren vanaf heel jonge leeftijd dat ze zacht moeten zijn en onderdanig, omdat ze nou eenmaal vrouwen zijn.’

Autoritair

Wat daar de gevolgen van zijn, ziet Mudzimu al haar hele leven. ‘Mijn vader was nogal autoritair. O, dacht ik, zo gaat dat dus als je getrouwd bent.’

Ook in haar werk als non spreekt ze vaak met vrouwen die geweld te verduren krijgen van hun man. ‘Als ik vraag waarom, zeggen ze iets in de trant van: “Ik had niet goed gekookt.”‘ Ze schudt haar hoofd. ‘Het gaat niet over koken. Het gaat meestal op een of andere manier over seksualiteit. Maar daar durven ze niet over te praten.’

Was haar intrede in een klooster misschien deels een manier om te ontsnappen aan zo’n huwelijk? Mudzimu aarzelt voor ze antwoord geeft. ‘Weet je, je bent je niet altijd bewust van de redenen waarom je iets doet’, zegt ze uiteindelijk. ‘Achteraf denk ik dat de indrukken uit mijn jeugd wel een rol hebben gespeeld.’

Voor ze naar de RUG kwam, werkte Mudzimu in het klooster als vocation director, het eerste aanspreekpunt voor meisjes die overwegen om non te worden. Altijd vroeg ze naar de thuissituatie. Regelmatig hoorde ze in het antwoord haar eigen verleden terug. Van emancipatie is weinig sprake geweest in Zimbabwe, maar het gaat volgens haar wel de goede kant op. Mudzimu wil dat voortzetten, samen met beleidsmakers en ngo’s.

Taboe op seks

Allereerst wil ze af van het taboe op seks, zodat meisjes er gedegen over kunnen worden voorgelicht. Ook moeten er betere ontwikkelingsmogelijkheden komen voor vrouwen, zodat ze niet langer totaal van hun echtgenoten afhankelijk zijn. ‘Alles wat een man kan zijn, kan een vrouw ook zijn. Dát moeten ze leren, in plaats van dat onderdanige. We baseren ons op wat er al wordt gedaan; de onderdrukking van vrouwen is niet zo eenduidig als sommige mensen denken. Ze worden heus wel als heel belangrijk gezien door de samenleving.’

Ze koos bewust voor wetenschappelijk onderzoek als wapen in de strijd om de positie van de vrouw te verbeteren. ‘Ik wil daaraan bijdragen, maar dat moet gegrond zijn in empirische data en wetenschappelijke reflectie’, legt ze uit. ‘Niet in een hypothese of een gevoel. Dan sta ik sterker. Ik ben straks niet zomaar een vrouwtje met een mening, maar een wetenschapper.’

Niet alle mannen in Zimbabwe zullen even blij zijn als een non hun vrouwen komt uitleggen dat ze voor zichzelf moeten opkomen, weet Mudzimu. Maar ze is niet bang. ‘Er zal vast wel op me gescholden worden’, vermoedt ze. ‘Maar dat houdt me niet tegen. Ik ben overtuigd van wat ik doe.’

Engels