Zo herstel je het vertrouwen in de wetenschap
Laat die mensen meedoen!
Door Alex Torres
By Alex Torres
Alex Torres
Al vier jaar lang gaan honderden mensen in Nederland midden in de nacht naar buiten: een keer in januari en een keer in februari. Ze kijken omhoog naar de hemel en tellen de zichtbare sterren in het sterrenbeeld Orion. Als het flink donker is, zie je meer dan twintig. Maar als er veel lichtvervuiling is, zijn het er misschien maar vijf, of zelfs nog minder.
Met deze eenvoudige methode kunnen onderzoekers achterhalen hoe donker de nacht tegenwoordig is. Het levert ze niet alleen honderden meetpunten op door het hele land, ze komen tegelijk in contact met het publiek, geven uitleg over het belang van duisternis, en benadrukken het belang van wetenschap in zijn geheel.
En dat is enorm waardevol in een tijd waarin het publiek nog maar weinig vertrouwen heeft in de wetenschap, en vaccinaties en klimaatverandering voortdurend ter discussie gesteld worden. Het betrekken van burgers bij de wetenschap kan helpen om de partijen dichter bij elkaar te brengen en het vertrouwen te herstellen, denkt Mohammad Gharesifard. Hij is universitair docent citizen science, oftewel burgerwetenschap: de enige in Nederland.
Voordelen
Citizen science betrekt niet-wetenschappers bij een of meer stappen van het wetenschappelijke proces. Ze kunnen bijvoorbeeld gegevens verzamelen, zoals bij het ‘donkerproject’. Soms voeren ze zelf het onderzoek uit, zoals bij het ontcijferen van de Sonttolregisters. Bij dit project verdiepen mensen zich in de oude tolboeken waarin alle duizenden schepen zijn geregistreerd die tussen 1497 en 1857 door de Deense Sont voeren.
En bij weer andere projecten helpen burgers zelfs bij het opzetten van het onderzoek en het definiëren van de onderzoeksvragen. Een voorbeeld hiervan is Making Sense, dat geluids- en luchtvervuiling in verschillende Europese steden wilde aanpakken.
Mensen hebben een plek aan een tafel waar ze normaal niet zitten
‘Deze aanpak kan grote voordelen bieden voor de wetenschap zelf’, legt Gharesifard uit. ‘Maar het draait ook om de democratisering van wetenschap en beleid.’
Citizen science geeft burgers toegang tot wetenschappelijke processen en zelfs beleidsprocessen die normaal gesproken voor hen verborgen blijven. ‘Als we mensen die bijvoorbeeld de luchtkwaliteit monitoren, uitnodigen om met bestuurders of onderzoekers te praten, hebben ze een plek aan een tafel waar ze normaal gesproken niet zitten. Dat is voor mij zelfs belangrijker dan het verzamelen van de gegevens.’
Zo kan de wetenschap ook dichter bij het publiek komen, denkt hij. ‘Wij, als wetenschappers, kunnen meer leren over wat deze mensen bezighoudt. En hetzelfde geldt voor beleidsmakers. Op deze manier voorkomen we allemaal misverstanden.’
Andere verwachtingen
Gharesifard zag al heel wat voorbeelden gezien van nuttige discussies in zijn werk. Neem bijvoorbeeld een biodiversiteitsproject in Kenia waar hij bij betrokken was. ‘We wilden de bewegingen van dierenpopulaties in dat gebied bestuderen om te zien hoe we natuurbeschermingsmaatregelen het beste konden doorvoeren.’
Ze besloten zowel de lokale gemeenschap als de lokale autoriteiten om input te vragen. Maar toen ze die twee groepen bijeen brachten voor een gesprek, gaf dat een totaal andere draai aan het project.
Door deze dialoog creëren we ook een gevoel van eigenaarschap
‘We ontdekten al tijdens de eerste bijeenkomst dat ze totaal verschillende verwachtingen hadden over dit onderwerp’, zegt Gharesifard. Waar de autoriteiten vooral de wilde dieren wilden beschermen met het oog op het toerisme in de regio, maakten de burgers zich ernstige zorgen over hun vee, dat vaak wordt aangevallen door diezelfde wilde dieren. Als ze de burgers niet bij het proces betrokken hadden, hadden ze die tweedeling makkelijk kunnen missen.
‘Het zou makkelijk geweest zijn om gewoon een app te ontwikkelen waarmee burgers gegevens over wilde dieren konden verzamelen’, zegt Gharesifard. ‘Maar door deze dialoog creëren we ook een gevoel van eigenaarschap bij de burgers. Hierdoor raken ze echt betrokken, en daar draait het om.’
Uiteindelijk was het een win-winsituatie. ‘We kwamen uit op een project dat zoals gepland de bewegingen van wilde dieren volgde met het oog op de natuurbescherming. Maar het richtte zich ook op incidenten met mensen en dieren’, legt Gharesifard uit. ‘Burgers kregen toegang tot deze gegevens, zodat ze de gebieden konden vermijden die het gevaarlijkste waren om hun vee te laten grazen.’
Fout uitgangspunt
Momenteel begeleidt Gharesifard een aantal citizen science-projecten aan de RUG. Het gaat onder meer om een onderzoek naar de waterkwaliteit van viskwekerijen in Indonesië en – ook relevant voor Groningen – een onderzoek naar het risico op rampen in Nederland. ‘Dat gaat om kettingrampen’, legt hij uit. ‘Bijvoorbeeld als er een aardbeving is die ook overstromingen in de stad veroorzaakt.’
Dit project, dat Gharesifard coördineert, hoopt met hulp van burgers een model te ontwikkelen dat voorspelt hoe mensen zich gedragen tijdens zulke rampen. ‘We willen weten waar mensen dan naartoe gaan, of ze bijvoorbeeld te voet of met de auto zouden gaan’, zegt hij. ‘Die informatie kan ons helpen om een beter model te creëren, waarmee we weer adviezen kunnen opstellen voor burgers en de autoriteiten.’
Het uitgangspunt moet niet zijn dat we ‘iets’ met citizen science willen doen
Maar citizen science is geen wondermiddel, benadrukt hij. ‘Je moet wel goed nadenken over hoe haalbaar het is om burgers te betrekken. Sommige procedures vragen om specifieke expertise, of er is apparatuur nodig die te duur is om zomaar uit te delen. En soms is het gewoon niet nodig om een grote groep mensen bij een experiment te halen.’
Een veelgemaakte fout is dat citizen science er aan de haren bijgesleept wordt, zonder dat iemand zich afvraagt of burgers het project wel interessant vinden en of ze überhaupt van nut zijn. ‘Als het uitgangspunt is dat we “iets” met citizen science willen doen, in plaats van dat we met mensen hun problemen bespreken, verliezen we uit het oog waar het om gaat’, zegt Gharesifard.
‘Als een scheikundige chemische componenten in water wil meten, kan het zinvol zijn om de hulp van burgers in te schakelen’, gaat hij verder. ‘Maar is dat iets dat de gemeenschap aanspreekt? Zouden zij er baat bij hebben? Dat is een andere vraag.’
Citizen science-hubs
Toch voorziet Gharesifard in de komende jaren interessante ontwikkelingen binnen het vakgebied , vooral in Groningen. Onlangs heeft de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) een oproep gedaan voor citizen science-hubs door het hele land. Gharesifard wil zo’n hub opzetten in Noord-Nederland, in samenwerking met lokale organisaties. Dat zou extra financiering voor projecten opleveren, en een stevigere basis vormen voor activiteiten rond burgerwetenschap in de regio.
‘Ik denk dat we een heel sterke kandidaat zijn om zo’n hub te vormen’, zegt Gharesifard. Groningen heeft immers een lange geschiedenis van onderzoeksprojecten waarbij met de bevolking wordt samengewerkt. Denk Science LinX, het wetenschapscentrum van de Faculteit Science and Engineering, of de wetenschapswinkels van de universiteit, die maatschappelijke partijen in contact brengen met studenten en wetenschappers die onderzoek voor hen kunnen uitvoeren.
Groningen is daarnaast een van de breedste universiteiten van het land. ‘Er is een goede combinatie van technische vakgebieden, maar ook sociale wetenschappen, geesteswetenschappen en gezondheidszorg. Dat maakt het heel interessant, want burgerwetenschap heeft baat bij interdisciplinariteit.’
Naarmate citizen science zich verder ontwikkelt, neemt ook het potentieel ervan toe, zegt Gharesifard. ‘Ik ben erg benieuwd naar de toepassing binnen de geesteswetenschappen. Er is zoveel dat we nog niet begrijpen over het verleden, over cultureel erfgoed, bijvoorbeeld! Maar er is ook een enorme hoeveelheid beschikbare data. Er zijn nog zoveel mogelijkheden voor citizen science.’