Dit is wat stress doet met je lijf
Doomscrollen
en korte lontjes
Door Marit Bonne
By Marit Bonne
Marit Bonne
Een week voor het tentamen
Nog zeven dagen te gaan voor dat cruciale tentamen. Je moet nu echt aan de bak. Haal je deze niet, dan betekent dat een extra semester en een paar duizend euro boven op je studieschuld.
Studenten hebben tegenwoordig meer last van stress dan vroeger, zegt klinisch ontwikkelingspsycholoog Bertus Jeronimus. Dat komt door bijvoorbeeld de opkomst van social media en de dreiging van studieschulden, maar ze zijn ook gevoeliger voor stress doordat ze opgroeiden tijdens de pandemie. ‘Tegelijk schrappen ze juist in tijden van extra stress precies die dingen waardoor ze ontspannen. Sport, bijvoorbeeld, of sociale contacten.’
Na een hele dag in de UB sleep je jezelf naar huis. Terwijl je naar je fiets loopt, lees je een berichtje van een vriendin: ‘Zin om vanavond af te spreken?’ Ja, zin wel, maar tijd? Allesbehalve.
Maar, benadrukt hij: dat is een vorm van zelfsabotage. Je stresssymptomen worden hierdoor alleen maar erger.
‘Het menselijk lichaam is geprogrammeerd om in balans te blijven, dat heet homeostase’, vertelt neurowetenschapper Cato Drion. ‘Maar om ons heen zijn er constant dreigingen die onze balans willen verstoren; de reactie daarop noemen we stress.’ En die stress uit zich op allemaal verschillende manieren: mentaal én fysiek.
Eenmaal thuis heb je eigenlijk geen energie om voor eten te zorgen. Het enige waar je wel zin in hebt, is een pizza. Uit de diepvries dan maar!
‘Bij stress heeft je lichaam zin in snelle suikers en vetten’, zegt Drion. ‘Je hebt hierdoor snel energie beschikbaar om te reageren op een bedreiging, maar het is ook comfort food; dit zorgt voor ontspanning via het beloningssysteem van de hersenen.’
Alleen: als je langdurig stress ervaart, gaat die lekkere trek zijn doel voorbij; je bent dan aan het overeten. ‘Dit kan leiden tot veranderingen in de stofwisseling en uiteindelijk tot veranderingen in gewicht’, zegt ze.
Het is vier uur ’s nachts en je ligt – alweer – te staren naar je plafond. Door de stress is je lichaam erg alert, maar hoe dit precies leidt tot slechter slapen, weten onderzoekers nog niet.
De boosdoener is cortisol. Dit stofje dat wordt gemaakt in de bijnieren speelt een rol in oneindig veel verschillende lichaamsprocessen, weet Drion. Het breekt bijvoorbeeld eiwitten af, verhoogt je verbranding en remt ontstekingsreacties, allemaal om het lichaam te helpen omgaan met stress. Maar dit heeft soms ook ongewenste effecten.
Vier dagen voor het tentamen
Je gaat als een speer. Elke ochtend sta je vroeg voor de draaideuren van de UB om een plekje te bemachtigen. Je hebt best een goed gevoel over het tentamen, het gros heb je immers al geleerd.
Als we het over stress hebben, is dat vaak in negatieve zin, zeggen zowel Jeronimus als Drion. Maar het kan ook in je voordeel werken. Een beetje – maar niet te veel – stress doet namelijk wonderen voor je hippocampus, je geheugencentrum, en helpt je om leerstof van colleges beter op te nemen.
En het heeft nog een opvallend gevolg, zegt Jeronimus. De hoeveelheid blessures en ongevallen neemt af tijdens tentamenperiodes, doordat je alerter bent op potentieel gevaar. Maar dit komt ook deels doordat studenten minder sporten en buiten komen, benadrukt hij.
Twee dagen voor het tentamen
Nou ja, toch maar even pauze. Je opent Instagram en ziet katten-memes, lachende gezichten vanuit een woonkamer gevuld met bierkratten, en het programma van Eurosonic Noorderslag. Dan schrik je. Is er al twee uur voorbij?
Het ‘doomscrollen’ wat je net hebt gedaan, is, net als sigaretten of koffie, een copingmechanisme, vertelt Jeronimus. ‘De afleiding helpt je om met stress om te gaan, maar doomscrollen vergroot de stressreactie.’ Er zijn betere manieren, zegt hij: goed slapen, jezelf bezighouden met hobby’s en sporten, of onder de mensen zijn.
In de badkamer vraag je jezelf af of het allemaal wel goed gaat komen. Ga je het blok überhaupt wel halen? Op je kin voel je een heksenkring van pukkels. Als je dan ook nog je huisgenoot op de deur hoort bonken, heb je het niet meer. Geërgerd snauw je dat je bijna klaar bent.
Dat laatste – samen eten of andere sociale afspraken – werkt zelfs het allerbeste als je toch al gevoelig bent voor stress, zegt Jeronimus.
Ook dit soort reacties hebben alles te maken met stress. Je lichaam gaat meer talg aanmaken, waardoor je poriën sneller verstopt raken. En doordat je voortdurend alert bent, brengen prikkels je sneller uit je evenwicht, legt Drion uit.
5 minuten voor het tentamen
Het is D-Day. Het hele blok heb je naar dit moment toegewerkt. Omringd door de feloranje muren in Aletta lees je voor de laatste keer je notities door, wachtend tot de poorten opengaan. Je kijkt op de klok: nog twee minuten. Je hart bonst, zweet staat in je handen en je mond wordt droog. Daar gaan we.
Het stofje dat in de Aletta Jacobshal door je lichaam giert, is een oude bekende: adrenaline. Gemaakt door de bijnier, bereikt het stofje via je bloed allerlei plekken in het lichaam waar een kortetermijn stressreactie in gang gezet kan worden: de fight or flight-respons.
Na het tentamen
Pff, het zit erop. Na een week zonder tentamenstress verdwijnen je symptomen als sneeuw voor de zon. Een gave huid, een gebalanceerd dieet en quality time met je huisgenoot, in plaats van haar afsnauwen. Je bent een heel nieuw mens.
Inderdaad, de stress is voorbij. Maar, waarschuwen Drion en Jeronimus, zorg ervoor dat je genoeg tijd hebt om terug te veren. ‘De stressor, bijvoorbeeld een tentamen, is te vergelijken met een brand waarbij de stressreactie van je lichaam optreedt als de brandweer’, vertelt Drion. ‘In deze analogie, die stamt uit 1952, kan cortisol dus de waterschade van het blussen beperken, maar dan is het belangrijk dat de cortisolniveaus ook weer snel zakken.’
De volgende tentamenweken kun je dus het beste je stress proberen te bufferen. Jeronimus noemde het al: sporten en sociale gelegenheden werken hiervoor erg goed. Maar, vertelt hij, uit onderzoek blijkt ook dat positieve zelfaffirmaties goed werken. ‘Elke dag voor de spiegel jezelf vertellen dat je dat tentamen gewoon gaat halen, helpt je te ontstressen’, zegt Jeronimus.
‘Goed slapen is ook uitermate belangrijk’, voegt Drion toe: niet tot in de late uurtjes blokken dus. En om je stress in de toekomst wat meer in de hand te hebben, zegt Jeronimus: ‘Probeer ook uitstelgedrag te vermijden en het leren wat meer uit te spreiden.’
Stress bij studenten
Door Enrique Aguilar
- Yasmeen, media studies: doomscrollen
‘Als ik gestrest ben vanwege m’n studie, ga ik soggen. Ik scroll eindeloos op m’n telefoon zonder dat er iets van binnenkomt bij me, omdat ik me er zo bewust van ben dat ik eigenlijk iets anders zou moeten doen. Soms ga ik zelfs het huis niet eens uit, omdat ik vind dat ik daar geen tijd voor heb, hoewel ik dan vervolgens de hele dag niets doe. Dan ga ik dus niet naar de sportschool en spreek ik niet af met vrienden.’
- Gretta, life science and technology: ruziën met vrienden
‘In tentamentijd maak ik absoluut vaker ruzie met vrienden. Ik weet dat ik gestrest ben door de studie en dat ik daardoor lichtgeraakt ben, maar dan gaat het toch mis. En dat is een slechte zaak, want als ik gedoe heb met vrienden, kan ik me niet goed concentreren. Het is beter als ik open ben over de stress die ik voel, dat helpt wel wat.’
- Eduard, natuur- en wiskunde: slecht eten
‘Als ik tijdens tentamenperiodes niet genoeg tijd heb voor alles, krijgen de dingen die ik voor mijn studie en werk moet doen voorrang. Dan kook ik niet en eet ik niet, en ik rook juist meer. Ik heb ook het idee dat ik dan minder honger heb, wat wel goed uitkomt aangezien ik ook geen tijd heb om te koken.’
- Chantal, science education and communication: slecht slapen
‘Ik pieker veel in het algemeen, maar in stressvolle periodes zoals tijdens tentamentijd wordt het erger. Dan ben ik fysiek en mentaal heel rusteloos en daardoor slaap ik slecht, wat effect heeft op alles. Ik vind het heel frustrerend omdat ik daardoor lichtgeraakt word en sneller reageer op mensen.’
- Maria, psychologie: pukkels
‘Als ik gestrest ben, krijg ik allerlei lichamelijke symptomen. Dan krijg ik pukkels of droge plekken op m’n huid, en door de zenuwen verlies ik mijn eetlust. Het ergste is dat mijn immuunsysteem enorm verzwakt. Dat is de reden dat zo ongeveer elke stevige verkoudheid of andere ziekte die ik afgelopen jaar gehad heb, samenviel met een stressvolle periode.’