Van dekolonisatie tot voornaamwoorden
Hete hangijzers in het diversiteitsdebat
Discussies over diversiteit en inclusie in het hoger onderwijs zijn niet nieuw, al lijken ze elk decennium anders te heten. Eerder ging het vooral over prestatiegerichte thema’s, zoals meer vrouwen aan de top en het werven van meer internationale studenten, nu zijn de thema’s inhoudelijker en politieker. En dus gevoeliger, bij zowel voor- als tegenstanders van diversiteitsbeleid.
Uit onderzoek in opdracht van UKrant en twintig andere onafhankelijke media van hogeronderwijsinstellingen, blijkt dat de gemoederen vooral oplopen bij onderwerpen over antiracisme en genderidentiteit.
Zo ontspoorde bij UKrant de discussie onder een artikel met de kop ‘Groningen is gewoon heel erg wit.’ Daarin vertellen vijf mensen van een etnische minderheid over hun ervaringen in de stad. De redactie ontving 630 boze reacties, waaronder een aantal woedende met racistische of xenofobe uitspraken. UKrant besloot daarop de reactiemogelijkheid onder het artikel te sluiten.
En bij de Universiteit van Amsterdam (UvA) werd een aantal docenten zelfs met de dood bedreigd nadat ze het bestuur opriepen om Jordan Peterson, een omstreden Canadese psycholoog, te weigeren als gastspreker.
Hoe navigeren onderwijsinstellingen dit explosieve landschap? De grootste twistpunten op een rijtje.
Twistpunt 1
Genderneutrale toiletten
Alle onderzochte universiteiten en hogescholen hebben ten minste één genderneutraal toilet, bedoeld voor iedereen, ook voor mensen die zich niet als man of vrouw identificeren.
‘Ik heb er vijf jaar over gedaan om in elk gebouw een genderneutraal toilet te krijgen’, vertelt Marco Strijks, liaison officer diversity and inclusion van Saxion Hogeschool. Eén medewerker begon te steigeren toen het toilet vlakbij zijn kamer verbouwd zou worden. Strijks: ‘Hij dacht dat hij dan verder moest lopen.’
Ik heb er vijf jaar over gedaan om in elk gebouw een genderneutraal toilet te krijgen
Toen ze er eenmaal waren, krabden mensen de stickers van de deuren. Ook waren er mensen die zich vanuit religieuze overwegingen onprettig voelden bij een voor iedereen toegankelijk toilet. En er waren vrouwen die niet blij waren dat anderen ‘hun ruimte’ binnen konden komen.
Vooral vrouwentoiletten werden, om praktische redenen, in genderneutrale toiletten veranderd op Saxion. Dat zou Strijks achteraf anders hebben gedaan. Uiteindelijk heeft de hogeschool ook mannentoiletten aangepast.
Toch verandert er weinig voor mensen die geen gebruik willen maken van zulke toiletten. Op alle universiteiten en hogescholen zijn nog steeds aparte mannen- en vrouwentoiletten.
Twistpunt 2
Dekolonisatie
De Black Lives Matter-beweging heeft een impuls gegeven aan het bewustzijn rondom institutioneel racisme en hoe het koloniale verleden doorwerkt in onze huidige manier van denken.
Curricula zijn vaak gestoeld op Europese of westerse perspectieven. Alle universiteiten – behalve die van Tilburg en Wageningen – en de hogescholen in Rotterdam en Amsterdam zetten daarom in op inclusiever lesmateriaal of het dekoloniseren van curricula, door ruimte te maken voor niet-westerse ideeën en perspectieven.
‘Indoctrinatie’, noemde pedagoog Brian Godor het dekoloniseren van het curriculum op de Erasmus Universiteit Rotterdam in Erasmus Magazine. Godor zegt dat leren over de wereld zoals die is, het doel is van onderwijs en onderzoek. Dekolonisatie van het curriculum zou dat veranderen naar het ‘scheppen van een nieuwe wereld’. Objectiviteit gaat volgens hem zo verloren.
‘Tom en Maria kopen een huis’ werd ‘Tom en Tim kopen een huis’
De diversiteitsmedewerkers benadrukken echter dat de ontwikkeling van lesmateriaal van onderop komt; het aanpassen is iets wat docenten steeds vaker zelf willen. Ze zien voor zichzelf hoogstens een ondersteunende rol, door bijvoorbeeld een toolkit aan te bieden waarin docenten kunnen lezen hoe ze kritisch naar hun literatuur kunnen kijken.
Chief diversity officer Gerry Wakker van de RUG, tevens docent klassieke talen en literatuur, doet dat door context te geven bij lesmateriaal dat als eurocentrisch kan worden gezien. ‘Ik bespreek hoe we zien dat de klassieken vaak het terrein zijn van de elitaire witte man en ook hoe extreemrechts zich deze literatuur soms toe-eigent. We bespraken bijvoorbeeld hoe klassieke symbolen werden gebruikt tijdens de recente bestorming van het Capitool.’
Verschillende diversiteitsmedewerkers gebruiken de term ‘dekoloniseren’ niet, maar hebben het over het ‘inclusief maken van het lesmateriaal’. Dat trekt het ook breder. Bijvoorbeeld naar seksuele oriëntatie, vertelt diversity officer Constance Sommerey van de Universiteit Maastricht. ‘Bij het vak property law is een voorbeeld veranderd van “Tom en Maria kopen een huis” naar “Tom en Tim kopen een huis”.’
Twistpunt 3
Witte vrouwen
Vrouwen waren jarenlang de belangrijkste doelgroep van diversiteitsbeleid op onderwijsinstellingen, maar dat is aan het verschuiven. ‘Witte vrouwen aan een baan helpen’, zo vatte student en universiteitsraadslid Hahae Son de diversiteitsnota van de UvA in 2020 in Folia samen.
Maar met het zogenaamde ‘intersectioneel denken’ is de trend nu om ook rekening te houden met andere verschillen, zoals in huidskleur of sociaaleconomische klasse, en hoe die elkaar beïnvloeden.
De diversiteitsnota van de UvA: witte vrouwen aan een baan helpen
Vooral hogescholen in de Randstad worstelen hiermee. Mensen in managementposities – die veelal wit zijn – zijn geneigd mensen aan te nemen die op henzelf lijken en ze hebben impliciete vooroordelen over mensen die anders zijn dan zij, zeggen de diversiteitsmedewerkers van hogescholen.
Ze organiseren daarom unconscious bias-trainingen – al zijn die vaak niet verplicht – om managers zich hiervan bewust te maken. Daarnaast bieden ze handleidingen om inclusieve vacatureteksten te schrijven en pleiten ze ervoor om verplicht nadrukkelijk in vacatures te vermelden dat de organisatie naar een divers personeelsbestand streeft.
Dat valt niet bij iedereen goed, bleek uit het opiniestuk van Jules van Binsbergen afgelopen september in NRC. De hoogleraar financiële economie op de Universiteit van Pennsylvania vindt dat dergelijke diversiteitsverklaringen een manier zijn om te testen of sollicitanten aan de ‘juiste’ politieke kant staan. Hij waarschuwt dat zo de academische vrijheid onder druk komt te staan, zoals volgens hem in de Verenigde Staten al het geval is.
Twistpunt 4
Voornaamwoorden
‘Ik krijg veel klachten over hoe gender en aanhef in ICT-systemen staan’, zegt Strijks van de Saxion Hogeschool. ‘Daarin is geen ruimte voor non-binaire personen, of er worden verkeerde voornaamwoorden gebruikt.’
Zo moest Quin Deen, een student aan die hogeschool, een propedeuse ophalen waar zijn oude naam nog op stond. En steeds meer mensen identificeren zich als non-binair en willen niet benaderd worden met het conventionele hij/hem of zij/haar, maar bijvoorbeeld met hen/hun of die/diens.
Het gaat ons nu te ver om maatschappelijk vooruit te lopen
Op de Erasmus Universiteit Rotterdam is het gelukt om studenten hun voornaamwoorden aan te laten passen, maar verder stuit het vooral op administratieve problemen.
Onderwijsinstellingen bieden wel handleidingen en gidsen voor inclusief taalgebruik, wat werkt voor vacatureteksten. Maar in het dagelijkse contact tussen docenten en studenten is nog een kloof, ziet Sommerey van de Universiteit Maastricht. ‘Voor de meeste studenten is het normaal, een beleefdheid, om je voornaamwoorden te verkondigen als je iemand ontmoet.’Maar het stuit ook op weerstand. De Hogeschool Rotterdam weigerde vorig jaar nog een voorstel van de medezeggenschapsraad om genderneutrale voornaamvormen te gebruiken. ‘Het gaat ons nu te ver om maatschappelijk vooruit te lopen’, zei de collegevoorzitter in Profielen.
Diversiteit en inclusie in cijfers
Hoe dragen onderwijsinstellingen in de praktijk uit dat ze diverser en inclusiever willen zijn? Wat zien studenten en medewerkers terug van alle voornemens en nota’s? De cijfers in deze infographics zijn van dertien universiteiten en zeven hogescholen. De achtste hogeschool, Avans, had te weinig informatie beschikbaar.
Dit artikel is voortgekomen uit het onderzoek van 21 hogeschool- en universiteitsbladen naar diversiteit en inclusie in het hoger onderwijs.
De instellingen die zijn onderzocht zijn: Fontys hogescholen, Rijksuniversiteit Groningen, Vrije Universiteit Amsterdam, Universiteit Utrecht, Universiteit Twente, Avans hogescholen, Technische Universiteit Eindhoven, Erasmus Universiteit Rotterdam, Hogeschool Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Hogeschool Utrecht, Technische Universiteit Delft, Hogeschool Arnhem Nijmegen, Maastricht University, Hogeschool van Amsterdam, Hanzehogeschool Groningen, Tilburg University, Saxion hogeschool, Universiteit van Amsterdam, Wageningen Universiteit, Universiteit Leiden.
De nieuwsmedia van deze instellingen zijn aangesloten bij de Kring van Hoofdredacteuren van hogeronderwijsmedia.
Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek.