Pavlo Dordiichuk was vijftien toen hij op school leerde over de klimaatproblematiek. Tijdens de lessen aardrijkskunde en biologie kwamen de opwarming van de aarde en het afnemen van de biodiversiteit aan bod. ‘Ik ontdekte dat dit grote problemen zijn, die we moeten oplossen om de aarde als een leefbare planeet te behouden.’

In de jaren daarna realiseerde hij zich hoe hopeloos de situatie is. ‘De problemen in de wereld werden niet per se groter, maar ik begon ze beter te begrijpen. Mijn toekomstperspectief verbleekte.’

Pavlo zat vaak boos en gestresst op zijn kamer, gefrustreerd en vol onbegrip. Het ergst vond hij nog wel dat politici zich wel bewust móesten zijn van de situatie, maar niks leken te doen. Het maakte hem bang. ‘Het was alsof ik een monster in de schaduw had ontdekt dat andere mensen niet konden of wilden zien.’

Wat de masterstudent science and communication ervaarde heet eco-anxiety. Dat is volgens de American Psychology Association (APA) de ‘chronische angst voor een milieuramp, door het zien van de ogenschijnlijk onomkeerbare effecten van klimaatverandering en de bijbehorende zorg voor de eigen toekomst en die van komende generaties’. 

Een officiële diagnose is het misschien nog niet, maar veel studenten weten precies wat het is. Zij ervaren die angst elke dag en hebben daardoor last van stress en soms slapeloosheid. 

Keuzes

Ook student global responsibility and leadership Floor van der Marck maakt zich druk over de toekomst van de wereld. Ze is veel bezig met haar rol in de maatschappij en hoe ze kan bijdragen aan een duurzamere wereld. Dat is niet altijd makkelijk. ‘Je hebt heel erg het gevoel alsof je in een hoekje wordt gedrukt, en je kunt alleen maar denken aan hoe slecht alles gaat.’

Ik heb leuke dingen afgezegd omdat ze niet in lijn waren met hoe ik wilde leven

Ze worstelt voortdurend met schuldgevoelens over haar eigen levensstijl en de keuzes die ze maakt: gaat ze bijvoorbeeld met het vliegtuig op vakantie of niet? ‘Ik heb regelmatig leuke dingen afgezegd omdat ik vond dat ze niet in lijn waren met hoe ik wilde leven. Tegelijkertijd wil ik ook genieten; een balans vinden is belangrijk.’ 

Maar de stress komt ook van buitenaf, door nieuwsberichten of als ze zich verdiept in projecten voor haar studie. ‘Hoe meer je erover weet, hoe meer dingen er zijn waar je je druk over kan maken.’ 

Wat Pavlo nog het meest verwart: ‘De maatschappij lijkt niet geïnteresseerd in het oplossen van de klimaatproblemen. Het is alsof we in The Truman Show zijn beland. Alles is nep, alsof we op de set van een televisieserie leven’, zegt hij. ‘Maar we negeren een monster dat een probleem gaat worden voor ons allemaal, of we dat nou leuk vinden of niet.’

Gedoemd

Valentina Gallo herkent de gevoelens van de studenten. Als universitair hoofddocent epidemiology and sustainable health op Campus Fryslân gaat ze regelmatig met studenten in gesprek met over het klimaat. Tijdens colleges gaat het over de gezondheid van mens én planeet. Dat doet ze om hen bewust te maken, maar tot haar schrik ontdekte ze dat dit niet het enige effect is. ‘Ik merkte dat studenten eindigden op een dood punt, zonder hoop of een weg vooruit’, zegt ze. ‘Ze voelen zich gedoemd.’

En dat was nu juist niet wat ze wil bereiken. ‘Ik wil studenten boos en betrokken maken, niet depressief.’

Zelf zit Gallo soms ook met die gevoelens, maar daar kan ze goed mee omgaan doordat ze het gevoel heeft met haar onderzoek en lessen iets positiefs te kunnen doen. Veel studenten, realiseert ze zich, zijn nog aan het zoeken hoe ze een verschil kunnen maken.

Ja, er is sprake van een intergenerationeel conflict, waarbij jongeren – terecht, volgens Gallo – het gevoel hebben dat ze problemen moeten oplossen die oudere generaties hebben veroorzaakt. ‘Maar daar kunnen we niet in blijven hangen. We verliezen de strijd als we elkaar de schuld blijven geven.’

Eenzaam

Voor Floor leidde haar eco-anxiety tot een gevoel van eenzaamheid. Vooral in het begin, toen ze in sneltreinvaart ontdekte wat er allemaal mis ging in haar leefwereld. ‘Ik wist nog niet goed hoe ik actie moest ondernemen, want ik had het idee dat ik de enige was die actie wilde ondernemen’, zegt ze. 

We verliezen de strijd als we elkaar de schuld blijven geven

Pavlo herkent dat. Hij botste regelmatig met een goede vriend. Steeds weer kwam hij met wetenschappelijk bewijs om hem wakker te schudden. Maar uiteindelijk concludeerde zijn vriend dat ‘we niet zeker weten of klimaatverandering echt gaande is, en al zou dat zo zijn, dan kunnen we er toch niks aan doen’.

Maar dat, constateren zowel de studenten als Gallo, is niet waar. Je kunt actie ondernemen en daadwerkelijk stappen zetten. En je kunt manieren vinden om met je gevoelens om te gaan. Gallo probeert haar studenten daar actief mee te helpen, zodat ze hun angst en verwarring om kunnen zetten in boosheid, betrokkenheid en activisme. 

Zo stelde ze haar studenten een keer voor aan een groepje 12-jarigen, die op hun school een klimaatclub hadden gevormd. De kinderen hielden een toespraak voor de studenten en daarna gingen ze in gesprek over de toekomst van de planeet. ‘Dat was een eye-opener voor mijn studenten’, merkte Gallo achteraf. ‘Ze kwamen erachter hoe belangrijk hun rol is in de educatie van de volgende generaties.’

Frustrerend

Het is wel belangrijk om je bewust te zijn van de emotionele gevolgen als je in actie komt, zegt ze, want het contact met al die mensen die het niets lijkt te kunnen schelen, kan enorm frustrerend zijn. ‘Maak dan de keuze: is dit het waard? Je kunt voor een 10 gaan en daar minder gelukkig van worden, maar je kan ook voor de 4 gaan en er iets positiefs voor jezelf uithalen.’ 

Floor creëerde een safe space waar zij samen met medestudenten over haar eco-anxiety in gesprek kon gaan. Met planten en knutselmateriaal fleurden ze een kille onderwijsruimte voor één dag om tot een plek waar ze hun gevoelens konden ventileren voor ze weer verder gingen met hun dag. ‘Het was oké om dingen te voelen en te delen, maar ook om gewoon langs te komen en je te laten inspireren’, zegt studiegenoot Joris, die aan de sessie deelnam. 

Tekenen is een manier om met mijn gevoelens om te gaan

Ook was er ruimte om creatief aan de slag te gaan. ‘Vroeger tekende ik altijd veel, maar op een gegeven moment niet meer zo vaak, omdat ik druk was met andere dingen. Nu realiseer ik me dat het een manier is om met mijn gevoelens om te gaan’, zegt Floor.

Twee medestudenten van global responsibility and leadership, Judith Meurs en Quinten Harskamp, richtten de groepsapp Eco-hope op, waarmee ze wekelijkse sessies organiseren. Elke week duiken de studenten in een ander thema. Soms komt er zelfs een psycholoog langs, met wie ze bijvoorbeeld spreken over rouw en verlies. ‘Dat is voor iedereen anders. En zo werkt het ook met eco-anxiety’, zegt Joris. 

‘Net als bij rouw, wisselen verdrietige en blije stemmingen zich af’, vult Judith aan. ‘Het kan dan heel verkeerd voelen op momenten dat je vrolijk bent, maar die afwisseling is normaal.’

Gelijkgestemden

Pavlo vond zijn eigen manier om met zijn angst om te gaan. Hij is ervan overtuigd dat verandering alleen van bovenaf kan komen en ziet het nut er niet van om de hele tijd gestresst te zijn. ‘Wanneer er demonstraties zijn of petities rond gaan, laat ik graag mijn stem horen.’ 

Floor zoekt gelijkgestemden op om haar gevoelens een plekje te geven. ‘Dan krijg ik weer overzicht om verder te gaan.’ Daarnaast haalt ze kracht uit het feit dat ze zichzelf door haar studie aan het opleiden is om meer impact te maken. 

Gallo heeft nog genoeg ideeën om de eco-anxiety van haar studenten aan te pakken. Een nieuwe minor die ze met dit doel wilde opzetten, werd echter niet goedgekeurd door de Universitaire Commissie voor het Onderwijs (UCO). Frustrerend, zegt ze. ‘De RUG erkent het belang en het enthousiasme van studenten om hierover te leren, maar lijkt docenten niet de mogelijkheid te geven om daar vervolgens les over te geven.’

Engels