De Hortus is dood, leve de Hortus
Een droomplek vlakbij de stad
Voor elk raam in De Biotoop staat een bruingeverfde kachel. Ook voor de ongeveer dertig ramen met enkel glas in de loopbruggen tussen de gebouwen. ‘Vroeger stonden die aan’, zegt Judith Brouwer. Ze heeft nog les gehad in het Biologisch Centrum, toen ze ecologie studeerde. Misschien zat ze toen ook wel eens in de kamer waar ze nu woont.
Die kamer met vier ramen – ‘de prijs wordt bepaald door het aantal ramen’ – kijkt uit over de pluktuin aan de zuidkant van het complex. Voor het raam is een verhoging gebouwd, over de restanten van spoelbakken en werktafels heen. Naast de deur zit, net als in meerder kamers, nog een oude zuurkast, verstopt achter een brede koof, want er zit asbest in.
En niet alleen de zuurkasten bevatten asbest. Het pand zit er vol mee. Dat is dan ook de reden dat tien jaar geleden de verkoop afketste. Bedrijvengroep Freia zag het oude Biologisch Centrum als ideale plek om er internationale studenten in onder te brengen. Maar de saneringskosten zouden enorm zijn en dus bleef het complex een blok aan het been van de RUG.
Lenze Hofstee van Carex, die toen al met woongroep Bonobo in het voormalig Zoölogisch laboratorium zat, had wel een idee: verhuur het aan kunstenaars, kleine startende ondernemers en mensen die moeilijk elders onderdak kunnen vinden. De RUG ging akkoord en De Biotoop was geboren.
Buitenterrein
Inmiddels wonen er 180 mensen (onder wie dertig kinderen), hebben honderd ondernemers een bedrijfsruimte en zitten er 150 kunstenaars in het enorme pand. En ook het buitenterrein wordt benut.
‘Toen we ze adopteerden, waren ze nog kaal’, zegt Judith van Esch buiten in de moestuin aan de noordkant van De Biotoop. Ze heeft het over twee voormalige productiekippen die samen met een boerderijhaan rondscharrelen in een zelfgebouwde ren van takken en gaas. Inmiddels blaken ‘scheef kammetje’ en ‘recht kammetje’ van gezondheid. ‘Elke dag een ei’, lacht haar vriend Rik van den Heuvel, terwijl hij de vangst van de dag omhoog houdt.
De studio in een kelderruimte – daar kun je goed lawaai maken
Van den Heuvel woont nu tien jaar in De Biotoop. De muzikant heeft er een studio in een kelderruimte – ‘Daar kun je goed lawaai maken’. Van Esch trok er in 2013 in en heeft ook een atelier in een van de ondernemersvleugels. Het is er fijn wonen, zeggen ze. Ze hopen dan ook dat het lukt met gemeente. Die zijn vast coulanter met De Biotoop dan een projectontwikkelaar, denken ze.
Kaken stijf op elkaar
Ook GroenLinks en de PvdA vreesden dat de bijzondere flora van de Hortus en de culturele smeltkroes van De Biotoop ten prooi zou vallen aan projectontwikkelaars. Ze stelden daarom raadsvragen aan het gemeentebestuur en sinds dit voorjaar zijn de gemeente en de RUG met elkaar in gesprek. Hoe dat gaat is onbekend. Beide partijen houden de kaken stijf op elkaar. Deze maand zou er een raadsvoorstel komen. Maar dat was eerder ook al beloofd.
‘Het mooiste is als we op dezelfde voet verder gaan’, zegt voorzitter Tjerk Zwanenburg van de Vereniging Vrienden van de Hortus, die de Stichting Behoud Groene Hortus financieel ondersteunt bij het exploiteren. ‘Dat de gemeente zegt: wij zijn eigenaar, maar we laten het reilen en zeilen van de Hortus en De Biotoop over aan de partijen, zoals dat nu ook gebeurt.’
Tegenhanger
Het zou een tegenhanger kunnen worden voor ontwikkelingen in het Stadspark en het Suikerunieterrein, denken ze. ‘Het Stadspark wordt steeds belangrijker voor grote evenementen en festivals,’ zegt Zwanenburg. ‘En het Suikerunieterrein gaat voor een groot deel bebouwd worden’. Dat zorgt voor een gat op creatief, sociaal en maatschappelijk vlak en De Biotoop en de Hortus kunnen dat opvullen, denkt hij. ‘Dat komt de gemeente natuurlijk goed uit.’
Bij de pluktuin probeert Irma Frieling haar jonge pup in bedwang te houden. Ze woont tussen de kassen aan de zuidkant waar ze voordrachten en concerten organiseert. ‘Er komt van alles op af’, zegt Frieling: van welgestelde buren tot asielzoekers. Ze hoopt dan ook dat het gaat lukken met de gemeente. ‘Ik hoop dat we dan weer een paar jaar verder kunnen en weer kunnen investeren.’
Dat is wel nodig ook. Het naoorlogse gebouw is niet tegen de huidige tijd opgewassen. De isolatie van het gebouw is slecht en geluid gaat overal doorheen. Brouwer heeft een oude koeldeur uit de kelder gesloopt en voor haar eigen deur geschroefd. ‘Ik moet hem nog afkitten, nu werkt het nog niet zo goed.’
De radiatoren voor de ramen gaan per vleugel aan. En ook voor de hele vleugel uit. Tegelijk. Voor de woonvleugels is dat van acht uur ‘s ochtends tot tien uur ‘s avonds, voor de werkplekken van acht tot vijf. De vorige rector magnificus Elmer Sterken noemde het pand daarom een bleeder: de stookkosten liepen elk jaar in de tonnen. Inmiddels brandt de centrale kachel op houtpellets, maar ook dat heeft zijn milieuvriendelijke charme intussen verloren.
Grote potentie
Gelukkig voor de RUG is de markt ook omgeslagen. Volgens Frans Sijtsma, universitair hoofddocent ruimtelijke ordening, heeft het terrein grote potentie. ‘Het is in principe een van de meest gewilde woonplekken in de regio.’ Als je uitgaat van de vier hectare waar nu op is gebouwd, van landelijke cijfers over dichtheid en de WOZ-waardes per woning in Haren, denkt hij dat er zo’n tachtig miljoen euro aan woningwaarde valt te creëren.
Als je het volledige terrein benut, verlies je veel maatschappelijke waarde
Maar als hij Google Maps erbij pakt en andere wijken in Haren bekijkt, komt hij een stuk lger uit: twintig tot veertig miljoen euro. Woningen staan er namelijk niet zo dicht op elkaar.
Gaat hij uit van de kavelprijzen per vierkante meter – waarschijnlijk zo’n zevenhonderd euro – komt hij op een slordige vijftien tot veertig miljoen euro. En dat is alleen die vier hectare Biotoop. ‘Als je het volledige terrein benut, dan kan het veel meer worden, maar dan verlies je ook veel maatschappelijke waarde,’ aldus Sijtsma. En aantrekkelijk groen in de buurt is juist iets waar mensen voor willen betalen, blijkt uit onderzoek. Bovendien: daar zit nu geen woonbestemming op.
De vraag is hoeveel groen er nodig is. En hoeveel er benut kan worden. Voor een weg of fietspad tussen de Rijksstraatweg en de sportvelden aan de Kerklaan, bijvoorbeeld. Of voor uitbreiding van het revalidatiecentrum van het UMCG.Zolang het terrein nog niet is verkocht, gebeurt er niets, sust het gemeentebestuur in een verklaring ‘En ook de eerste periode daarna wil het college De Biotoop en Hortus Botanicus eerst houden zoals ze zijn.’ Volgens de verklaring wil de RUG graag de Laarmantuin en het Zoölogisch lab behouden. De universiteit en de gemeente houden verder hun kaken op elkaar.
Goede afloop
De vrienden van de Hortus zijn hoopvol over een goede afloop. De voorzitter wijst op de jaarlijks ruim twintigduizend bezoekers en drieduizend betalende leden. ‘We redden ons nu.’ En: ‘als we zekerheid hebben over het voortbestaan op de lange termijn, zien we voldoende mogelijkheden om extra fondsen te werven,’ zegt Zwanenburg.
In 2022 en 2023 gaat de gemeente bedenken wat er op de lange termijn mee moet, ‘en als dat nodig is ook nog daarna.’ Dat zou betekenen dat de biotopers nog zeker twee jaar kunnen blijven zitten.
Brouwer weet niet wat ze moet als de boel tegen de vlakte gaat. ‘Ik heb geen geld om een huis te kopen.’ Waarschijnlijk zal ze een ander Carex-pand zoeken. Maar dat zal ook niet makkelijk zijn, zeker niet als er nog 180 biotopers op de straat komen staan. Maar zo’n vaart zal het wel niet lopen, vermoedt ze. Ze zullen er vast niet zomaar tegelijk uitgegooid worden, denkt ze. ‘Dat kunnen ze niet maken.’
De RUG in Haren
1917 Aankoop voormalig landgoed De Wolf
1920 Botanische tuin naar Haren
1950 Zoölogisch Centrum gebouwd
1969 Biologisch Centrum gebouwd
1986 Hortus geprivatiseerd, want leerstoel botanie geschrapt
2002 Hortus failliet, RUG steunt vrijwilligers
2010 Biologie naar Linnaeusborg, woongroep in Zoölogisch laboratorium
2011 Bewoners in Biologisch Centrum
2012 Hortus financieel zelfstandig
2013 De Biotoop ontstaat
2021 Verkoop van het hele terrein?
De Hortus heeft grote waarde voor de inwoners van de gemeente Groningen met een belangrijke bijdrage aan de nationale plantencollectie, de unieke Chinese Tuin en een heerlijke groene rust en wandelplek. Het vormt een fantastische ambiance voor festivals als bijvoorbeeld het dichtersfestival en het kinderfestival. En het biedt geweldige mogelijkheden voor het in beeld brengen van effecten van grondgebruik op de biodiversiteit en een plek voor werk met maatschappelijke impact. Laten we erop vertrouwen dat onze vertegenwoordigers in de gemeenteraad zich erg goed laten informeren over De Hortus en De Biotoop en dan een afgewogen besluit nemen. Inwoners van de gemeente Groningen kunnen daarop invloed uitoefenen bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022.
In the last 10 years we have offered up countless small parks and wild areas for housing and development during a climate emergency in Groningen. Filling up every single green space, and sacrificing our ecological heritage (as if this is normal) is astonishing in this time of limited green spaces in the urban environment. We are transforming the stadspark into a massive festival terrein, selling off the most biologically diverse area (Suikerunie) terrain for luxury villas and now here casually speaking of transforming the Hortus into potential housing. We have one of the lowest green cover rates of all municipalities in the nation. It is crazy to even think of transforming this area, one which makes living in Groningen and Haren livable and sustainable. If we want to build more housing, take some of the toxic agricultural fields which are killing our soil and build there while transforming local produce to sustainable practices on a local scale (rather than exporting internationally).
Hoewel de kop van het artikel anders suggereert, gaat het eigenlijk over de Biotoop ( het oude Biologisch Centrum) en niet over de Hortus als groen erfgoed!. Als de Hortus
Als de Hortus al voorkomt dan wordt de voorzitter van de Vriendenvereniging van de Hortus ten onrechte opgevoerd als beheerder van de Hortus.
Jammer
Jan Poutsma
Hortus Haren telt jaarlijks ca. 30.000 bezoekers. Dit jaar zelfs ruim 32.000. De Hortus zal alleen overleven wanneer de bevolking van Groningen massaal in opstand komt bij een voorgenomen besluit van de gemeente tot een bestemmingswijziging van het Hortusterrein. Vergeet ook niet het belang van behoud van de Chinese tuin, geschenk van de stad Shanghai aan Groningen, als unieke niet-westerse tuin in de Hortus.
Uitbreiding zou slim zijn. Verkavelen op de manier zoals in het artikel staat draagt vooral bij aan de wooncrisis op korte termijn.
Ik vrees ook voor het voortbestaan. Goed dat er aandacht aan wordt besteed.
Helaas staan er (zoals zo vaak in de UK) foutjes in het stuk. Botanie ging niet weg in 1986, bedoeld wordt misschien dat ergens in die periode Plantensystematiek als afdeling ophield te bestaan; tot aan de dag vindt botanisch onderwijs en onderzoek plaats. En er was geen zoologisch centrum, wel een zoologisch lab in een aparte vleugel, later het oude zoologische lab genoemd na de aanvullende nieuwbouw voor zoologie. Het zijn details en in dit verband minder relevant, maar als dit soort details niet deugen weet je minder zeker of de rest wel klopt.
Beste Henny van der Windt, Het moet inderdaad Zoologisch Laboratorium zijn. In 1986 werd de Hortus geprivatiseerd omdat de leerstoel Botanie op de RUG was geschrapt. Dat is met het inkorten van de tekst ongelukkig verwoord. We passen het aan.
Maar er is ook een wooncrisis en hier kunnen veel huizen gebouwd worden.
Wooncrisis; ofwel zo laten als het is. Er zitten in de Biotoop, volgens het artikel, zo’n 430 mensen die gebruik maken van het pand op verschillende manieren, waarvan 180 bewoners. Als ze op dat terrein een paar dikke villa’s neerzetten, want het is wel Haren, hoeveel bewoners hou je dan over?
@Swisse: zo is dat. Ik zag hetzelfde laatst toen ik op bezoek was in de omgeving van Weesp. Grote nieuwbouwprojecten, maar met zó enorm weinig woningen per vierkante meter (want inderdaad grote huizen met ruime tuinen eromheen) dat het voor de woningnood eigenlijk geen verschil gaat maken. Maar zelfs als dat wel zo was, lijkt een unieke plek als de Hortus me nog steeds niet de beste locatie om aan woningbouw te gaan doen. De enige reden dat het (voor sommige partijen) aantrekkelijk is om dit toch te doen, is dat er veel geld mee verdiend kan worden (ivm relatief hoge grondprijzen, in elk geval voor deze regio). Dat is het droevige. Een serieus maatschappelijk probleem als de woningnood wordt dan aangewend ten bate van een zeer kleine groep mensen. De gemeenschap is de verliezer.
Het lijkt me vrij duidelijk wat er gaat gebeuren: het unieke stuk groen en cultuur dat de Hortus is, zal de komende jaren vernietigd worden door projectontwikkelaars. Gruwelijk en beschamend.