China en Rusland azen op onze kennis
‘We zijn naïef geweest’
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Achtergrondcoördinator en wetenschapsredacteur Volledig bio » Background coordinator and science editor Full bio »Het is al eens gebeurd, zegt Joost Frenken. Niet onder zijn bewind weliswaar – hij trad immers nog geen jaar geleden aan als decaan van de Faculty of Science and Engineering – maar toch. Een PhD-student die was gepromoveerd aan zijn faculteit keerde terug naar China en bouwde daar verder op de kennis die hij in zijn Groningse tijd had opgedaan.
Dat zou geen enkel probleem geweest zijn als die onderzoeker een geneesmiddel tegen kanker probeerde te ontwikkelen, of een oplossing voor de klimaatproblematiek. Maar in dit geval werd het onderzoek ingezet voor een militair toepasbare technologie. En dat was nou net niet de bedoeling.
‘Dat was niet heel gemakkelijk te voorspellen, hoor’, zegt Frenken. ‘Vaak is dat niet zo eenvoudig.’ Maar wat het voorbeeld laat zien: dit is niet alleen hypothetisch. Grensverleggend onderzoek van universiteiten – niet alleen de RUG – kan onbedoeld zijn weg vinden naar militaire toepassingen – zogenoemd dual use. En dan is er de zich verhardende handelsoorlog en de bijbehorende technologische wedloop.
ASML
Vorige week nog sloten Nederland en de VS een overeenkomst die de verkoop van chipmachines van het technologisch geavanceerde bedrijf ASML aan China verder beperkt. ‘Die machines zitten boordevol uitvindingen die gebaseerd zijn op kennis vanuit de academische wereld’, zegt Frenken, die voor hij aan de RUG begon directeur was van onderzoeksinstituut ARCNL, dat nauw samenwerkt met de chipfabrikant. ‘Uiteindelijk voedt dat de productie van chips die volgens de Amerikanen weer een rol kunnen spelen in militaire technologie. ’
Chipmachines zitten vol vindingen gebaseerd op kennis uit de academische wereld
Nou denkt Frenken dat die militaire toepassing vooral een stok is om een hond te slaan. Het gaat de Amerikanen om economische concurrentie en de wens om de Chinezen voor te blijven. Maar punt blijft dat de situatie op het wereldtoneel grondig is veranderd. ‘Kennisveiligheid’ is een ding geworden.
Universiteiten hebben daar nadrukkelijk mee te maken. Ook de RUG heeft sinds een jaar een Adviesteam Kennisveiligheid, waar faculteiten terecht kunnen als ze twijfels hebben over de samenwerkingen met buitenlandse instellingen en bedrijven of over de aanstelling van PhD’s en postdocs. In de meeste gevallen gaat het dan om samenwerkingen met China, Noord-Korea, Rusland of Iran.
Mocht het Groningse Adviesteam er niet uitkomen, dan gaat het verzoek om advies naar het Rijksbreed Loket Kennisveiligheid waar zonodig ook de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) meekijkt. Want, benadrukt Frenken, het is een ingewikkelde discussie.
Onderlinge afhankelijkheid
‘Jarenlang is de academische wereld aangemoedigd om zich zo internationaal mogelijk op te stellen’, zegt Frenken. ‘En dat gold ook voor het bedrijfsleven. Maar dat is uitgemond in een internationaal netwerk van onderlinge afhankelijkheid.’
Kijk – opnieuw – naar de chipindustrie. Ieder onderdeel van het totale productieproces vindt plaats in een ander land. Efficiënt, dacht men ooit. Maar nu realiseert de internationale gemeenschap zich dat dit een risico is in het geval van een militair conflict. Want als China Taiwan binnenvalt, wordt die hele keten doorbroken en heeft iedereen een probleem.
Dus probeert ieder continent nu om de kennis weer in eigen huis te halen en tegelijk de concurrentie de pas af te snijden. ‘Wij zijn daar als kennisinstellingen onderdeel van’, zegt Frenken. ‘Kijk, ik ben opgegroeid met de gedachte dat wetenschap neutraal is. Het is kennis en die kun je goed inzetten of slecht. Dus zolang je je niet bezighoudt met de toepassing ervan, dan zit je goed.’
Atoombom
Maar juist die gedachte is intussen behoorlijk ‘naïef’, zegt hij. Denk aan Alfred Nobel, die moest toezien hoe zijn dynamiet niet alleen voor mijnbouw gebruikt werd, maar ook voor militaire explosieven. Aan Oppenheimer en de atoombom.
De mensen die begonnen met het internet hadden geen idee dat je kennisbubbels zou krijgen
Recenter: die superhandige gezichtsherkenningssoftware – voortgekomen uit onderzoek naar kunstmatige intelligentie – zorgt ervoor dat je telefoon opent als de camera jouw gezicht waarneemt, maar wordt in China gebruikt om de Oeigoeren te onderdrukken. En digitale technieken die ervoor zorgen dat Netflix weet welke series jij leuk vindt, kunnen ook ingezet worden voor het beïnvloeden van verkiezingen.
‘De mensen die begonnen met het internet dachten nog dat als je informatie kon delen, je desinformatie zou uitsluiten. Die hadden geen idee dat je ook kennisbubbels zou krijgen. En dat mensen in die bubbels konden verdrinken.’
Spelregels
Geen verwijt overigens, zegt Frenken. Het is vrijwel ondoenlijk om precies te voorzien hoe fundamentele kennis toegepast kan worden. Maar er zijn ook gebieden waarbij je met een beetje gezond verstand wél kunt bedenken dat er risico’s zijn. Op dit moment zijn de faculteiten aan de RUG volop bezig te identificeren welke vakgebieden binnen haar muren dat zijn.
Denk aan sommige onderdelen van ENTEG, het instituut dat fundamenteel onderzoek probeert te combineren met toepasbare technologie, aan delen van kunstmatige intelligentie, of nucleaire fysica. ‘Nou ja, daar plakken we dus nu een soort spelregels aan.’
Welke dat zijn?
Dat is nog altijd lastig, ervaart Frenken. Maar kijk bijvoorbeeld eens naar de zogenaamde ‘Seven Sons’, zeven Chinese universiteiten waarvan bekend is dat ze intiem verweven zijn met militair onderzoek, maar waar ook prestigieus onderzoek wordt verricht. ‘Dat brengt ons in gewetensnood. Moeten we mensen van daar categorisch uitsluiten?’
Reminder
Hij is er nog niet uit, zegt hij, maar hij opent die lijst regelmatig. Gewoon, als een reminder. ‘Het helpt om je te bevrijden van je naïviteit. Want die geweldige collega-onderzoeker aan die Chinese universiteit, die zulke prachtig artikelen schrijft, zit misschien op dezelfde gang als iemand die géén artikelen schrijft, omdat hij samenwerkt met de militairen. En houdt jouw collega zijn mond over jullie gezamenlijke onderzoek? Is dat überhaupt een mogelijkheid?’
We gaan nooit een slot op kennis zetten, dat kán ook helemaal niet
Inmiddels, zegt Frenken, is er al in een handvol gevallen advies gezocht. ‘En dat gaat alleen maar meer worden.’ Er worden jaarlijks alleen al 250 PhD-studenten aangenomen bij FSE. Daarnaast zijn er de postdocs en mensen op meer permanente posities. ‘Ik kan me voorstellen dat er straks toch wel tientallen tot honderd per jaar door de molen gaan.’
Wat een faculteit vervolgens met die verkregen informatie doet, is overigens aan henzelf. Frenken, de betrokken afdelingen en de mensen van HR maken dan samen een eigen afweging. Maar juist dat zou hij graag anders zien. ‘Ik zou graag zien dat die informatie ook voorzien wordt van een aanbeveling, zodat niet elke faculteit zijn eigen afweging gaat maken. Dan krijg je willekeur.’
Open access
Blijft natuurlijk de vraag of het überhaupt mogelijk is om te voorkomen dat kennis weglekt naar andere landen. Is dat niet fundamenteel in tegenstelling met hoe de academische wereld werkt?
Frenken knikt. Groningen is voorloper op het gebied van open access en open data, bevestigt hij. En dat moet ook. Kennis die is gegenereerd met publiek geld, moet beschikbaar zijn voor dat publiek. ‘We gaan nooit een slot op kennis zetten. Dat kán ook helemaal niet.’
Maar wat je wel kunt creëren is een voorsprong. ‘En dat kan doorslaggevend zijn. Op het slagveld maakt het toch uit of jij het wapen van de tegenstander niet kent, of dat je al een techniek hebt om het af te weren.’
Toch zit de hele discussie Frenken dwars. Internationale wetenschappelijke samenwerking is cruciaal voor universiteiten. Het leidt tot welvaart en vooruitgang. En hoewel zorgen om kennisveiligheid reëel zijn, vreest hij ook dat het leidt tot wantrouwen jegens individuen of nationaliteiten. ‘Dat zou enorm in conflict zijn met onze kernwaarde dat we een inclusieve, internationale gemeenschap willen zijn.’
Kennisveiligheid aan universiteiten
De Nederlandse regering maakt zich in toenemende mate zorgen over kennisveiligheid: de vrees dat kennis vanuit Nederlandse universiteiten weglekt naar concurrerende kennisinstellingen en landen. Dat zou een gevaar kunnen vormen voor de nationale veiligheid. Hierbij gaat het vooral om samenwerking met landen als China, Noord-Korea, Iran en Rusland.
Dat daar goede redenen voor zijn, bleek uit onderzoek van de AIVD en MIVD: meerdere onderwijsinstellingen, onderzoeksinstituten en denktanks zijn ‘op grote schaal’ doelwit van (digitale) activiteiten om hoogwaardige technologie buit te maken, schreef minister Bruins Slot van Binnenlandse Zaken in december aan de Tweede Kamer. ‘China is de grootste dreiging voor de Nederlandse kennisveiligheid’.
Ontheffing
Al sinds 2019 is er daarom een Loket Kennisembargo. Iemand die onderzoek komt doen binnen een specifiek vakgebied dat onder de Europese Sanctieregeling Noord-Korea en Iran valt, moet een ontheffing kennisembargo aanvragen bij de Rijksoverheid – ongeacht zijn of haar nationaliteit. Het loket onderzoekt dan of iemand banden heeft met de ballistische raketprogramma’s van Noord-Korea of Iran. Binnen de RUG vallen twee vakgroepen binnen FSE-onderzoeksinstituut ENTEG hieronder.
In januari 2022 ging het Rijksbrede Loket Kennisveiligheid van start, waar universiteiten advies kunnen aanvragen over internationale samenwerking. Dat ging gepaard met de Nationale Leidraad Kennisveiligheid, die werd opgesteld in samenwerking met de Nederlandse universiteiten. Universiteiten hebben ook een lokaal loket, waar faculteiten advies kunnen inwinnen.
Op dit moment inventariseren de faculteiten aan de RUG welke vakgebieden binnen hun muren een risico met zich mee kunnen brengen, waarbij ze ook om input vragen van de academische gemeenschap. Ze moeten, blijkens een brief van het college van bestuur, denken aan ‘onderzoeken of data die gebruikt kunnen worden woord onethische doeleinden, het risico op heimelijke beïnvloeding, of financiële afhankelijkheid die van invloed kan zijn (of die schijn wekt) op de academische vrijheid’.
Reacties zijn gesloten.
Wel, ik denk als oude man, alleen al aan ene Dr. Khan die werkte als assistent bij Urenco te Almelo in de jaren 70 van de vorige eeuw. Die werd ook volledig vertrouwd tot hij ineens weg was en hij even later in Pakistan opdook, zijn geboorteland. Een jaar of wat later beschikte Pakistan over kernenergie en wat later ook over de atoombom. Er zouden daarna nog meerdere twijfelachtige landen van zijn “fraaie” kennis, opgedaan bij Urenco, profiteren. De vrije wereld is nog steeds zeer “te spreken” over zoveel knullige naïviteit als toen bij ons. Ben en blijf aub alert!
Bizar Bizar. Als dit de gedachte is vanuit een universiteit, dan is de toekomst van RUG erg bezorgd!
Vroeger waren er vakken aan de rug, waarin het conglomeraat Wetenschap en Samenleving centraal stond. Het misstaat een universiteit niet, om studenten te leren ,grondig te reflecteren op dit conglomeraat. Als wiskundige vind ik, dat mijn vak neutraal is, maar ik ben het niet.
Wij moeten zelf even achter horen krabbelen!
In EUROPA EN USA kunnen veel mensen hun energie rekening niet kunnen betalen en voedselbank lopen vol. U gaat over kennissen die worden “gestolen”! Denkt u echt dat China en Rusland afhankelijk zijn van Europa? Wie is hier naief?
Ja, je bent naïef. Denkt u dat uw bevooroordeelde landen uw kennis nodig hebben? Heb je het gevoel dat jouw kennis nog steeds leidend is en de ontwikkeling van de wereld beïnvloedt? Denk je dat de studenten die je traint echt zo’n grote rol kunnen spelen in hun respectievelijke landen? Denkt u dat deze landen zo naïef zijn om technologie- en inlichtingendiefstal aan studenten te delegeren?
Grappig hoe sinds 2020 meer en meer duidelijk wordt hoe berichtgevingen heden ten dage worden gestuurd en beïnvloed.Onafhankelijke pers/media is gestorven en begraven.
Dus wat is nu het doel? Geen wapenhandel an sich of enkel geen Chinese wapenhandel? Want doen alsof enkel China misbruikt maakt van open kennis is in mijn ogen erg hypocriet. Verder is dit een beetje vreemd wanneer er nu ook een plan op tafel ligt om mogelijk internationale studenten te weren. Dit aritkel voelt dan niet echt erg neutraal.
Ik vind dit wel een hele enge en totalitaire opmerking:
‘De mensen die begonnen met het internet dachten nog dat als je informatie kon delen, je desinformatie zou uitsluiten. Die hadden geen idee dat je ook kennisbubbels zou krijgen. En dat mensen in die bubbels konden verdrinken.’
Alsof er maar één waarheid bestaat en de rest uit ‘kennisbubbels’ bestaat? Bizar gedacht.
In de hedendaagse politieke context heeft Joost Frenken het helemaal bij het rechte eind, nu het geo-politiek armpje drukken tussen “Oost-en-West” (na een hoopvolle periode in de negentiger jaren van de vorige eeuw) weer helemaal het overheersende narratief op deze planeet lijkt te zijn geworden. Met een Calimero met kernwapens in het Kremlin, die meent redenen te hebben als een beest tekeer te moeten gaan in zijn buurland, met “het Westen” dat denkt overal gelijk in te hebben en met Chinese leiders die ook al aardig in de gordijnen schijnen te hangen……… Zelfs ik ben zo langzamerhand het spoor bijster wat we hiermee moeten.
Gelet hierop zou ik de volgende vraag aan het mensdom willen stellen: kiezen we voor vrede, welvaart en welzijn of definitief voor de afgrond. Kiezen we voor politieke leiders die de handen ineen slaan, de kwaliteiten van elkaars landen stimuleren in plaats van bestrijden, zodat we de mondiale problemen eindelijk eens kunnen aanpakken? M.a.w. gebruiken we, eenvoudig gezegd onze kennis en grondstoffen ten dienste van vooruitgang of ondergang? Wie kent het gezegde: “smeedt uw zwaarden om tot ploegscharen” nog? Of de hedendaagse versie: “smeedt uw oorlogstuig om tot windmolens”?
Nee, in het huidige vijandsbeeld is de redenering van Joost Frenken begrijpelijk. Maar in een sfeer van mondiale samenwerking en internationale contacten is de visie dat kennis neutraal is, niet naïef: misbruik van kennis en wetenschap kan daarmee adequater worden bestreden dan in de huidige wereld van machtsblokken.
Laten we vooral stoppen hoop te vestigen op welke (politieke) leiders dan ook. Net zoals het puur en alleen op winst gedreven verdienmodel van windmolens onder het mom van de groene leugen? Die verre van goed is voor ons milieu, waar we zelf onderdeel van uit maken, maar dat doet niet terzake. Evenals de wetenschap die totaal niet openstaat voor ideeën en gedachten out of the box. Want dan moet desinformatie ineens bestreden worden. Interessante gedachte.
Zolang de regels niet helder zijn blijven we naief opereren. Als je ook de ethiek en politieke beinvloeding er bij haalt zullen die regels er voorlopig ook niet komen.
Ik denk juist dat internationalisering (en centralisatie) een denkfout is. We moeten juist weer terug naar regionaal en lokaal.
Ik dit lees, dan moet ik aan Yantai denken van héél lang geleden.
Me too en zo lang is dat niet geleden ;-)
Die associatie had ik ook direct.
Poppema die serieus beweerde dat onafhankelijke en vrije wetenschap bedrijven daar in China heel goed mogelijk zou zijn. Gelukkig heeft de U-Raad een stevige stok gestoken voor dit idiote prestigeproject.
Pardon? Ben je inhoudelijk betrokken geweest bij dit project? Bovendien is het ongelooflijk naief om te denken dat vrije onafhankelijke wetenschap wel bestaat in landen buiten China. Wake up.
Wat belachelijk gedachten, je bent zelf naief. Wat
Hebben studenten en medewerkers met politiek te maken? kennis en innovatie liggen Europe en usa ver achter! Ben je wel in China geweest? Wake up
Studenten en medewerkers hebben alles met politiek te maken, zeker in een land waar alles onder strikte controle van de overheid staat.
Where does your arrogance come from? Does China need UG or the other way around? What can UG offer after all? Name them please. If China is so oppressive on her citizens, why do so many Chinese students and tourists return to China? Talking about technological development, is NL indeed that advanced technologically as you have dreamed of? Why do China have an independent space station while you don’t? Open your eyes, and leave your little village to explore what China is really like NOT from the media!