Boete, winkelverbod of strafblad
Jatten bij de zelfscan komt je duur te staan
‘Reken je die tas wel even af?’ vraagt een Albert Heijn-medewerker aan twee jongens die druk bezig zijn hun boodschappen in te pakken. ‘Oh ja, natuurlijk. Dat waren we even vergeten’, antwoorden ze. Snel betalen ze de plastic tas nog apart.
Dit voorval kan natuurlijk best een oprechte vergissing zijn geweest, maar voor supermarkten in de stad is het tegenwoordig dagelijkse kost. Studenten rekenen steeds vaker producten expres niet af als ze bij de zelfscan staan. Als ze worden betrapt, dan doen ze alsof ze de producten simpelweg zijn vergeten te scannen.
De winkels hebben er hun handen vol aan. ‘Omdat we steeds meer studenten betrappen, wordt de doelgroep die we strak controleren steeds groter’, zegt Mick Veldscholte, teamleider bij de Albert Heijn aan de Brugstraat en zelf masterstudent accountancy aan de RUG. ‘Want het grootste gedeelte van onze klanten is student.’
‘Per dag betrappen we er meestal wel een stuk of tien’, vertelt hij. ‘En dat is wat we daadwerkelijk ontdekken, dat is nog maar het topje van de ijsberg.’ Gemiddeld wordt er tegen twee van hen ook aangifte gedaan.
Kleine producten
Anna is een van die stelende studenten. Onderin haar tas stopt ze steevast producten die ze niet afrekent. ‘Het zijn meestal kleine producten, zodat ik er zwaardere producten bovenop kan leggen.’ Kaas, blikken en potjes bijvoorbeeld. ‘Het is nutteloos om iets van een euro niet af te rekenen, dure dingen zijn het echt waard.’
Per dag betrappen we er meestal wel een stuk of tien
Die prijzige boodschappen zou de communicatiestudent anders nooit kopen. ‘Af en toe wil je ook wel eens wat anders eten dan brood en aardappelen’, zegt ze. ‘Maar dat is lastig te betalen naast mijn studie, huur en andere boodschappen.’
Veel van haar vrienden hebben hetzelfde probleem, stelt Anna. ‘Steeds meer mensen om mij heen zijn ook begonnen met stelen. Door de inflatie is alles gewoon onbetaalbaar geworden.’
Aangifte
Maar volgens Mick is dat niet de enige reden dat studenten producten zomaar meenemen. ‘Er schijnt bij meerdere verenigingen en jaarclubs een soort race te zijn geweest, wie er het minste kon afrekenen’, vertelt hij.
Een domme actie, legt hij uit, want stelen is echt geen geintje. Als de winkel namelijk ontdekt dat je regelmatig steelt, of als het om grote bedragen gaat, wordt er aangifte gedaan. ‘Op een gegeven moment weten we wie er een aantal keer iets niet heeft afgerekend’, zegt Mick. ‘Dan is het de volgende keer genadeloos raak.’
Natuurlijk voelt het niet goed, maar het is een noodzaak
Zo’n aangifte kan verregaande gevolgen hebben: boetes, winkelverboden en soms zelfs een strafblad. ‘Voor een student die dit min of meer als grapje ziet, kan het ineens een hele serieuze consequentie hebben als de politie eraan te pas komt.’
Zo heb je voor bepaalde banen een Verklaring Omtrent het Gedrag (VOG) van de overheid nodig, maar als het tot een strafzaak komt en je schuldig verklaard wordt, kan het zijn dat je die niet krijgt. Bijvoorbeeld als er geoordeeld wordt dat je vroegere gedrag een risico vormt voor de werkzaamheden die je gaat uitvoeren. Met andere woorden: het wordt lastig om later als advocaat in de rechtbank te staan, wanneer je zelf betrapt bent op winkeldiefstal.
Apart afrekenen
Toch schrikt dat mediastudent Evie niet af. Ook zij steelt regelmatig een groot deel van haar boodschappen. Ze legt dan een gedeelte opzij en rekent de rest af. ‘Als ik word gecontroleerd, zeg ik gewoon dat ik dat andere deel apart moet afrekenen’, vertelt ze. ‘Omdat ik wat voor een vriend moet halen of zoiets.’ Wordt ze niet gecontroleerd? Dan steekt ze het zonder te betalen in haar tas.
‘Natuurlijk voelt het niet goed om te stelen’, zegt ze. ‘Maar het is een noodzaak.’ Van haar ouders krijgt de internationale student geen geld en een aanvraag voor financiering via DUO leverde tot nu toe nog niets op. ‘Ik weet dat het niet de schuld is van de supermarkt, maar alles is echt heel duur.’
Sommige van haar vrienden keuren haar diefstal af, maar zeker niet allemaal. ‘Ze kennen mijn situatie, dus snappen ze het’, vertelt Evie. ‘En een paar vragen af en toe of ik niet wat voor ze kan meenemen.’
Mensenwerk
Maar aangezien het grootste deel van de supermarktmedewerkers zelf student is, weten de controleurs heel goed hoe ze diefstal kunnen herkennen, waarschuwt Mick. ‘Klanten leggen boodschappen dan apart, steken het snel in hun tas of verdelen het over twee kassa’s. ‘Via-via horen we een hoop verhalen. Alles komt uiteindelijk wel bij ons terecht.’
Er wordt veel strenger gecontroleerd bij een man in een trainingspak
En wat nou als je daadwerkelijk iets bent vergeten? ‘Daar maken we natuurlijk onderscheid in’, zegt hij. ‘Het is mensenwerk, dus moet je fouten kunnen maken.’ Ze kijken dan bijvoorbeeld naar wat je bent vergeten te scannen, hoe dat zich verhoudt tot de rest van je boodschappen en of het al vaker gebeurd is. ‘Als iemand allemaal goedkope boodschappen gescand heeft, maar het pak vlees van 10 euro niet, dan vraag ik me af of dat daadwerkelijk vergeten is.’
Het gedrag is een andere belangrijke indicator. De controleurs voeren niet alleen steekproeven uit, maar letten ook goed op wat mensen in hun tas stoppen. ‘Als iemand schichtig om zich heen kijkt en iets snel in zijn tas stopt, is dat dan toeval of keek hij of mijn collega’s aan het opletten waren?’
Eerlijke klanten hoeven zich geen zorgen te maken, volgens Mick. ‘Als iemand dertig producten heeft en een broodje is vergeten te scannen, dan word je natuurlijk echt niet aangehouden’, zegt hij. Maar in geval van twijfel zullen ze toch overgaan op een waarschuwing. ‘Uiteindelijk ben je er wel zelf verantwoordelijk voor dat je alles scant.’
Uiterlijk
Anna heeft tot nu toe geluk gehad tijdens de controles: nog nooit werd ze betrapt. ‘Meestal zijn het meiden van mijn leeftijd die de controles uitvoeren, die kijken zelden verder dan de bovenste producten.’
Haar uiterlijk speelt daarbij ook mee, denkt ze. ‘Er wordt veel strenger gecontroleerd bij een verdachte man in een trainingspak dan wanneer ik mijn vegan producten en een bos bloemen wil afrekenen.’
Mick zou graag zien dat niemand meer iets steelt, maar hij weet ook dat dit onrealistisch is. ‘Er zullen altijd mensen zijn die dingen achterover drukken’, zegt hij. ‘Het is een soort kat-en-muisspel.’ Hij hoopt vooral dat studenten inzien dat diefstal ernstige gevolgen kan hebben. ‘Ik wil dat spel liever niet meer met studenten spelen. Zeker niet als zij daadwerkelijk denken dat het maar een spelletje is.’
De namen van de stelende studenten zijn gefingeerd.