Altijd en overal bekeken
Een Chinese student is nooit veilig
Door Christien Boomsma
By Christien Boomsma
Christien Boomsma
Christien is sinds 2016 achtergrondcoördinator bij UKrant. Ze plant de achtergrondverhalen en begeleidt de auteurs. Bij haar eigen verhalen ligt de focus op wetenschap en academisch leven. Daarnaast schrijft ze veel over onderwerpen als sociale veiligheid en maakt ze graag persoonlijke interviews. In haar vrije tijd schrijft ze jeugdboeken en geeft schrijftrainingen.‘Zeg nee tegen coronatesten. Ja tegen eten. Nee tegen lockdown, ja tegen vrijheid.’
‘Zet dictator en nationale verrader Xi Jinping af.’
‘Wees geen medeplichtige van een dictator. Wees een eerzaam burger.’
Posters met kritiek op het beleid van de Chinese regering verschenen onlangs in het Harmoniegebouw en elders in Groningen. Ze zien er misschien niet indrukwekkend uit – een simpel A4tje in onopvallende kleuren – maar voor Chinese studenten is het een uitzonderlijke daad.
Want zelfs als ze duizenden kilometers van huis zijn, kunnen ze nog steeds niet vrijuit praten over politiek, seksualiteit of covid. De lange arm van de regering reikt ver en het onuitgesproken dreigement weerklinkt constant: gedraag je, of anders…
En die gevolgen zijn maar al te echt, zegt PhD-student Zeng. ‘Een paar maanden geleden keerde iemand die ik ken terug naar China, nadat hij in Groot-Brittannië gepromoveerd was. Hij werd meteen na de landing meegenomen en vastgehouden voor onderzoek. Ze zeiden tegen hem dat het een quarantaine was, maar zijn mobiele apparatuur werd in beslag genomen en onderzocht op “ongepaste opmerkingen” uit het buitenland. Dat zijn het soort gevolgen waar ik bang voor ben.”
Protest
Die posters in het Harmoniegebouw zijn opgehangen uit solidariteit met een recent protest in Beijing, waar iemand spandoeken ophing om aanpassingen te eisen van het strenge regeringsbeleid. Hij eiste ook dat president Xi Jingping afgezet zou worden. Het protest werd onmiddellijk de kop ingedrukt, maar kreeg wereldwijd media-aandacht en sympathie.
We zijn te veel gewend geraakt aan het censureren van onze eigen woorden
Nu zijn vergelijkbare posters opgedoken op universiteiten over de hele wereld en elke Chinese student kan je vertellen dat die ver voorbij ‘ongepast’ gaan. Desondanks hebben sommigen van hen tegen UKrant gezegd dat ze achter de posters staan, ook al kunnen ze dat niet in het openbaar zeggen. Ze zouden dan als politieke dissidenten aangegeven kunnen worden door andere Chinese studenten.
‘Ik heb mensen horen zeggen dat dit nutteloos is’, zegt RUG-student Li. ‘Maar we doen dingen niet alleen omdat ze nuttig zijn, maar ook omdat ze juist zijn. De demonstrant in Beijing was dapper en de mensen die deze persoon navolgden ook.’
Li weet nog hoe geschokt hij was toen hij over het protest in Beijing hoorde. ‘De demonstrant zei in heldere taal precies datgene wat wij al zo lang probeerden te verwoorden. Maar we zijn te veel gewend geraakt aan het censureren van onze eigen woorden.’
Flyers die kortgeleden aangetroffen werden in de Harmonie maar ook elders in Groningen
Gerapporteerd
Zelf maakte Li ook al eens mee dat hij gerapporteerd werd. Dit was voordat hij naar Nederland kwam. Een kennis verlinkte hem vanwege een bericht op social media en vervolgens werd hij verhoord op het politiebureau. ‘Ik moest huilen. Het was maar een recensie van een toneelstuk op Facebook. Het was een beetje een politiek stuk en ik zei dat ik het goed vond’, vertelt hij. ‘Ze eisten dat ik een verklaring ondertekende waarin stond dat ik het nooit meer zou doen. En ik zag een enorme stapel getekende papieren op tafel, wat betekende dat er al heel veel mensen voor mij iets dergelijks ondertekend hadden.’
Dit soort verhoren leiden meestal niet tot rechtsvervolging, maar hebben uitsluitend als doel om mensen te intimideren die voor ‘sociale instabiliteit’ kunnen zorgen. Jongeren in China hebben het schertsend over ‘thee drinken’. Maar Li vond het frustrerend, en het heeft hem voorzichtig gemaakt: ‘Ik kan wel raden wie me aangegeven heeft.’
En hoewel hij nu in Groningen woont, is het toezicht niet verdwenen. Vorige week meldden RTL Nieuws en Follow the Money dat de Chinese regering ten minste twee illegale politiebureaus heeft die kritische Chinese staatsburgers onder druk zetten. Onderzoeksinstituut Clingendael waarschuwde in 2020 al dat Chinese studenten vaak in de gaten worden gehouden door medestudenten en de ambassade. ‘Of het nou om sociale media gaat of privégesprekken, het risico dat ik gevolgd en gerapporteerd word is gewoon voelbaar’, zegt Li. ‘Ik kies altijd met zorg de mensen uit met wie ik praat.’
Agressief
De 26-jarige RUG-student Meng vermijdt mensen die de Chinese regering steunen liefst helemaal. ‘Die Pinkies zijn overgevoelig’, zegt ze, de bijnaam gebruikend voor jonge aanhangers van de Communistische Partij. ‘Ze zijn altijd heel agressief en ze vinden dat zij het recht aan hun zijde hebben.’
Ik kies altijd met zorg de mensen uit met wie ik praat
Ook zij kiest haar woorden zorgvuldig als ze praat met mensen die ze niet zo goed kent. En toen ze afgelopen zomer in Amsterdam meeliep in een herdenking van het bloedige neerslaan van protesten op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989, waarbij honderden mensen omkwamen en duizenden gewond raakten, deed ze dat met een mondkapje op en met goedkope kleren aan. ‘Er waren daar Chinezen die telkens foto’s van ons maakten met hun mobieltjes’, zegt ze. ‘Toen de herdenking voorbij was, zochten we een rustige plek op, kleedden ons om en gooiden wat we eerder aan hadden in een prullenbak.’
In het openbaar discussiëren over politiek durft ze niet. ‘Ik voel me niet veilig’, legt ze uit. ‘Ik heb vaak genoeg gehoord over mensen die daarvan de gevolgen ondervonden. De regering kan jou misschien niet direct iets aandoen, maar ze kunnen wel je familie bedreigen.’
Bewijs
Je chatgeschiedenis op WeChat en berichten op sociale media kunnen als bewijs gebruikt worden. Telefoons kunnen afgetapt worden. ‘Ik heb hier een nieuwe telefoon gekocht en nieuwe accounts aangemaakt. Zo kan ik hopelijk niet zo makkelijk afgeluisterd worden’, zegt Meng. ‘Maar misschien maakt het ook helemaal geen verschil.’
‘Toen een van mijn vrienden in een WeChat-belletje iets zei over de recente politieke ontwikkelingen in China, werd de verbinding plots verbroken’, vertelt Zeng. ‘Niemand weet waarom, maar het was heel eng.’
Li let altijd op met wie hij zijn berichten deelt. Hij wordt geen vrienden op sociale media met mensen die gevaarlijk kunnen zijn en heeft zijn contacten opgedeeld in groepen. ‘Op mijn WeChat zitten sommige mensen in de groep “geen bekende” en anderen in de groep “mogelijk Rode Garde”. Als ik een bericht plaats over politiek, zorg ik dat het alleen zichtbaar is voor een selecte groep mensen.’
Een vriend begon over politiek in een WeChat-belletje en de verbinding werd verbroken
Wie de poster op de RUG heeft opgehangen, weten de studenten niet. Maar ze maken zich wel zorgen over de gevolgen voor diegene. Een andere Chinese student aan de universiteit van Wageningen trok zulke protestposters van de muur en beweerde dat de universiteit en de gemeente hem hielpen om uit te vinden wie ze had opgehangen. En hoewel zowel de uni als de gemeente dat ontkende, worden Chinese studenten zenuwachtig van dat soort dingen.
‘Ik woonde laatste een demonstratie bij voor de vrouwen in Iran’, vertelt Li. ‘Ik zag mensen toespraken geven en ik voelde zoveel bewondering voor ze. Zij spraken zich openlijk uit, hoewel zij ook met dreiging uit hun land te maken hebben, net als wij.’
De studenten denken veel na over hun eigen toekomst, zeker sinds alle potentiële hervormers weggewerkt zijn tijdens het meest recente partijcongres. ‘De laatste ochtend van het congres keek ik op mijn telefoon en zag een bericht van een vriend in de groepschat’, zegt Zeng. Hij leest het hardop voor: ‘Kom niet terug. Het is voorbij. Er is geen morgen, geen toekomst.’
De namen van de studenten in dit artikel zijn gefingeerd.