Alles wat je altijd al had willen weten over studieschulden
Laatst zag ze iemand op televisie tienduizend euro winnen in een loterij, vertelt de 24-jarige Ylke van der Zwet. ‘En ik dacht: wow, dat is heel veel geld! Maar als ik zo’n bedrag zou winnen, zou ik nog steeds tienduizenden euro’s studieschuld hebben. Toen kwam pas echt bij me binnen hoe hoog mijn schuld is. Ik denk dat veel studenten het nog niet doorhebben, maar het is later echt een mentale last.’
Van der Zwet studeert nog. Ze heeft al bijna veertigduizend euro studieschuld en verwacht uiteindelijk op zo’n zestigduizend euro uit te komen. Ze begon in 2016 in Leiden aan een bachelor sterrenkunde en volgt nu een tweejarige master communication design for innovation. Maar ze kampt al anderhalf jaar met een burn-out en loopt behoorlijke vertraging op.
‘Ik voelde de druk om alsmaar hoog te presteren en dingen naast mijn studie te doen.’ Ze is lid van de PvdA-jongeren en was ‘ambassadeur’ van haar studie. ‘Voor ontspanning had ik weinig tijd, ik deed alleen nog aan korfbal, en toen kwam corona eroverheen en stopte dat ook… Ik raakte opgebrand.’
Ze krabbelde op, maar een maand geleden ging het opnieuw mis, omdat ze toch weer in een klein bestuur was gegaan voor acht uur per week. ‘Want dat stond nog niet op mijn cv.’ Ze functioneert nu op ongeveer 20 procent, is haar schatting.
Haar financiële situatie? Eigenlijk valt het nog mee. Haar ouders betalen haar collegegeld en de eerste jaren woonde ze nog thuis. Verder leent ze 750 euro per maand, waarvan ze 430 euro huur betaalt (‘Ik woon heel goedkoop’). De rest is voor boodschappen, kleding, verzorging, leuke dingen en ‘een beetje sparen zodat ik een buffer heb’. Drinken in het café doet ze zelden. Ze heeft een museumjaarkaart voor tentoonstellingen en een Cineville-pas waarmee ze onbeperkt naar het filmhuis kan.
‘Ik ben nu bang dat er straks een basisbeurs komt en ik er geen recht op heb, omdat ik al te lang studeer.” Ze hoopt maar dat er een goede compensatie komt voor het mislopen van de basisbeurs. ‘Tienduizend euro zou al heel veel schelen.’
Tienduizend euro, dat is net zoveel als die winnaar in de loterij. Het is ook wat ze ongeveer aan basisbeurs is misgelopen, heeft ze becijferd. Ondertussen kijkt ze met enige zorg naar de toekomst. Met haar huidige schuld zal het niet meevallen om een huis te kopen, vermoedt ze.
Twee ton schuld
De allerhoogste studieschuld bedraagt precies 199.410 euro en 17 cent. Dat blijkt uit een bestand dat het Hoger Onderwijs Persbureau heeft opgevraagd bij studiefinancier DUO. Maar zo’n extreme schuld is een uitzondering.
We krijgen van DUO een ‘foto’ van de studieschulden in maart 2022. Het gaat om de studieschulden van iedereen die moet afbetalen. Sommigen zijn er al jaren mee bezig, anderen zijn misschien maar net begonnen. Het betreft niet alleen hbo- en wo-studenten, maar ook mbo’ers.
Het zijn in totaal 1.560.289 mensen, en dat zijn er 220.000 meer dan in 2016. Bijna de helft staat minder dan tienduizend euro in het rood bij DUO. Het kan om kleine bedragen gaan: bij vier procent staat nog geen 500 euro open.
Daarentegen zit een op de vijf afbetalers (316.000 mensen) met een schuld boven de dertigduizend euro, en in die groep met hoge schulden is de spreiding enorm. Meer dan 100.000 mensen staan minstens vijftigduizend euro bij DUO in het krijt en duizend van hen moeten zelfs meer dan een ton aftikken.
Hoe kom je aan een hoge schuld? Je kunt elke maand ruim 500 euro lenen, en zelfs ruim 900 euro als je geen aanvullende beurs krijgt. Het collegegeldkrediet is nu 90 euro (half collegegeld) en in normale jaren 180 euro. Stel dat je duizend euro per maand leent. Als je dat zeven jaar doet – bijvoorbeeld voor een studie geneeskunde met een jaar uitloop – dan kom je zomaar tot een lening van 84.000 euro.
En de uitschieters boven de 100.000 euro? Daarvoor moet je maximaal gebruikmaken van alle mogelijkheden, zegt een woordvoerder van DUO. Je kunt bijvoorbeeld na de havo jarenlang met een beurs in het mbo studeren zonder een diploma te behalen, om daarna aan een dure particuliere hbo-studie te beginnen waarvoor je extra collegegeldkrediet aanvraagt (want dat kan). Als je dan ook nog jarenlang maximaal leent, kan het bedrag flink oplopen. En als je uiteindelijk geen diploma behaalt, moet je alles terugbetalen: basisbeurs, aanvullende beurs en ov-kaart.
En ook niet onbelangrijk: het bedrag wordt nóg hoger als je niet aflost. Dan krijg je er boetes bovenop en komt de deurwaarder op bezoek. Over die ene allerhoogste schuld van bijna twee ton kan DUO vanwege de privacy niets zeggen, maar zo moet het ongeveer zijn gegaan.
Meer gaan lenen
Met het verdwijnen van de basisbeurs zijn studenten meer gaan lenen. Gemiddeld lenen ze aan de universiteit 600 euro per maand en aan de hogeschool rond de 520 euro – als ze überhaupt lenen.
Want lang niet iedereen klopt bij DUO aan. In het hbo leende voorheen 40 procent helemaal niets. Toen de basisbeurs werd afgeschaft zakte dat in de eerste lichting (begonnen in september 2015) naar 30 procent. Nog steeds een flinke groep niet-leners. Aan de universiteit is er niets in veranderd. Met of zonder basisbeurs, een op de vijf studenten wil niet lenen.
Bij de andere studenten zijn hoge schulden normaler geworden. Een op de vier wo-studenten van de eerste lichting had vijf jaar later meer dan veertigduizend euro schuld. Hetzelfde geldt voor een op de negen hbo-studenten. In eerdere jaren was dat beduidend minder (rond de 16 procent in het wo en 7 procent in het hbo).
De gemiddelde studieschuld – zonder de niet-leners – is met zo’n vijfduizend euro gestegen naar ruim 24.000 euro. Wo-studenten (29.235 euro) lenen meer dan hbo-studenten (21.637 euro). Die schulden kunnen nog hoger worden: sommigen studeren immers nog.
Regels voor aflossen
Hoelang sleep je een studieschuld achter je aan? Als je het geld hebt, kun je in één keer alles aflossen – als je daar zin in hebt. Maar hoelang zou het uiterlijk mogen duren? Even de regels op een rij.
De eerste twee kalenderjaren na je afstuderen hoef je niets aan DUO te betalen. Dus als je vandaag afstudeert, ga je pas aflossen vanaf januari 2025. Je mag er 35 jaar over doen. Bovendien mag je de aflossing 60 maanden (bij elkaar vijf jaar) stopzetten als het even niet uitkomt.
Dat komt dus neer op 42 jaar en enkele maanden. Als je bijvoorbeeld op je 24ste afstudeert, dan kun je terugbetalen tot je 66 jaar oud bent. Dan pas wordt het restant, als dat er is, kwijtgescholden. Terugbetalen tot je pensioen? Dat klopt in principe wel.
Hoeveel betaal je dan? Bij een rente van nul procent is het simpel. Als je dertigduizend euro schuld hebt, deel je dat door 35 keer 12 maanden. Dan betaal je dus elke maand 71,43 euro per maand terug.
Maar DUO houdt rekening met je inkomen. Als je in dit voorbeeld veertigduizend euro bruto per jaar verdient, zakt het maandbedrag een tientje. Bij dertigduizend euro kom je onder de dertig euro per maand en bij een inkomen van 22.930 euro (ruim 1.900 euro per maand) betaal je niets.
Heb je een partner? Dan tellen beide inkomens mee, en beide studieschulden. Je kunt dus niet zeggen: wat heb ik met zijn/haar schuld te maken? Je bent partners in aflossen.
Hypotheek
Door het nieuwe leenstelsel kun je geen huis meer kopen, is een veelgehoord verwijt. Klopt dat? We vragen het financieel specialist Karin Boog van Vereniging Eigen Huis.
Even een open deur intrappen: studieschulden zijn niets nieuws. Toen studenten nog een basisbeurs kregen, konden ze erbij lenen. De voorwaarden waren toen minder gunstig: je moest de schuld met hogere maandbedragen binnen vijftien jaar terugbetalen.
Het effect op de hypotheek? Schulden in het oude stelsel wegen voor een hypotheek twee keer zo zwaar. Een ‘oude’ schuld bij DUO van 10.000 euro betekent een hypotheek die 19.000 euro lager is. ‘Met commerciële leningen gaat het nog harder’, waarschuwt Boog. ‘Als je bijvoorbeeld tienduizend euro voor een auto leent, is je maximale hypotheek zomaar vijftigduizend euro lager.’
In het huidige leenstelsel (vanaf september 2015) krijg je geen basisbeurs, maar mag je onder gunstige voorwaarden lenen: aflossen kan in 35 jaar en het maandbedrag is lager. Een schuld van 10.000 euro betekent een maximale hypotheek die 10.250 euro lager is. Dat is dus bijna één op één.
Wanneer was je beter af: in het tijdperk met of zonder basisbeurs? Dat ligt eraan. Leen je veel of weinig bij? In het oude stelsel was je schuld lager, maar in het nieuwe stelsel zijn de voorwaarden gunstiger. Er is een kantelpunt. Wie veel moet lenen, is in het huidige stelsel beter af dan in het oude.
Je kunt het narekenen op de website van vereniging Eigen Huis. Als je bijvoorbeeld 14.000 euro aan basisbeurs misloopt (vier jaar uitwonendenbeurs) en nog eens 17.000 euro extra leent, dan kom je uit op 31.000 euro studieschuld. Jouw maximale hypotheek is dan net iets hoger dan van een oud-student mét basisbeurs en een lening van slechts 17.000 euro.
Maar eigenlijk is de studieschuld een relatief klein probleem, vergeleken bij de snelle stijging van de huizenprijzen die nog altijd doorgaat. Tien jaar geleden kostte het gemiddelde huis 227.000 euro. ‘In de laatste maanden van 2021 was de gemiddelde huizenprijs meer dan 438.000, en nieuwbouw is nog duurder’, zegt Boog.
Verzwijgen
Er is een oplossing: je kunt je schuld verzwijgen. Want studieschulden zijn niet bekend bij het Bureau Kredietregistratie, anders dan alle andere schulden. De vier partijen van het leenstelsel én de meeste andere partijen willen dat niet.
Een geldverstrekker moet rekening houden met je inkomen. Als jouw maandlasten te hoog zijn, kun je misschien je hypotheek niet betalen en kom je in de problemen. Die regels zijn er om je te beschermen en bij het BKR checken de geldverstrekkers of de huizenkopers niets verzwijgen.
Maar over studieschulden kun je dus liegen. ‘Doe het niet’, zegt financieel specialist Karin Boog van Eigen Huis. Het is fraude en het kan allerlei gevolgen hebben. In principe kunnen geldverstrekkers zelfs in één keer de hypotheek opeisen als ze erachter komen. ‘Al heb ik nog nooit gehoord dat dat is gebeurd.’
Maar dan nog: als je in de problemen komt, kan een geldverstrekker het hard spelen. Wie een studieschuld verzwegen heeft, hoeft niet op mededogen te rekenen. Ook de Nationale Hypotheekgarantie (hulp bij betalingsproblemen voor huizen tot 355.000 euro) vervalt dan.
Geldverstrekkers eisen overigens steeds vaker van hun klanten dat ze inzicht geven in de hoogte van hun studieschuld bij DUO. Daar was ook ophef over in de Tweede Kamer, maar het valt moeilijk te voorkomen.
Liberalisering
Tegenstanders van het huidige leenstelsel schoppen graag tegen de VVD: de liberalen zijn de enigen die de basisbeurs nog altijd onzin vinden en voor compensatie van ‘pechstudenten’ voelen ze ook niks. Maar ooit was er een meerderheid vóór het leenstelsel. Het is in 2015 ingevoerd door een kabinet van VVD en PvdA, met politieke steun van toenmalige oppositiepartijen D66 en GroenLinks.
Het idee: hoogopgeleiden maken meer kans op een baan en een goed salaris dan anderen, dus waarom zou de overheid daar zoveel geld aan moeten besteden? Dat geld kun je beter in de kwaliteit van het onderwijs steken.
Voor de VVD was het een stap richting de liberalisering van het onderwijs: je betaalt er zelf voor en je profiteert ook zelf. Voor de linkse partijen was het een kwestie van nivellering: zo gaat er minder geld naar mensen die het eigenlijk zelf wel kunnen betalen. Mensen moesten maar over hun ‘leenangst’ heenstappen.
Populair is het leenstelsel nooit geworden en GroenLinks was in 2019 de eerste partij die afhaakte, dankzij Zihni Özdil, een Kamerlid dat zich weinig aantrok van de fractiediscipline en de draai forceerde. ‘Een leenstelsel ondermijnt alles waar democratie en beschaving voor staan’, zei hij. Later dat jaar kwam het tot een breuk met zijn partij, waar leenstelselarchitect Jesse Klaver al een poosje de scepter zwaaide.
Middenpartij CDA speelt een sleutelrol. De christendemocraten waren altijd tegen het afschaffen van de basisbeurs, maar pleitten in het verleden wel voor hogere collegegelden (wat bijna op hetzelfde neer zou komen) en de langstudeerboete (een verhoogd collegegeld voor studenten die meer dan een jaar uitliepen).
Basisbeurs terug
In september 2023 keert de basisbeurs weer terug. Thuiswonende studenten straks een basisbeurs van 91 euro in de maand, uitwonende studenten 255 euro. Studeer je nog en ben je niet vertraagd? Dan krijg jij hem ook nog even, blijkt uit de plannen van minister Dijkgraaf.
Als je bijvoorbeeld dit jaar bent begonnen aan een vierjarige opleiding, dan heb je vanaf september 2023 nog twee jaar recht op een basisbeurs. Zo komt er dus een vloeiende overgang tussen het oude en nieuwe systeem. En over een paar jaar krijg je, na afstuderen, ook een tegemoetkoming voor de tijd dat je zonder basisbeurs hebt gestudeerd.
Minister Dijkgraaf heeft ook nagedacht over de aanvullende beurs. Die blijft maximaal 419 euro per maand, net als in het huidige leenstelsel. Je krijgt hem als je ouders minder dan 34.600 euro per jaar verdienen en je hebt al recht op een deel ervan als hun inkomen onder de 53.900 euro ligt. De minister zou dat kunnen oprekken naar 70.000 euro, maar dat heeft niet zijn voorkeur.
Want die verruiming van de inkomensgrens voor de aanvullende beurs kost ongeveer 108 miljoen euro per jaar en dan zakt de basisbeurs met 20 euro per maand. De middeninkomens hebben sowieso al baat bij de herinvoering van de basisbeurs, overweegt de minister.
Er is trouwens een groep die recht heeft op een aanvullende beurs, maar hem niet aanvraagt. Van die groep heeft 41 procent wel een lening, wat natuurlijk zonde is. Met extra voorlichting wil hij daar iets aan doen. Ook dat kost geld.
Maar hoe zit het met de huidige studenten? Wie ten minste één jaar zonder basisbeurs onder het leenstelsel heeft gestudeerd, krijgt volgens de plannen van de minister een tegemoetkoming van 359 euro per jaar, met een maximum van 1.436 euro (oftewel vier studiejaren). Je moet wel binnen tien jaar je diploma hebben behaald.
De eerste vier lichtingen van het leenstelsel zouden ook een studievoucher krijgen van 2150 euro voor bijscholing. Eerder wilden de coalitiepartijen dat aanpassen: laat studenten kiezen voor nascholing óf een korting op de studieschuld, klonk het.
Maar die keuzemogelijkheid is te ingewikkeld, dus het kabinet wil de vouchers laten vervallen en van de studieschuld aftrekken. Wie geen studieschuld heeft, krijgt het geld vanaf 2025 rechtstreeks op de bankrekening bijgeschreven. Het is alleen wat minder geld.
Het vorige kabinet had 600 miljoen euro gereserveerd, maar snapte heus wel dat sommige studenten die vouchers zouden laten liggen. Niet iedereen zit op bijscholing te wachten. Maar uitbetaling zal iedereen wel fijn vinden. Omdat meer afgestudeerden er gebruik van zullen maken, wordt het bedrag verlaagd naar 1770 euro.
Als de Kamer akkoord gaat, kunnen de eerste vier lichtingen afgestudeerde pechstudenten dus maximaal 3206 euro tegemoetzien.
En volgend jaar? Wie weet nemen veel jongeren in september 2022 een tussenjaar om daarna volledig van de basisbeurs te profiteren. Dat kan tot een dip in de aanmeldingen leiden. Dijkgraaf heeft een idee: je zou de aankomende eerstejaars wat extra geld kunnen geven uit de pot voor de tegemoetkoming. Dat gaat dan wel ten koste van een groot deel van het budget voor de studenten uit andere studiejaren, omdat het totale budget 1 miljard euro blijft, waarschuwt hij de Kamerleden.
In een eerste reactie klinkt het Interstedelijk Studenten Overleg teleurgesteld. Over de basisbeurs zegt voorzitter Lisanne de Roos: ‘Met 91 euro kunnen studenten die thuis wonen nog niet eens hun collegegeld betalen en met een uitwonende beurs van 255 euro blijft er na de studielasten slechts 44 euro per maand over voor boodschappen of huur. Studenten gaan er zeker financieel op voorruit, maar hun problemen en zorgen zullen met de voorgestelde basisbeurs blijven. Het idee dat er een volwaardige basisbeurs zou komen, blijkt een misrekening.’
Ze vindt het ook vreemd dat studenten eerst recht hadden op een voucher van 2150 euro, maar als iedereen daar een beroep op doet wordt het bedrag opeens een paar honderd euro minder, namelijk 1770 euro. De compensatie voor pechstudenten is sowieso veel te laag, meent het ISO.
Illustraties: www.freelogovectors.net. Bewerking: HOP.