Gerard Sierksma heeft goud in handen
Alweer een schaatsmedaille!
Het is een prettig soort probleem: Nederland telt veel snelle schaatsers die aan de Olympische Spelen mee zouden kunnen doen, maar er is maar een beperkt aantal startbewijzen beschikbaar. Dus wie neem je mee als je zoveel mogelijk medailles wilt binnenhalen?
Daar komt Gerard Sierksma bij kijken. De Nederlandse dominantie bij het olympisch schaatsen is namelijk deels te danken aan de emeritus hoogleraar kwantitatieve logistiek: hij heeft geholpen om het selectieproces voor de schaatsequipe te stroomlijnen.
Sierksma, die zelf ook graag schaatst, ontwikkelde het algoritme dat bekend staat als ‘De Matrix’. Dat maakt het pijnlijke besluit wie van die rappe Nederlandse schaatsers in een oranje pak het ijs op mag een stuk makkelijker.
Startplekken
Het is een kwestie van quota’s en startplekken, legt Sierksma uit. ‘In Beijing zijn er 38 startplekken voor schaatsers, 19 voor mannen en 19 voor vrouwen. Van de IOC mag Nederland maar negen mannen en negen vrouwen meenemen naar de Spelen. Dus moet er uitgezocht worden wie het beste kan presteren: niet alleen op één bepaalde afstand, maar op meerdere.’
Er werd veel gelobbyd langs de baan
De oplossing: De Matrix. ‘Ik heb dat algoritme ontwikkeld voordat iemand me erom vroeg’, vertelt Sierksma. Hij besloot zijn passie voor analytische wiskunde te combineren met die voor wedstrijdschaatsen en benaderde Arie Koops – toenmalige directeur van de KNSB – om te zien of de schaatsbond het algoritme wilde uitproberen bij hun selectieprocedure.
‘Voor we De Matrix hadden werd er veel gelobbyd naast de baan’, zegt oud-langebaanschaatser en voormalig Olympisch schaatscoach Gerard Kemkers. ‘Atleten, hun coaches en sponsors fluisterden allemaal in de oren van het selectiecomité. Dat leidde vaak tot rechtszaken. Het was niet erg eerlijk.’
Eerdere prestaties
Er hangt veel af van de nauwkeurigheid van Sierksma’s algoritme. Dus hoe werkt het eigenlijk? ‘Kort gezegd neem het de eerdere prestaties van schaatsers in diverse wedstrijdomstandigheden en voorspelt aan de hand daarvan hoe goed zij het in de toekomst zullen doen.’
Tegenwoordig worden die berekeningen gedaan door Sierksma’s voormalige promovendus Bertus Talsma, die werkt voor data-analist ORTEC Sports. Een paper van de twee waarin de precieze werking van het algoritme wordt uitgelegd werd onlangs gepubliceerd in het tijdschrift Operations Research and Management Science.
In de kern is het algoritme een integer linear optimization model. Elk van de startplekken wordt beoordeeld aan de hand van de resultaten uit het verleden van de Nederlanders op die afstand. Daarbij kijkt het algoritme niet naar individuen, maar naar de kans dat een wedstrijd een medaille oplevert voor TeamNL. Als Nederlandse schaatsers het dat seizoen slecht doen op een bepaalde afstand, kan het dus zo zijn dat de tweede en derde startplek worden geschrapt en de atleten die zich daarin specialiseren niet in het team opgenomen worden.
De classificatie wordt bekendgemaakt voorafgaand aan het Olympisch kwalificatietoernooi, zodat de schaatsers kunnen zien waar ze moeten eindigen en zo wellicht hun kans om geselecteerd te worden kunnen vergroten.
Twijfels
Aanvankelijk hadden de coaches en atleten er hun twijfels bij om een selectie te maken op basis van een algoritme. ‘Ze begrepen De Matrix eerst niet goed, dus waren ze er niet zo zeker van’, zegt Sierksma. Maar na de successen die De Matrix opleverde in Sochi in 2014 en vier jaar later in Pyeongchang, is het schaatsgenootschap ‘helemaal overtuigd’.
Het gaat tot nu toe helemaal volgens plan
En dat is belangrijk, want aangezien TeamNL een plek in de top tien van de medaillespiegel op het oog heeft, moet iedereen het wel eens zijn over dit soort beslissingen. Sierksma vergelijkt het algoritme met de motor van een auto: ‘De gemiddelde persoon weet wel dat zijn auto een motor heeft en hoe je die start, maar weet niet echt hoe die werkt. Toch hebben ze er vertrouwen in, en zo moet je ook vertrouwen hebben in het algoritme.’
Bewijs
Het bewijs is inmiddels geleverd. In Sochi veroverden de Nederlanders 23 van de 36 mogelijke medailles en uit Pyeongchang kwam het team thuis met 16 van de 42 medailles.
Werkt De Matrix in Beijing net zo goed? Kemkers mag dan geen deel meer uitmaken van het Olympisch schaatsteam, maar hij is nog wel precies op de hoogte van wat er gebeurt. ‘Het gaat tot nu toe helemaal volgens plan.’
Sommige sportpuristen maken zich misschien zorgen dat Sierksma’s matrix een einde maakt aan de romantiek van de sport, maar hij zelf niet. ‘Uiteindelijk kan er op het ijs nog van alles gebeuren. Ik heb alleen geholpen om het proces om op de baan terecht te komen wat transparanter te maken.’
Kemkers is dat met hem eens. ‘Het hangt van de schaatsers zelf af hoe hard ze schaatsen. Ze bepalen nog steeds zelf of ze naar de Olympische Spelen gaan of niet.’