Gerrit Breeuwsma kreeg het verwijt dat zijn taalgebruik niet meer aansluit bij dat van de gemiddelde student. Moet je bij deze erudiete en koketterende columnist niet mee aankomen. Onder geen beding.
Jaren geleden schoot een eerstejaars me in de pauze van een college aan en vroeg: ‘Meneer, wat is erudiet?’ Kennelijk had ik het woord ergens laten vallen en ze had geen idee wat het betekende. Ik legde het uit en voegde eraan toe: ‘Afgaand op je vraag ben je het waarschijnlijk nog niet, maar je kunt het wel worden’.
Dat was een beetje flauw, maar niettemin zou je het kunnen verdedigen als een van de belangrijkste doelstellingen van onderwijs.
Eruditie komt van het Latijnse eruditus, wat zoveel als ‘beschaafd, ontwikkeld, geleerd’ betekent, terwijl het werkwoord erudire staat voor ‘onderwijzen, opleiden, beschaven’. Het kan ook in de betekenis van ‘belezen, intellectueel, een uitgebreide kennis bezittend’ worden gebruikt.
Goed beschouwd staat eruditie dus niet alleen voor het onderwijsdoel, maar ook voor het middel daartoe. Alles wat bijdraagt aan de eruditie van onze studenten, zou dan ook gekoesterd en geprezen moeten worden. Niet in de laatste plaats door studenten zelf.
Dat is niet altijd geval, afgaande op de verzuchting van sommigen dat ik te veel ‘lastige taal’ en ‘moeilijke woorden’ gebruik tijdens colleges en tentamens. Het kan gaan om woorden als ‘koketteren’ of uitdrukkingen als ‘ergens nota van nemen’, maar soms ook om raadselachtige woorden.
Alles wat bijdraagt aan de eruditie van onze studenten, zou gekoesterd en geprezen moeten worden
Zo vroeg iemand onlangs tijdens een tentamen wat toch in hemelsnaam een ‘beding’ (klemtoon op be) was. Ik had werkelijk geen idee, dus vroeg haar waar dat woord dan stond. Ze wees een passage aan waar ik ‘onder geen beding’ las. Had ze nog nooit van gehoord.
Je weet nooit hoe algemeen zo’n ervaring is, maar de laatste jaren krijg ik in onderwijsevaluaties wel vaker klachten over mijn woordkeuze. Zo liet een student me weten: ‘Colleges en tentamen sluiten qua taalgebruik niet goed aan bij het gemiddelde taalgebruik van de student.’
Iemand anders gaf me de tip ‘om dus iets meer jip-en-janneketaal’ te gebruiken in plaats van oud en complex Nederlands. ‘Onze generatie is daar niet meer van op de hoogte’.
De rest van mijn evaluaties zijn prima hoor, zeg ik er maar even bij, voor iemand er een reden voor ontslag in ziet. Maar het zou dus nog beter kunnen als ik voortaan zou afzien van lastige taal.
Spoiler alert. Dat gaat niet gebeuren.
Mogelijk omdat ik graag met mijn eruditie koketteer, maar toch ook omdat ik vind dat je als student in staat moet zijn complexere taal dan die van Jip en Janneke te kunnen bezigen, in gesproken woord en geschrift. Misschien ook wel omdat ik zelf onderwijs heb gehad van een generatie docenten die lastige taal verre van uit de weg gingen; die zelfs een zeker genoegen schiepen in het gebruik ervan.
Hij had geen coulance met de onwetendheid: Dan pak je maar een woordenboek
Ik denk daarbij in het bijzonder aan een inmiddels overleden hoogleraar. Hij kruidde zijn taal met een flinke hoeveelheid potjeslatijn – met veel quod non, a posteriori en casu quo – en minder courante woorden uit het Nederlands en wij moesten daar maar wijs uit zien te worden.
In een autobiografisch interview merkt hij, niet gespeend van enige ijdelheid, daarover op dat zijn ‘vocabulaire nogal wat uitgebreider is dan dat van de doorsnee Nederlander’. Hij had echter geen coulance met de onwetendheid van zijn studenten: ‘Dan pak je maar een woordenboek.’
Geheel tegen de wetten van een verantwoorde didactiek in merkt hij vervolgens op: ‘Meer in het algemeen heb ik het idee dat mijn conceptie van onderwijs neerkwam op studentje pesten.’ Maar, zo voegt hij eraan toe: ‘Het was emancipatorisch bedoeld’.
Zou dat vandaag de dag nog mogen? Studentje pesten? Een beetje toch wel, hoop ik?
En u moet niet vergeten: quae nocent docent!
GERRIT BREEUWSMA