Columnist Gerrit Breeuwsma zat in de vierde klas toen de Zesdaagse Oorlog tussen Israël en Arabische landen uitbrak. Met de oorlog in Gaza blijkt maar weer dat we van de geschiedenis weinig hebben geleerd, constateert hij.
Een van de duidelijkste herinneringen die ik aan mijn lagere school heb, gaat terug op de Zesdaagse Oorlog, die van 5 tot 10 juni 1967 werd uitgevochten tussen Israël en enkele Arabische landen. Ik moet in de vierde klas – wat nu groep 6 is – hebben gezeten toen de meester ons, vers van de pers, vertelde dat Israël in oorlog was met zijn buurlanden. Ik meen me te herinneren dat ik met een gevoel van opwinding naar huis ging.
Oorlog bleek ineens niet iets uit het verleden, maar kon, vanuit het niets zo leek het, zomaar beginnen. Dat de oorlog maar kort duurde, was trouwens ook opzienbarend. Vertrouwd met de verhalen over de Tweede Wereldoorlog en de Tachtigjarige Oorlog had ik geconcludeerd dat oorlogen per definitie langdurige aangelegenheden waren. Maar niet dus: het kon ook in zes dagen gepiept zijn.
De grootste sensatie was echter dat de verhalen uit de Bijbel, waar ik van kinds af aan in ondergedompeld was, plotseling de actualiteit in werden geslingerd. De tragiek van Mozes, die zijn volk door de woestijn leidde, maar het beloofde land nooit zou binnentrekken.
Maar niet dus: een oorlog kon ook in zes dagen gepiept zijn
Zijn opvolger, de heroïsche legeraanvoerder Jozua, die de stad Jericho vernietigde, waarbij hij er niet voor terugdeinsde om alle inwoners – inclusief vrouwen en kinderen – te doden. Ze kregen een vervolg in de personen van Yitzhak Rabin en Moshe Dayan (de fotogenieke minister van defensie met zijn ooglapje). Egypte figureerde als de eeuwige vijand van Israël.
Ook het verhaal van David en Goliath kreeg een update, want Israël slaagde erin de – getalsmatig – oppermachtige legers van Egypte, Syrië, Jordanië en Irak met een veel kleiner leger, minder tanks en vliegtuigen, te verslaan.
Bovendien verbond de Zesdaagse Oorlog zich met de verhalen over de Tweede Wereldoorlog, waarin de Joodse bevolking aan oudtestamentische beproevingen werd blootgesteld, maar nadien in Israël het beloofde land vond. Geen spoortje twijfel aan wiens zijde ik stond.
Het zal een soort ontluikend historisch besef zijn geweest, waarbij in mijn kinderhoofd verleden en heden, zo niet onlosmakelijk verbonden, dan toch moeilijk van elkaar te onderscheiden waren. Dat kinderlijke besef heeft – meer onbewust dan bewust – een stempel gedrukt op de manier waarop ik tot op de dag van vandaag naar de geschiedenis en historische gebeurtenissen kijk.
Nou ja, conflict? Het heeft toch veel meer weg van genocide?
De Franse historicus Marc Ferro schreef daar ooit een mooi boek over: Hoe de geschiedenis aan kinderen wordt verteld (1984). Hij laat daarin zien hoe de geschiedenis die kinderen oppikken in hun jeugd – op school, in familieverhalen, maar ook in films, romans en stripverhalen – doorwerkt in later opgedane historische kennis en daar niet zelden ook op gespannen voet mee komt te staan.
De effecten daarvan zijn duidelijk zichtbaar in de manier waarop mijn generatie nu kijkt naar het conflict in Gaza. Nou ja, conflict? Is dat niet een misleidend woord? Het heeft toch veel meer weg van genocide?
Pijnlijk om dat woord te gebruiken, want als de geschiedenis ons iets geleerd heeft, is het wel dat antisemitisme overal de kop op kan steken, met als gevolg dat we het soms ook zien waar het niet is, waarbij het ons zomaar ontgaat dat David en Goliath van plek hebben gewisseld.
In de aanloop naar 4 en 5 mei werd er in commentaren gewoontegetrouw gepleit voor geschiedenisonderwijs op school. Daar ben ik het graag mee eens, maar willen we iets leren van de geschiedenis, dan moeten we ook onze diepgewortelde opvattingen uit de kindertijd onder ogen zien.
Wie met die ogen naar Gaza kijkt, moet dan jammerlijk tot de conclusie komen dat we van de geschiedenis niets hebben geleerd.
Het wordt tijd om dat wel te doen.
GERRIT BREEUWSMA